Abhidhanappadapikapatha
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
Abhidhānappadīpikā
Buddhappaṇāmo
1.
Tathāgato yo karuṇākaro karo,
Payāta’mosajja sukhappadaṃ padaṃ;
Akā paratthaṃ kalisambhave bhave,
Namāmi taṃ kevaladukkaraṃ karaṃ.
Dhammappaṇāmo
2.
Apūjayuṃ yaṃ munikuñjarā jarā,
Rujādimuttā yahimuttare tare;
Ṭhitā tivaṭṭambunidhiṃ narānarā,
Tariṃsu taṃ dhammamaghappahaṃ pahaṃ.
Saṅghappaṇāmo
3.
Gataṃ munindo’rasasūnutaṃ nutaṃ,
Supuññakhettaṃ bhuvane sutaṃ sutaṃ;
Gaṇampi pāṇīkatasaṃvaraṃ varaṃ,
Sadā guṇoghena nirantara’ntaraṃ.
Paṭiññā
4.
Nāmaliṅgesu kosalla, matthanicchayakāraṇaṃ;
Yato mahabbalaṃ buddha, vacane pāṭavatthinaṃ.
5.
Nāmaliṅgānya’to buddha, bhāsitassā’rahānya’haṃ;
::gathalast Dassayanto pakāsessa, mabhidhānappadīpikaṃ. ::
Paribhāsā
6.
::gatha1 Bhiyyo rūpantarā sāha, cariyena ca katthaci; ::
::gathalast Kvacā’ haccavidhānena ñeyyaṃ thīpunnapuṃsakaṃ. ::
7.
Abhinnaliṅgānaṃyeva, dvando ca, liṅgavācakā;
Gāthāpādantamajjhaṭṭhā, pubbaṃ yantyapare paraṃ.
8.
::gatha1 Pumitthiyaṃ padaṃ dvīsu, sabbaliṅge ca tīsviti; ::
::gathalast Abhidhānantarārambhe, ñeyyaṃ **tva’**nta mathādi ca. ::
9.
::gatha1 Bhiyyo payoga māgamma, sogate āgame kvaci; ::
::gathalast Nighaṇḍu yutti ñcānīya, nāmaliṅgaṃ kathīyatīti. ::
1. Saggakaṇḍa
1.
Buddho dasabalo satthā, sabbaññū dvipaduttamo;
Munindo bhagavā nātho, cakkhuma’ṅgīraso muni.
2.
Lokanātho’ nadhivaro, mahesi ca vināyako;
Samantacakkhu sugato, bhūripañño ca māraji.
3.
Narasīho naravaro, dhammarājā mahāmuni;
Devadevo lokagaru, dhammassāmī tathāgato.
4.
Sayambhū sammāsambuddho, varapañño ca nāyako;
Jino, sakko tu siddhattho, suddhodani ca gotamo.
5.
Sakyasīho tathā sakya, muni cādiccabandhu ca;
6.
Mokkho nirodho nibbānaṃ, dīpo taṇhakkhayo paraṃ;
Tāṇaṃ leṇa marūpañca, santaṃ sacca manālayaṃ.
7.
Asaṅkhataṃ siva mamataṃ sududdasaṃ,
Parāyaṇaṃ saraṇa manītikaṃ tathā;
Anāsavaṃ dhuva manidassanā’ katā,
Palokitaṃ nipuṇa mananta makkharaṃ.
8.
Dukkhakkhayo byābajjhañca byāpajjaṃ (ṭīkā), vivaṭṭaṃ khema kevalaṃ;
Apavaggo virāgo ca, paṇīta maccutaṃ padaṃ.
9.
Yogakkhemo pāra mapi, mutti santi visuddhiyo;
Vimutya’ saṅkhatadhātu, suddhi nibbutiyo siyuṃ.
10.
Khīṇāsavo tva’sekkho ca, vītarāgo tathā’ rahā;
Devaloko divo saggo nāko (sī.),
Tidivo tidasālayo.
11.
Tidasā tva’marā devā, vibudhā ca sudhāsino;
Surā marū divokā cā, matapā saggavāsino.
12.
Nijjarā’ nimisā dibbā, apume devatāni ca devatā eva devatāni, sakatthe nipaccayo (ṭīkā);
13.
Siddho bhūto ca gandhabbo, guyhako yakkha rakkhasā;
::gathalast Kumbhaṇḍo ca pisācā’dī, niddiṭṭhā devayoniyo. ::
14.
Pubbadevā suraripū, asurā dānavā pume;
Tabbisesā pahārādo, sambaro baliādayo.
15.
Pitāmaho pitā brahmā, lokeso kamalāsano;
Tathā hiraññagabbho ca, surajeṭṭho pajāpati.
16.
Vāsudevo hari harī (ṭīkā) kaṇho, kesavo cakkapāṇya’tha;
Mahissaro sivo sūlī, issaro pasupatya’pi.
17.
Haro vutto kumāro tu, khandho sattidharo bhave;
18.
Sakko purindado deva, rājā vajirapāṇi ca;
Sujampati sahassakkho, mahindo vajirāvudho.
19.
Vāsavo ca dasasata, nayano tidivādhibhū;
Suranātho ca vajira, hattho ca bhūtapatya’pi.
20.
Maghavā kosiyo indo, vatrabhū pākasāsano;
::gathalast Viḍojo tha sujā tassa sujātā’ssa (ṭīkā), bhariyā tha puraṃ bhave. ::
21.
Masakkasārā masakkasāro (sī.) vassoka, sārā cevā’ marāvatī;
::gatha2 Vejayanto tu pāsādo, ::
::gathalast Sudhammā tu sabhā matā. ::
22.
::gatha1 Vejayanto ratho tassa, ::
::gatha2 Vutto mātali sārathi; ::
::gathalast Erāvaṇo gajo paṇḍu, kambalo tu silāsanaṃ. ::
23.
::gatha1 Suvīroccādayo puttā, nandā pokkharaṇī bhave; ::
::gathalast Nandanaṃ missakaṃ citta, latā phārusakaṃ vanā. ::
24.
Asani dvīsu kulisaṃ, vajiraṃ punnapuṃsake;
Accharāyotthiyaṃ vuttā, rambhā alambusādayo;
::gathalast Devitthiyo tha gandhabbā, pañcasikhoti ādayo. ::
25.
Vimāno nitthiyaṃ byamhaṃ, pīyūsaṃ tvamataṃ sudhā;
Sineru meru tidivā, dhāro neru sumeru ca.
26.
Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;
::gathalast Nemindharo vinatako, assakaṇṇo kulācalā. ::
27.
Mandākinī tathā’kāsa, gaṅgā suranadī pyatha;
28.
Koviḷāro tathā pāri, cchattako pārijātako;
::gathalast Kapparukkho tu santānā, dayo devaddumā siyuṃ. ::
29.
Pācī patījhu’ dīci’tthī, pubba pacchima uttarā;
Disātha dakkhiṇā’ pācī, vidisā’nudisā bhave.
30.
Erāvato erāvaṇo (sī.), amarakose pana erāvato eva atthi puṇḍarīko, vāmano kumudo’ ñjano;
::gathalast Pupphadanto sabbabhummo, suppatīko disāgajā. ::
31.
