7.1.3 Cittānupassanāniddesa

Kathañca bhikkhu ajjhattaṃ citte cittānupassī viharati? Idha bhikkhu sarāgaṃ vā cittaṃ “sarāgaṃ me cittan”ti pajānāti, vītarāgaṃ vā cittaṃ “vītarāgaṃ me cittan”ti pajānāti, sadosaṃ vā cittaṃ “sadosaṃ me cittan”ti pajānāti, vītadosaṃ vā cittaṃ “vītadosaṃ me cittan”ti pajānāti, samohaṃ vā cittaṃ “samohaṃ me cittan”ti pajānāti, vītamohaṃ vā cittaṃ “vītamohaṃ me cittan”ti pajānāti, saṃkhittaṃ vā cittaṃ “saṃkhittaṃ me cittan”ti pajānāti, vikkhittaṃ vā cittaṃ “vikkhittaṃ me cittan”ti pajānāti, mahaggataṃ vā cittaṃ “mahaggataṃ me cittan”ti pajānāti, amahaggataṃ vā cittaṃ “amahaggataṃ me cittan”ti pajānāti, sauttaraṃ vā cittaṃ “sauttaraṃ me cittan”ti pajānāti, anuttaraṃ vā cittaṃ “anuttaraṃ me cittan”ti pajānāti, samāhitaṃ vā cittaṃ “samāhitaṃ me cittan”ti pajānāti, asamāhitaṃ vā cittaṃ “asamāhitaṃ me cittan”ti pajānāti, vimuttaṃ vā cittaṃ “vimuttaṃ me cittan”ti pajānāti, avimuttaṃ vā cittaṃ “avimuttaṃ me cittan”ti pajānāti. So taṃ nimittaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti svāvatthitaṃ vavatthapeti. So taṃ nimittaṃ āsevitvā bhāvetvā bahulīkaritvā svāvatthitaṃ vavatthapetvā bahiddhā citte cittaṃ upasaṃharati.

Kathañca bhikkhu bahiddhā citte cittānupassī viharati? Idha bhikkhu sarāgaṃ vāssa cittaṃ “sarāgamassa cittan”ti pajānāti, vītarāgaṃ vāssa cittaṃ “vītarāgamassa cittan”ti pajānāti, sadosaṃ vāssa cittaṃ “sadosamassa cittan”ti pajānāti, vītadosaṃ vāssa cittaṃ “vītadosamassa cittan”ti pajānāti, samohaṃ vāssa cittaṃ “samohamassa cittan”ti pajānāti, vītamohaṃ vāssa cittaṃ “vītamohamassa cittan”ti pajānāti, saṃkhittaṃ vāssa cittaṃ “saṃkhittamassa cittan”ti pajānāti, vikkhittaṃ vāssa cittaṃ “vikkhittamassa cittan”ti pajānāti, mahaggataṃ vāssa cittaṃ “mahaggatamassa cittan”ti pajānāti, amahaggataṃ vāssa cittaṃ “amahaggatamassa cittan”ti pajānāti, sauttaraṃ vāssa cittaṃ “sauttaramassa cittan”ti pajānāti, anuttaraṃ vāssa cittaṃ “anuttaramassa cittan”ti pajānāti, samāhitaṃ vāssa cittaṃ “samāhitamassa cittan”ti pajānāti, asamāhitaṃ vāssa cittaṃ “asamāhitamassa cittan”ti pajānāti, vimuttaṃ vāssa cittaṃ “vimuttamassa cittan”ti pajānāti, avimuttaṃ vāssa cittaṃ “avimuttamassa cittan”ti pajānāti. So taṃ nimittaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti svāvatthitaṃ vavatthapeti. So taṃ nimittaṃ āsevitvā bhāvetvā bahulīkaritvā svāvatthitaṃ vavatthapetvā ajjhattabahiddhā citte cittaṃ upasaṃharati.

Kathañca bhikkhu ajjhattabahiddhā citte cittānupassī viharati? Idha bhikkhu sarāgaṃ vā cittaṃ “sarāgaṃ cittan”ti pajānāti, vītarāgaṃ vā cittaṃ “vītarāgaṃ cittan”ti pajānāti, sadosaṃ vā cittaṃ “sadosaṃ cittan”ti pajānāti, vītadosaṃ vā cittaṃ “vītadosaṃ cittan”ti pajānāti, samohaṃ vā cittaṃ “samohaṃ cittan”ti pajānāti, vītamohaṃ vā cittaṃ “vītamohaṃ cittan”ti pajānāti, saṃkhittaṃ vā cittaṃ “saṃkhittaṃ cittan”ti pajānāti, vikkhittaṃ vā cittaṃ “vikkhittaṃ cittan”ti pajānāti, mahaggataṃ vā cittaṃ “mahaggataṃ cittan”ti pajānāti, amahaggataṃ vā cittaṃ “amahaggataṃ cittan”ti pajānāti, sauttaraṃ vā cittaṃ “sauttaraṃ cittan”ti pajānāti, anuttaraṃ vā cittaṃ “anuttaraṃ cittan”ti pajānāti, samāhitaṃ vā cittaṃ “samāhitaṃ cittan”ti pajānāti, asamāhitaṃ vā cittaṃ “asamāhitaṃ cittan”ti pajānāti, vimuttaṃ vā cittaṃ “vimuttaṃ cittan”ti pajānāti, avimuttaṃ vā cittaṃ “avimuttaṃ cittan”ti pajānāti. Evaṃ bhikkhu ajjhattabahiddhā citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.

“Anupassī”ti…pe…  “viharatī”ti…pe…  “ātāpī”ti…pe…  “sampajāno”ti…pe…  “satimā”ti…pe…  “vineyya loke abhijjhādomanassan”ti. Tattha katamo loko? Taṃyeva cittaṃ loko. Pañcapi upādānakkhandhā loko. Tattha katamā abhijjhā? Yo rāgo sārāgo…pe…  cittassa sārāgo—  ayaṃ vuccati “abhijjhā”. Tattha katamaṃ domanassaṃ? Yaṃ cetasikaṃ asātaṃ cetasikaṃ dukkhaṃ cetosamphassajaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ cetosamphassajā asātā dukkhā vedanā—  idaṃ vuccati “domanassaṃ”. Iti ayañca abhijjhā idañca domanassaṃ imamhi loke vinītā honti paṭivinītā santā samitā vūpasantā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā. Tena vuccati “vineyya loke abhijjhādomanassan”ti.

Cittānupassanāniddeso.