::gatha1 Dhataraṭṭho ca gandhabbā, dhipo, kumbhaṇḍasāmi tu; ::
::gathalast Viruḷhako, virūpakkho, tu nāgādhipatīrito. ::
32.
::gatha1 Yakkhādhipo vessavaṇo, kuvero naravāhano; ::
::gatha2 Aḷakā alakā (amarakosa) ḷakamandāssa, purī, paharaṇaṃ gadā; ::
Catuddisāna madhipā, pubbādīnaṃ kamā ime.
33.
Jātavedo sikhī joti, pāvako dahano’ nalo;
Hutāvaho’ ccimā dhūma, ketva’ggi gini bhānumā.
34.
Tejo dhūmasikho vāyu, sakho ca kaṇhavattanī;
Vessānaro hutāso tha, sikhājāla’cci cāpume.
35.
Vipphuliṅgaṃ phuliṅgañca, bhasmā ‘bhasmā’ tipadaṃ rājādigaṇe pariyāpannaṃ (rūpasiddhi-uṇādi), bhasmaṃ (sī.) tu seṭṭhi chārikā;
36.
::gatha1 Kukkuḷo tu’ṇhabhasmasmi, maṅgāro’lāta mummukaṃ tikaṃ dittakaṭṭhādindhane (ṭīkā); ::
Samidhā idhumaṃ ce’dho, upādānaṃ tathindhanaṃ.
37.
Atho’bhāso pakāso cā,
'Loko’jjotā’tapā samā;
Māluto pavano vāyu, vāto’nila samīraṇā;
Gandhavāho tathā vāyo, samīro ca sadāgati.
38.
::gatha1 Vāyubhedā ime chu’ddha, ṅgamo cādhogamo tathā; ::
Kucchiṭṭho ca koṭṭhāsayo, assāsaṅgānusārino.
39.
Atho apānaṃ passāso,
Assāso āna muccate.
40.
Vego javo rayo khippaṃ, tu sīghaṃ turitaṃ lahu;
Āsu tuṇṇa maraṃ cāvi, lambitaṃ tuvaṭaṃpi ca.
41.
Satataṃ nicca maviratā, nārata santata manavaratañca dhuvaṃ;
Bhusa matisayo ca daḷhaṃ, tibbe’kantā’timatta, bāḷhāni;
Khippādī paṇḍake dabbe, dabbagā tesu ye tisu.
42.
Aviggaho tu kāmo ca, manobhū madano bhave;
Antako vasavattī ca, pāpimā ca pajāpati.
43.
Pamattabandhu kaṇho ca, māro namuci, tassa tu;
::gathalast Taṇhā’ratī ragā dhītū, hatthī tu girimekhalo. ::
44.
::gatha1 Yamarājā ca vesāyī, yamo’ssa nayanāvudhaṃ; ::
Vepacitti pulomo ca, kimpuriso tu kinnaro.
45.
Antalikkhaṃ kha’mādicca, patho’bbhaṃ gagana’mbaraṃ;
Vehāso cānilapatho, ākāso nitthiyaṃ nabhaṃ.
46.
Devo vehāyaso tārā,
Patho surapatho aghaṃ.
47.
Megho valāhako devo, pajjunno’mbudharo ghano;
Dhārādharo ca jīmūto, vārivāho tathā’mbudo.
48.
Abbhaṃ tīsvatha vassañca, vassanaṃ vuṭṭhi nāriyaṃ;
Sateratā’kkhaṇā vijju, vijjutā cācirappabhā.
49.
Meghanāde tu dhanitaṃ, gajjitaṃ rasitādi ca;
Indāvudhaṃ indadhanu, vātakkhittambu sīkaro.
50.
Āsāro dhārā sampāto,
Karakā tu ghanopalaṃ;
::gathalast Duddinaṃ meghacchannāhe, pidhānaṃ tvapadhāraṇaṃ. ::
51.
Tirodhāna’ntaradhānā, pidhāna chādanāni ca;
Indu cando ca nakkhatta, rājā somo nisākaro.
52.
Osadhīso himaraṃsi, sasaṅko candimā sasī;
Sītaraṃsi nisānātho, uḷurājā ca mā pume.
53.
::gatha1 Kalā soḷasamo bhāgo, bimbaṃ tu maṇḍalaṃ bhave; ::
Aḍḍho tvaddho upaḍḍho ca, vā khaṇḍaṃ sakalaṃ pume.
54.
::gatha1 Addhaṃ vuttaṃ same bhāge, pasādo tu pasannatā; ::
Komudī candikā juṇhā, kanti sobhā juti cchavi.
55.
Kalaṅko lañchanaṃ lakkhaṃ, aṅko’bhiññāṇa lakkhaṇaṃ;
::gathalast Cihanaṃ cāpi sobhā tu, paramā susamā tha ca. ::
56.
Sītaṃ guṇe, guṇiliṅgā, sīta sisira sītalā;
Himaṃ tuhina mussāvo, nīhāro mahikā pyatha.
57.
Nakkhattaṃ joti bhaṃ tārā, apume tārako’ḷu ca;
58.
Assayujo bharaṇitthī, sakattikā rohiṇī pica;
Migasira magasira (sī.) maddā ca punabbasu, phusso pusso (ṭī.) cāsilesa’pi.
59.
Māghā magha (sī.) ca phaggunī dve ca, hatthā cittā ca svātipi;
Visākhā’ nurādhā jeṭṭhā, mūlā’ sāḷhā duve tathā.
60.
Savaṇo ca dhaniṭṭhā ca, satabhisajo pubbu’ttarabhaddapadā;
::gathalast Revatyapīti kamato, sattādhikavīsanakkhattā. ::
61.
::gatha1 Sobbhānu kathito rāhu, sūrādī tu navaggahā; ::
::gathalast Rāsi mesādiko bhadda, padā poṭṭhapadā samā. ::
62.
Ādicco sūriyo sūro, sataraṃsi divākaro;
Verocano dinakaro, uṇharaṃsi pabhaṅkaro.
63.
Aṃsumālī dinapati, tapano ravi bhānumā;
Raṃsimā bhākaro bhānu, akko sahassaraṃsi ca.
64.
Raṃsi ābhā pabhā ditti, ruci bhā juti dīdhiti;
Marīci dvīsu bhānvaṃ’su, mayūkho kiraṇo karo.
65.
Paridhi pariveso tha, marīci migataṇhikā;
::gathalast Sūrassodayato pubbu’, ṭṭhitaraṃsi siyā’ ruṇo. ::
66.
Kālo’ddhā samayo velā,
Tabbisesā khaṇādayo;
::gatha3 Khaṇo dasaccharākālo, ::
::gathalast Khaṇā dasa layo bhave. ::
67.
::gatha1 Layā dasa khaṇalayo, ::
::gatha2 Muhutto te siyā dasa; ::
::gathalast Dasa khaṇamuhutto te, divaso tu ahaṃ dinaṃ. ::
68.
Pabhātañca vibhātañca, paccūso kalla mapyatha;
Abhidoso padoso tha,
Sāyo sañjhā dinaccayo.
69.
Nisā ca rajanī ratti, tiyāmā saṃvarī bhave;
::gathalast Juṇhā tu candikāyuttā, tamussannā timisikā. ::
70.
Nisītho majjhimā ratti, aḍḍharatto mahānisā;
Andhakāro tamo nitthī, timisaṃ timiraṃ mataṃ.
71.
::gatha1 Caturaṅgatamaṃ evaṃ, kāḷapakkhacatuddasī; ::
Vanasaṇḍo ghano megha, paṭalaṃ cā’ḍḍharatti ca.
72.
::gatha1 Andhatamaṃ ghanatame, pahāro yāma, saññito; ::
::gathalast Pāṭipado tu dutiyā, tatiyādī tithī tithi, tāyati pāletīti tithi, tā+iti (ṇvādi) dvisu. ::
73.
Pannarasī pañcadasī, puṇṇamāsī tu puṇṇamā;
Amāvasī pyamāvāsī, thiyaṃ pannarasī’ parā.
74.
::gatha1 Ghaṭikā saṭṭhya’ horatto, pakkho te dasa pañca ca; ::
::gatha2 Te tu pubbāparā sukka, ::
::gathalast Kāḷā, māso tu te duve. ::
75.
Citto vesākha, jeṭṭho cā, sāḷho dvīsu ca sāvaṇo;
Poṭṭhapāda’ssayujā ca, māsā dvādasa kattiko.
76.
Māgasiro tathā phusso, kamena māgha phagguṇā;
Kattika’ssayujā māsā, pacchima pubbakattikā.
77.
::gatha1 Sāvaṇo nikkhamanīyo, ::
::gathalast Cittamāso tu rammako. ::
78.
Caturo caturo māsā, kattikakāḷapakkhato;
::gathalast Kamā hemanta gimhāna, vassānā utuyo dvisu. ::
79.
::gatha1 Hemanto sisira mutū, ::
::gatha2 Cha vā vasanto ca gimha vassānā; ::
::gathalast Saradoti kamā māsā, dve dve vuttānusārena. ::
80.
Uṇho nidāgho gimhotha,
Vasso vassāna pāvusā;
::gathalast Utūhi tīhi vassānā, dikehi dakkhiṇāyanaṃ. ::
81.
::gatha1 Uttarāyana maññehi, tīhi vassāyanadvayaṃ; ::
Vassa saṃvaccharā nitthī, sarado hāyano samā.
82.
Kappakkhayo tu saṃvaṭṭo, yuganta palayā api;
Alakkhī kālakaṇṇitthī, atha lakkhī siri’tthiyaṃ.
83.
Danu dānavamātā tha, devamātā panā’diti;
84.
Pāpañca kibbisaṃ verā, ghaṃ duccarita dukkaṭaṃ;
Apuññā’kusalaṃ kaṇhaṃ, kalusaṃ duritā’gu ca.
85.
Kusalaṃ sukataṃ sukkaṃ, puññaṃ dhamma manitthiyaṃ;
Sucarita matho diṭṭha, dhammikaṃ ihalokikaṃ.
86.
Sandiṭṭhika matho pāra, lokikaṃ samparāyikaṃ;
Takkālaṃ tu tadātvaṃ co,
Ttarakālo tu āyati.
87.
Hāso’ ttamanatā pīti, vitti tuṭṭhi ca nāriyaṃ;
Ānando pamudā’modo, santoso nandi sammado.
88.
Pāmojjañca pamodo tha, sukhaṃ sātañca phāsva’tha;
Bhaddaṃ seyyo subhaṃ khemaṃ, kalyāṇaṃ maṅgalaṃ sivaṃ.
89.
Dukkhañca kasiraṃ kicchaṃ, nīgho ca byasanaṃ aghaṃ;
Dabbe tu pāpapuññāni, tīsvākicchaṃ sukhādi ca.
90.
Bhāgyaṃ niyati bhāgo ca, bhāgadheyyaṃ vidhī’rito;
Atho uppatti nibbatti, jāti janana mubbhavo.
91.
Nimittaṃ kāraṇaṃ ṭhānaṃ, padaṃ bījaṃ nibandhanaṃ;
Nidānaṃ pabhavo hetu, sambhavo setu paccayo.
92.
::gatha1 Kāraṇaṃ yaṃ samāsannaṃ, padaṭṭhānanti taṃ mataṃ; ::
Jīvo tu puriso’ttā tha, padhānaṃ pakatitthiyaṃ.
93.
Pāṇo sarīrī bhūtaṃ vā, satto dehī ca puggalo;
Jīvo pāṇī pajā jantu,
Jano loko tathāgato.
94.
Rūpaṃ saddo gandha rasā, phasso dhammo ca gocarā;
Ālambā visayā te chā, rammaṇā lambaṇāni ca.
95.
Sukko goro sito’dātā,
Dhavalo seta, paṇḍarā;
Soṇo tu lohito ratto,
Tamba mañjiṭṭha rohitā.
96.
Nīlo kaṇhā’sitā kāḷo,
Mecako sāma sāmalā;
::gathalast Sitapītetu paṇḍu’tto, īsaṃpaṇḍutu dhūsaro. ::
97.
::gatha1 Aruṇo kiñciratto tha, ::
::gatha2 Pāṭalo setalohito; ::
Atho pīto halidyābho,
Palāso harito hari.
98.
::gatha1 Kaḷāro kapilo nīla, pīte tha rocanappabhe; ::
::gathalast Piṅgo pisaṅgo pyathavā, kaḷārādī tu piṅgale. ::
99.
Kammāso sabalo citto,
::gatha2 Sāvo tu kaṇhapītake; ::
Vāccaliṅgā guṇinyete, guṇe sukkādayo pume.
100.
Naccaṃ naṭṭañca naṭanaṃ, nattanaṃ lāsanaṃ bhave;
::gathalast Naccaṃ tu vāditaṃ gīta, miti nāṭumidaṃ tayaṃ. ::
101.
::gatha1 Naccaṭṭhānaṃ siyā raṅgo, bhinayo sūcyasūcanaṃ; ::
Aṅgahāro’ṅgavikkhepo, naṭṭako naṭako naṭo.
102.
Siṅgāro karuṇo vīra, bbhuta hassa bhayānakā;
::gathalast Santo bībhaccha ruddāni, nava nāṭyarasā ime. ::
103.
Posassa nāriyaṃ pose, itthiyā saṅgamaṃ pati;
::gathalast Yā pihā esa siṅgāro, ratikīḷādikāraṇo. ::
104.
Uttama ppakatippāyo, itthipurisahetuko;
::gatha2 So sambhogo viyogoti, ::
Siṅgāro duvidho mato.
105.
Bhāsitaṃ lapitaṃ bhāsā, vohāro vacanaṃ vaco;
Utti vācā girā vāṇī, bhāratī kathitā kathā (katthaci) vacī.
106.
::gatha1 Ekākhyāto padacayo, siyā vākyaṃsakārako; ::
::gathalast Āmeḍitanti viññeyyaṃ, dvattikkhattu mudīraṇaṃ. ::
107.
Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhale’cchare;
Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho.
108.
::gatha1 Iru nārī yaju sāma, miti vedā tayo siyuṃ; ::
Ete eva tayī nārī, vedo manto sutitthiyaṃ.
109.
Aṭṭhako vāmako vāma, devo caṅgīraso bhagu;
Yamadaggi ca vāsiṭṭho, bhāradvājo ca kassapo;
Vessāmittoti mantānaṃ, kattāro isayo ime.
110.
Kappo byākaraṇaṃ joti, satthaṃ sikkhā nirutti ca;
::gathalast Chandoviciti cetāni, vedaṅgāni vadanti cha. ::
111.
::gatha1 Itihāso purāvutta, ppabandho bhāratādiko; ::
::gathalast Nāmappakāsakaṃ satthaṃ, rukkhādīnaṃ nighaṇḍu so. ::
112.
::gatha1 Vitaṇḍasatthaṃ viññeyyaṃ, yaṃ taṃ lokāyataṃ iti; ::
::gathalast Keṭubhaṃ tu kriyākappa, vikappo kavinaṃ hito. ::
113.
::gatha1 Ākhyāyikopaladdhatthā, pabandhakappanā kathā; ::
**Daṇḍanītya’**tthasatthasmiṃ, vuttanto tu pavatti ca.
114.
Saññā, khyā, vhā samaññā cā, bhidhānaṃ nāma mavhayo;
Nāmadheyyā’ dhivacanaṃ, paṭivākyaṃ tu uttaraṃ.
115.
Pañho tīsva nuyogo ca, pucchā pyatha nidassanaṃ;
Upogghāto ca diṭṭhanto, tatho’dāharaṇaṃ bhave.
116.
Samā saṅkhepa saṃhārā, samāso saṅgaho pyatha;
::gathalast Sataṃ dhārayasī tyādya, bbhakkhānaṃ tucchabhāsanaṃ. ::
117.
Vohāro tu vivādo tha, sapanaṃ sapathopi ca;
Yaso siloko kittitthī,
Ghosanā tu’ccasaddanaṃ.
118.
Paṭighoso paṭiravo, tho’ paññāso vacīmukhaṃ;
Katthanā ca silāghā ca, vaṇṇanā ca nuti tthuti.
119.
::gatha1 Thomanañca thomanaṃ vā (katthaci thomanaṃ thomanā dviliṅge) pasaṃsātha, kekā nādo sikhaṇḍinaṃ; ::
::gatha2 Gajānaṃ koñcanādo tha, ::
::gathalast Matā hesā hayaddhani. ::
120.
Pariyāyo vevacanaṃ, sākacchā tu ca saṃkathā;
Upavādo cu’pakkosā, vaṇṇavādā’nuvādo ca;
Janavādā’pavādāpi, parivādo ca tulyatthā.
121.
Khepo nindā tathā kucchā, jigucchā garahā bhave;
::gathalast Nindāpubbo upārambho, paribhāsana muccate. ::
122.
Aṭṭhānariyavohāra, vasena yā pavattitā;
::gathalast Abhivākyaṃ siyā vācā, sā vītikkamadīpanī. ::
123.
::gatha1 Muhuṃbhāsā nulāpotha, palāpo natthikā girā; ::
::gatha2 Ādobhāsana mālāpo, ::
::gathalast Vilāpo tu pariddavo. ::
124.
Vippalāpo virodhotti, sandesotti tu vācikaṃ;
::gathalast Sambhāsanaṃ tu sallāpo, virodharahitaṃ mithu. ::
125.
::gatha1 Pharusaṃ niṭṭhuraṃ vākyaṃ, manuññaṃ hadayaṅgamaṃ; ::
::gathalast Saṃkulaṃ tu kiliṭṭhañca, pubbāparavirodhinī. ::
126.
::gatha1 Samudāyattharahitaṃ, abaddhamiti abandha (ka.) kittitaṃ; ::
::gathalast Vitathaṃ tu musā cātha āhataṃ tu musātthakaṃ (katthaci, amarakose), pharusādī tiliṅgikā. ::
127.
Sammā byayañcā vitathaṃ, saccaṃ tacchaṃ yathātathaṃ;
Tabbantā tīsva līkaṃ tva, saccaṃ micchā musā byayaṃ.
128.
Ravo ninādo ninado ca saddo,
Nigghosa nāda ddhanayo ca rāvo;
Ārāva saṃrāva virāva ghosā,
Ravā sutitthī sara nissanā ca.
129.
Vissaṭṭha mañju viññeyyā, savanīyā visārino;
::gathalast Bindu gambhīra ninnādī, tyeva maṭṭhaṅgiko saro. ::
130.
::gatha1 Tiracchānagatānañhi, rutaṃ vassita muccate; ::
Kolāhalo kalahalo,
Gītaṃ gānañca gītikā.
131.
Sarā satta tayo gāmā, cekavīsati mucchanā;
::gathalast Tānā ṭhānāni (bahūsu) cekūnapaññāsa, iccetaṃ saramaṇḍalaṃ. ::
132.
Usabho dhevato ceva, chajja gandhāra majjhimā;
Pañcamo ca nisādoti, **satte’**te gaditā sarā.
133.
::gatha1 Nadanti usabhaṃ gāvo, turagā dhevataṃ tathā; ::
::gathalast Chajjaṃ mayūrā gandhāra, majā koñcā ca majjhimaṃ. ::
134.
::gatha1 Pañcamaṃ parapuṭṭhādī, nisādampi ca vāraṇā; ::
::gatha2 Chajjo ca majjhimo gāmā, ::
::gathalast Tayo sādhāraṇoti ca. ::
135.
Saresu tesu pacceke, tisso tisso hi mucchanā;
Siyuṃ tatheva tānāni ṭhānāni (bahūsu), satta satteva labbhare.
136.
Tisso duve catasso ca, catasso kamato sare;
::gathalast Tisso duve catassoti, dvāvīsati sutī siyuṃ. ::
137.
::gatha1 Uccatare rave tāro, thābyatte madhure kalo; ::
::gatha2 Gambhīre tu rave mando, tārādī tīsvatho kale; ::
::gatha3 Kākalī sukhume vutto, ::
::gathalast Kriyādisamatā layo. ::
138.
::gatha1 Vīṇā ca vallakī satta, tantī sā parivādinī; ::
::gatha2 Pokkharo doṇi vīṇāya, ::
Upavīṇo tu veṭhako.
139.
Ātatañceva vitata, mātatavitataṃ ghanaṃ;
::gathalast Susiraṃ ceti tūriyaṃ, pañcaṅgika mudīritaṃ. ::
140.
::gatha1 Ātataṃ nāma cammāva, naddhesu bheriyādisu; ::
Tale’kekayutaṃ kumbha, thuṇa daddarikādikaṃ.
141.
::gatha1 Vitataṃ co’bhayatalaṃ, tūriyaṃ murajādikaṃ; ::
::gathalast Ātatavitataṃ sabba, vinaddhaṃ paṇavādikaṃ. ::
142.
::gatha1 Susiraṃ vaṃsasaṅkhādi, sammatālādikaṃ ghanaṃ; ::
Ātojjaṃ tu ca vādittaṃ, vāditaṃ vajja muccate.
143.
Bherī (bheri) dundubhi vutto tha,
Mudiṅgo murajossa tu;
Āliṅga, ṅkyo, ddhakā bhedā,
Tiṇavo tu ca ḍiṇḍimo.
144.
::gatha1 Ālambaro tu paṇavo, koṇo vīṇādivādanaṃ; ::
::gathalast Daddarī paṭaho bheri, ppabhedā maddalādayo. ::
145.
::gatha1 Janappiye vimadduṭṭhe, gandhe parimalo bhave; ::
::gathalast So tvā modo dūragāmī, vissantā tīsvito paraṃ. ::
146.
Iṭṭhagandho ca surabhi, sugandho ca sugandhi ca;
Pūtigandhi tu duggandho, tha vissaṃ āmagandhi yaṃ.
147.
Kuṅkumañceva yavana, pupphañca tagaraṃ tathā;
::gathalast Turukkhoti catujjāti, gandhā ete pakāsitā. ::
148.
Kasāvo nitthiyaṃ titto, madhuro lavaṇo ime;
::gathalast Ambilo kaṭuko ceti, cha rasā tabbatī tisu. ::
149.
Siyā phasso ca phoṭṭhabbo,
Visayī tvakkha mindriyaṃ;
Nayanaṃ tvakkhi nettañca, locanaṃ ca’cchi cakkhu ca.
150.
Sotaṃ saddaggaho kaṇṇo, savanaṃ suti natthu tu;
Nāsā ca nāsikā ghānaṃ, jivhātu rasanā bhave.
151.
Sarīraṃ vapu gattañcā, ttabhāvo bondi viggaho;
Dehaṃ vā purise kāyo, thiyaṃ tanu kaḷevaraṃ.
152.
Cittaṃ ceto mano nitthī, viññāṇaṃ hadayaṃ tathā;
Mānasaṃ dhī tu paññā ca, buddhi medhā mati muti.
153.
Bhūrī mantā ca paññāṇaṃ, ñāṇaṃ vijjā ca yoni ca;
::gathalast Paṭibhāna mamoho tha, paññābhedā vipassanā. ::
154.
::gatha1 Sammādiṭṭhi pabhutikā, vīmaṃsā tu vicāraṇā; ::
Sampajaññaṃ tu nepakkaṃ, vedayitaṃ tu vedanā.
155.
Takko vitakko saṅkappo,
Ppano’ hā’ yu tu jīvitaṃ;
Ekaggatā tu samatho, avikkhepo samādhi ca.
156.
Ussāhā’ tappa paggāhā, vāyāmo ca parakkamo;
Padhānaṃ vīriyaṃ cehā, uyyāmo ca dhiti tthiyaṃ.
157.
::gatha1 Cattāri vīriyaṅgāni, tacassa ca nahāruno; ::
Avasissana maṭṭhissa, maṃsalohitasussanaṃ.
158.
::gatha1 Ussoḷhī tva dhimattehā, sati tva nussati tthiya; ::
Lajjā hirī samānā tha, ottappaṃ pāpabhīrutā.
159.
Majjhattatā tu’pekkhā ca, adukkhamasukhā siyā;
Cittābhogo manakkāro,
Adhimokkho tu nicchayo.
160.
Dayā’ nukampā kāruññaṃ, karuṇā ca anuddayā;
Thiyaṃ veramaṇī ceva, viratyā’ rati cāpyatha.
161.
Titikkhā khanti khamanaṃ, khamā mettā tu metya’tha;
Dassanaṃ diṭṭhi laddhitthī, siddhanto samayo bhave.
162.
Taṇhā ca tasiṇā ejā, jālinī ca visattikā;
Chando jaṭā nikantyā’sā, sibbinī bhavanetti ca.
163.
Abhijjhā vanatho vānaṃ, lobho rāgo ca ālayo;
Pihā manoratho icchā, bhilāso kāma dohaḷā;
::gathalast Ākaṅkhā ruci vuttā sā, tvadhikā lālasā dvisu. ::
164.
Veraṃ virodho viddeso, doso ca paṭighañca vā;
Kodhā’ ghātā kopa rosā,
Byāpādo’ nabhiraddhi ca.
165.
Baddhavera mupanāho, siyā soko tu socanaṃ;
Roditaṃ kanditaṃ ruṇṇaṃ, paridevo pariddavo.
166.
Bhītitthi bhaya muttāso, bheravaṃ tu mahabbhayaṃ;
167.
Bheravaṃ bhīsanaṃ bhīmaṃ, dāruṇañca bhayānakaṃ;
Ghoraṃ paṭibhayaṃ bhesmaṃ, bhayaṅkara mime tīsu.
168.
Issā usūyā maccheraṃ, tu macchariya maccharaṃ;
Moho’vijjā tathā’ñāṇaṃ, māno vidhā ca unnati.
169.
Uddhacca muddhaṭaṃ cātha uddhavaṃuddhaṃ dhāvati citta metenāti uddhavaṃ (ṭīkā), tāpo kukkuccameva ca;
Pacchātāpo nutāpo ca, vippaṭisāro pakāsito.
170.
Manovilekha sandehā, saṃsayo ca kathaṃkathā;
Dveḷhakaṃ vicikicchā ca, kaṅkhā saṅkā vimatyapi.
171.
Gabbo bhimāno’haṃkāro, cintātu jhāna muccate;
Nicchayo niṇṇayo vutto, paṭiññā tu paṭissavo.
172.
Avamānaṃ tirakkāro, paribhavo pya’ nādaro;
Parābhavo pya’ vaññā tha, ummādo cittavibbhamo.
173.
Pemaṃ sineho sneho tha, cittapīḷā visaññitā;
Pamādo sativossaggo, kotūhalaṃ kutūhalaṃ.
174.
Vilāso lalitaṃ līlā, hāvo heḷā ca vibbhamo;
Iccādikā siyuṃ nāri, siṅgārabhāvajā kiriyā.
175.
Hasanaṃ hasitaṃ hāso, mando so mihitaṃ sitaṃ;
Aṭṭahāso mahāhāso,
Romañco lomahaṃsanaṃ.
176.
Parihāso davo khiḍḍā, keḷi kīḷā ca kīḷitaṃ;
Niddā tu supinaṃ soppaṃ, middhañca pacalāyikā.
177.
Thiyaṃ nikati kūṭañca, dambho sāṭhyañca ketavaṃ;
Sabhāvo tu nissaggo ca, sarūpaṃ pakatitthiyaṃ.
178.
Sīlañca lakkhaṇaṃ bhāvo,
Ussavo tu chaṇo maho mato (ṭī.).
179.
Dhārento jantu sasneha, mabhidhānappadīpikaṃ;
Khuddakādyatthajātāni khuddakānyatthajātāni (ka.), sampassati yathāsukhaṃ.
Saggakaṇḍo niṭṭhito.
2. Bhūkaṇḍa
1. Bhūmivagga
180.
Vaggā bhūmi, purī, macca, catubbaṇṇa, vanādihi;
Pātālena ca vuccante, saṅgo’paṅgehi’dha’kkamā.
181.
Vasundharā chamā bhūmi, pathavī medanī mahī;
Ubbī vasumatī go ku, vasudhā dharaṇī dharā;
Puthavī jagatī bhūrī, bhū ca bhūtadharā’ vanī.
182.
::gatha1 Khārā tu mattikā ūso, ūsavā tūsaro tisu; ::
::gathalast Thalaṃ thalītthī bhūbhāge, thaddhalūkhamhi jaṅgalo. ::
183.
Pubbavideho cāpara, goyānaṃ jambudīpo ca;
::gathalast Uttarakuru ceti siyuṃ, cattārome mahādīpā. ::
184.
Pumbahutte kurū sakkā, kosalā magadhā sivī;
Kaliṅgā’vanti pañcālā, vajjī gandhāra cetayo.
185.
Vaṅgā videhā kambojā, maddā bhagga’ṅga sīhaḷā;
::gathalast Kasmīrā kāsi paṇḍavādī, siyuṃ janapadantarā. ::
186.
Loko ca bhuvanaṃ vuttaṃ, deso tu visayo pyatha;
Milakkhadeso paccanto, majjhadeso tu majjhimo.
187.
Anūpo salilappāyo, kacchaṃ puma napuṃsake;
::gathalast Saddalo harite dese, tiṇenā, bhinavena hi. ::
188.
Nadyambujīvano deso, vuṭṭhinippajjasassako;
::gatha2 Yo nadīmātiko deva, ::
::gathalast Mātiko ca kamena so. ::
189.
::gatha1 Tīsvanūpādyatho canda, sūrādo sassatīrito; ::
Raṭṭhaṃ tu vijitañcātha, purise setu āliyaṃ.
190.
::gatha1 Upāntabhū parisaro, goṭṭhaṃ tu gokulaṃ vajo; ::
Maggo pantho patho addhā, añjasaṃ vaṭumaṃ tathā.
191.
Pajjo pajjā…. (ka.), yanañca padavī, vattanī paddhatitthiyaṃ;
::gathalast Tabbhedā jaṅgha, sakaṭa, maggā te ca mahaddhani. ::
192.
::gatha1 Ekapadyekapadike, kantāro tu ca duggame; ::
193.
::gatha1 Paṭimaggo paṭipatho, addhānaṃ dīgha mañjasaṃ; ::
Suppatho tu supantho ca, uppathaṃ tvapathaṃ bhave.
194.
::gatha1 Chattiṃsaparamāṇūna, meko ṇu ca chattiṃsa te; ::
::gathalast Tajjārī tāpi chattiṃsa, rathareṇu chattiṃsa te. ::
195.
::gatha1 Likkhātā satta ūkā tā, dhaññamāsoti satta te; ::
::gathalast Satta ṅgula’ mamu dviccha, vidatthi tā duve siyuṃ. ::
196.
::gatha1 Ratanaṃ tāni satteva, yaṭṭhi tā vīsatū sabhaṃ; ::
::gathalast Gāvuta musabhāsīti, yojanaṃ catugāvutaṃ. ::
197.
::gatha1 Dhanupañcasataṃ koso, karīsaṃ caturambaṇaṃ; ::
::gathalast Abbhantaraṃ tu hatthāna, maṭṭhavīsa pamāṇato. ::
Bhūmivaggo niṭṭhito.
2. Bhūkaṇḍa
2. Puravagga
198.
Puraṃ nagara mitthī vā, ṭhānīyaṃ puṭabhedanaṃ;
Thiyaṃ tu rājadhānī rājaṭhānī (ṭī.) ca, khandhāvāro bhave tha ca.
199.
::gatha1 Sākhānagara maññatra, yaṃ taṃ mūlapurā puraṃ; ::
Bārāṇasī ca sāvatthi, vesālī mithilā, ḷavī.
200.
Kosambu, jjeniyo takka, silā campā ca sāgalaṃ;
Susumāragiraṃ saṃsumāra (ṭīkā) rāja, gahaṃ kapilavatthu ca.
201.
Sāketa, mindapatthañco, kkaṭṭhā pāṭaliputtakaṃ;
Jetuttarañca saṅkassaṃ, kusinārādayo purī.
202.
Racchā ca visikhā vuttā, rathikā vīthi cāpyatha;
::gathalast Byūho racchā anibbiddhā, nibbiddhā tu pathaddhi ca. ::
203.
Catukkaṃ caccare magga, sandhi siṅghāṭakaṃ bhave;
Pākāro varaṇo cātha, udāpo uddāpa, uddāpa upakārikā.
204.
Kuṭṭaṃ tu bhitti nārī tha, gopuraṃ dvārakoṭṭhako;
Esikā indakhīlo ca, aṭṭo tvaṭṭālako bhave.
205.
Toraṇaṃ tu bahidvāraṃ, parikhātu ca dīghikā;
Mandiraṃ sadanā, gāraṃ, nikāyo nilayā, layo.
206.
Āvāso bhavanaṃ vesmaṃ, niketanaṃ nivesanaṃ;
Gharaṃ gahañcā, vasatho, saraṇañca patissayo.
207.
Okaṃ sālā khayo vāso, thiyaṃ kuṭi vasatya’pi;
Gehañcā, nitthi sadumaṃ, cetiyā, yatanāni tu.
208.
Pāsādo ceva yūpo tha, muṇḍacchado ca hammiyaṃ;
::gathalast Yūpotu gajakumbhamhi, hatthinakho patiṭṭhito. ::
209.
::gatha1 Supaṇṇavaṅkacchadana, maḍḍhayogo siyā tha ca; ::
::gatha2 Ekakūṭayuto māḷo, ::
::gathalast Pāsādo caturassako. ::
210.
Sabhāyañca sabhā cātha, maṇḍapaṃ vā janālayo;
::gathalast Atho āsanasālāyaṃ, paṭikkamana mīritaṃ. ::
211.
::gatha1 Jinassa vāsabhavana, mitthī gandhakuṭi pyatha; ::
Thiyaṃ rasavatī pāka, ṭṭhānañceva mahānasaṃ.
212.
::gatha1 Āvesanaṃ sippasālā, soṇḍā tu pānamandiraṃ; ::
::gathalast Vaccaṭṭhānaṃ vaccakuṭi, munīnaṃ ṭhāna massamo. ::
213.
Paṇyavikkayasālā ku, āpaṇo paṇyavīthikā;
Udosito bhaṇḍasālā, caṅkamanaṃ tu caṅkamo.
214.
Jantāgharaṃ tvaggisālā, papā pānīyasālikā;
Gabbho ovarako vāsā, gāraṃ tu sayaniggahaṃ.
215.
Itthāgāraṃ tu orodho, suddhanto’ ntepurampi ca;
::gathalast Asabbavisayaṭṭhānaṃ, raññaṃ kacchantaraṃ mataṃ. ::
216.
Sopāno vā’rohaṇañca,
Nisseṇī sā, dhirohiṇī;
Vātapānaṃ gavakkho ca, jālañca sīhapañjaraṃ.
217.
Ālokasandhi vutto tha, laṅgī’tthī paligho bhave;
::gathalast Kapisīso, ggalatthambho, nibbaṃ tu chaddakoṭiyaṃ. ::
218.
Chadanaṃ paṭalaṃ chadda, majiraṃ caccaro, ṅgaṇaṃ;
Paghāno paghanā, lindo, pamukhaṃ dvārabandhanaṃ.
219.
Piṭṭhasaṅghāṭakaṃ dvāra, bāhā kūṭaṃ tu kaṇṇikā;
Dvārañca paṭihāro tha, ummāro dehanī, tthiyaṃ.
220.
Eḷako indakhīlo tha, thambho thūṇo pumitthiyaṃ;
::gathalast Pāṭikā, ḍḍhendupāsāṇe, giñjakā tu ca iṭṭhakā. ::
221.
::gatha1 Valabhicchādidārumhi, vaṅke gopānasī, tthiyaṃ; ::
::gathalast Kapotapālikāyaṃ tu, viṭaṅko nitthiyaṃ bhave. ::
222.
Kuñcikāvivaraṃ tāḷa, cchiggalo pyatha kuñcikā;
Tāḷo’vāpuraṇaṃ cātha, vedikā vedi kathyate.
223.
::gatha1 Saṅghāto pakkhapāso ca, mandiraṅgā tulā api; ::
Thiyaṃ sammujjanī ceva, sammajjanī ca sodhanī.
224.
Saṅkaṭīraṃ tu saṅkāra, ṭṭhānaṃ saṅkārakūṭakaṃ;
Atho kacavaro, klāpo, saṅkāro ca kasambupi.
225.
::gatha1 Gharādibhūmi taṃ vatthu, gāmo saṃvasatho tha so; ::
::gathalast Pākaṭo nigamo bhoga, maccādibhyo dhi tūdito ‘adhibhū’ti īrito kathito (ṭī.). ::
226.
Sīmā ca mariyādā tha,
Ghoso gopālagāmakoti.
Puravaggo niṭṭhito.
3. Naravagga
227.
Manusso mānuso macco, mānavo manujo naro;
Poso pumā ca puriso,
Poriso pyatha paṇḍito.
228.
Budho vidvā vibhāvī ca, santo sappañña kovidā;
Dhīmā sudhī kavi byatto, vicakkhaṇo visārado.
229.
Medhāvī matimā pañño, viññū ca vidūro vidū;
Dhīro vipassī dosaññū, buddho ca dabba viddasu.
230.
Itthī sīmantinī nārī, thī vadhū vanitā, ṅganā;
Pamadā sundarī kantā, ramaṇī dayitā, balā.
231.
Mātugāmo ca mahilā, lalanā bhīru kāminī;
Kumārikā tu kaññā tha, yuvatī taruṇī bhave.
232.
::gatha1 Mahesī sābhisekāññā, ::
::gatha2 Bhoginī rājanāriyo; ::
::gathalast Dhavatthinī tu saṅketaṃ, yāti yā sā, bhisārikā. ::
233.
Gaṇikā vesiyā vaṇṇa, dāsī nagarasobhinī;
Rūpūpajīvinī vesī, kulaṭā tu ca bandhakī.
234.
Varāroho, ttamā matta, kāsinī varavaṇṇinī;
Patibbatā tvapi satī, kulitthī kulapālikā.
235.
Vidhavā patisuññā tha, patimbarā sayambarā;
Vijātā tu pasūtā ca, jātāpaccā pasūtikā.
236.
Dūtī sañcārikā dāsī, tu ceṭī kuṭadhārikā;
Vāruṇī, kkhaṇikā tulyā, khattiyānī tu khattiyā.
237.
Dāro jāyā kalattañca, gharaṇī bhariyā piyā,
Pajāpatī ca dutiyā, sā pādaparicārikā.
238.
Sakhī tvā’lī vayassā tha, jārī cevā’ticārinī;
Pume tū’tu rajo pupphaṃ, utunī tu rajassalā.
239.
Pupphavatī garugabbhā, pannasattā ca gabbhinī;
Gabbhāsayo jalābupi, kalalaṃ punnapuṃsake.
240.
Dhavotu sāmiko bhattā, kanto pati varo piyo;
Atho papati jāro thā,
Paccaṃ putto’trajo suto.
241.
Tanujo tanayo sūnu, puttādī dhītari’tthiyaṃ;
Nāriyaṃ duhitā dhītā,
::gathalast Sajāto tvo’raso suto. ::
242.
Jāyāpatī janipatī, jayampatī tu dampatī dampatīti padaṃ pulliṅga bahuvacanantaṃ ikārantaṃ, tudampati (ṭī.);
Atha vassavaro vutto, paṇḍako ca napuṃsakaṃ.
243.
Bandhavo bandhu sajano, sagotto ñāti ñātako;
Sālohito sapiṇḍo ca,
Tāto tu janako pitā.
244.
Amma, mbā jananī mātā, janetti janikā bhave;
Upamātā tu dhāti’tthī,
::gathalast Sālo jāyāya bhātiko. ::
245.
::gatha1 Nanandā sāmibhaginī, mātāmahī tu ayyikā; ::
::gathalast Mātulo mātubhātā,ssa, mātulānī pajāpati. ::
246.
::gatha1 Jāyāpatīnaṃ jananī, sassu vuttātha tappitā; ::
::gathalast Sasuro bhāgineyyotu, putto bhaginiyā bhave. ::
247.
::gatha1 Nattā vutto paputto tha, sāmibhātā tu devaro; ::
::gatha2 Dhītupati tu jāmātā, ::
Ayyako tu pitāmaho.
248.
::gatha1 Mātucchā mātubhaginī, pitucchā bhaginī pitu; ::
Papitāmaho payyako,
Suṇhā tu suṇisā husā.
249.
Sodariyo sagabbho ca, sodaro sahajo pyatha;
::gathalast Mātāpitū te pitaro, puttā tu puttadhītaro. ::
250.
::gatha1 Sasurā sassusasurā, bhātubhaginī bhātaro; ::
Bālattaṃ bālatā bālyaṃ, yobbaññaṃtu ca yobbanaṃ.
251.
::gatha1 Sukkā tu palitaṃ kesā, dayo tha jaratā jarā; ::
Puthuko pillako chāpo, kumāro bāla potakā.
252.
Athu’ ttānasayu’ttāna, seyyakā thanapopi ca;
253.
Taruṇo ca vayaṭṭho ca, daharo ca yuvā susu;
Māṇavodārakocātha, sukumāro sukhedhito.
254.
Mahallako ca vuddho ca, thero jiṇṇo ca jiṇṇako;
Aggajo pubbajo jeṭṭho, kaniyo kaniṭṭho nujo.
255.
Valittaco tu valino; Tīsu’ttānasayādayo;
256.
Sīso’ttamaṅgāni siro, muddhā ca matthako bhave;
Keso tu kuntalo vālo, ttamaṅgaruha muddhajā.
257.
::gatha1 Dhammillo saṃyatā kesā, ::
Kākapakkho sikhaṇḍako;
Pāso hattho kesacaye;
::gathalast Tāpasānaṃ tahiṃ jaṭā. ::
258.
Thiyaṃ veṇī paveṇī ca;
Atho cūḷā sikhā siyā;
::gathalast Sīmanto tu mato nāri, kesamajjhamhi paddhati. ::
259.
Lomaṃ tanuruhaṃ romaṃ, pamhaṃ pakhuma makkhigaṃ;
::gathalast Massu vuttaṃ pumamukhe, bhū tvitthī bhamuko bhamu. ::
260.
Bappo khappo (ṭī.) nettajala’ssūni, nettatārā kanīnikā;
Vadanaṃ tu mukhaṃ tuṇḍaṃ, vattaṃ lapana mānanaṃ.
261.
Dvijo lapanajo danto, dasano radano rado;
::gathalast Dāṭhā tudantabhedasmiṃ, apāṅgo tvakkhikoṭisu. ::
262.
Dantāvaraṇa moṭṭho cā, pya’dharo dasanacchado;
Gaṇḍo kapolo hanvitthī gaṇḍatthī (ṭī.) hanvatthī=hanu+itthī; hana+u (ṇvādi),
::gathalast Cubukaṃ tva’ dharā adho. ::
263.
Galo ca kaṇṭho gīvā ca, kandharā ca sirodharā;
::gatha2 Kambugīvā tu yā gīvā, suvaṇṇāliṅgasannibhā; ::
::gathalast Aṅkitā tīhi lekhāhi, kambugīvā thavā matā. ::
264.
::gatha1 Aṃso nitthī bhujasiro, khandho tassandhi jattu taṃ; ::
::gathalast Bāhumūlaṃ tu kaccho, dho, tva’ssa passa manitthiyaṃ. ::
265.
Bāhu bhujādvīsu bāhā, hattho tu kara pāṇayo;
::gathalast Maṇibandho pakoṭṭhanto, kapparo tu kapoṇya’tha. ::
266.
::gatha1 Maṇibandha kaniṭṭhānaṃ, pāṇissa karabho,ntaraṃ; ::
::gatha2 Karasākhā, ṅgulī tā tu, pañca, ṅguṭṭho ca tajjanī; ::
Majjhimā nāmikā cāpi, kaniṭṭhā’ti kamā siyuṃ.
267.
Padeso tālagokaṇṇā, vidatthi,tthī kamā tate;
::gathalast Tajjanyādiyute’ṅguṭṭhe, pasato pāṇi kuñcito. ::
268.
Ratanaṃ kukku hattho tha, pume karapuṭo,ñjali;
Karajo tu nakho nitthī, khaṭako muṭṭhi ca dvīsu.
269.
::gatha1 Byāmo sahakarā bāhu, dve passadvayavitthatā; ::
::gathalast Uddhantata bhujaposa, ppamāṇe porisaṃ tisu. ::
270.
Uro ca hadayaṃ cātha, thano kuca payodharā;
::gathalast Cūcukaṃ tu thanaggasmiṃ, piṭṭhaṃ tu piṭṭhi nāriyaṃ. ::
271.
Majjho’nitthī vilaggo ca, majjhimaṃ kucchi catukkaṃ udare; 944-gāthāpi passitabbā tu dvisu;
Gahaṇītthyudaraṃ gabbho, koṭṭhonto kucchisambhave.
272.
Jaghanaṃ tu nitambo ca, soṇī ca kaṭi nāriyaṃ;
Aṅgajātaṃ rahassaṅgaṃ, vatthaguyhañca mehanaṃ.
273.
Nimittañca varaṅgañca, bījañca phalameva ca;
Liṅgaṃ aṇḍaṃ tu koso ca,
Yoni tvitthīpumebhagaṃ.
274.
Asuci sambhavo sukkaṃ, pāyu tu purise gudaṃ;
Vā pume gūtha karīsa, vaccāni ca malaṃ chakaṃ.
275.
Uccāro mīḷha mukkāro, passāvo mutta muccate;
::gathalast Pūtimuttañca gomutte, ssādīnaṃ chakaṇaṃ male. ::
276.
::gatha1 Dvīsvadho nābhiyā vatthi, ucchaṅga’ṅkā tu’bho pume; ::
Ūru satthi pume ūru, pabbaṃ tu jāṇu jaṇṇu ca.
277.
Gopphako pādagaṇṭhipi, pume tu paṇhi pāsaṇi;
Pādaggaṃ papado pādo, tu pado caraṇañca vā.
278.
Aṅgaṃtva’vayavo vutto, phāsulikā tu phāsukā;
::gathalast Paṇḍake aṭṭhi dhātvitthī, galantaṭṭhi tu akkhako. ::
279.
Kapparo tu kapālaṃ vā, kaṇḍarā tu mahāsirā;
Pume nhāru citthī sirā, dhamanī tha rasaggasā.
280.
Rasaharaṇya’tho maṃsa, māmisaṃ pisitaṃ bhave;
Tiliṅgikaṃ tu vallūra, muttattaṃ atha lohitaṃ.
281.
Rudhiraṃ soṇitaṃ rattaṃ, lālā kheḷo elā bhave;
Purise māyu pittañca, semho nitthī silesumo.
282.
Vasā vilīnasneho tha, medo ceva vapā bhave;
Ākappo veso nepacchaṃ, maṇḍanaṃ tu pasādhanaṃ.
283.
Vibhūsanaṃ cābharaṇaṃ, alaṅkāro pilandhanaṃ;
Kirīṭa makuṭā’nitthī, cūḷāmaṇi siromaṇi.
284.
Siroveṭhana muṇhīsaṃ, kuṇḍalaṃ kaṇṇaveṭhanaṃ;
Kaṇṇikā kaṇṇapūro ca, siyā kaṇṇavibhūsanaṃ.
285.
Kaṇṭhabhūsā tu gīveyyaṃ, hāro muttāvali’tthiyaṃ;
Niyuro valayo nitthī, kaṭakaṃ parihārakaṃ.
286.
Kaṅkaṇaṃ karabhūsā tha, kiṅkiṇī kiṃkaṇī kiṃ kaṇikā (ka.) khuddaghaṇṭikā;
::gathalast Aṅgulīyaka maṅgulyā, bharaṇaṃ, sākkharaṃ tu taṃ. ::
287.
Muddikā’ṅgulimuddā tha, rasanā mekhalā bhave;
Keyūra maṅgadañceva, bāhumūlavibhūsanaṃ.
288.
Pādaṅgadaṃ tu mañjīro, pādakaṭaka nūpurā;
289.
::gatha1 Alaṅkārappabhedā tu, mukhaphullaṃ tatho’ṇṇataṃ; ::
::gathalast Uggatthanaṃ giṅgamaka, miccevamādayo siyuṃ. ::
290.
Cela macchādanaṃ vatthaṃ, vāso vasana maṃsukaṃ;
Ambarañca paṭo nitthī, dussaṃ colo ca sāṭako.
291.
Khomaṃ dukūlaṃ koseyyaṃ, pattuṇṇaṃ kambalo ca vā;
::gathalast Sāṇaṃ koṭamburaṃ bhaṅga, ntyādi vatthantaraṃ mataṃ. ::
292.
Nivāsana ntarīyānya, ntaramantaravāsako;
Pāvāro tu’ttarāsaṅgo, upasaṃbyāna muttaraṃ.
293.
::gatha1 Uttarīya matho vattha, mahatanti mataṃ navaṃ; ::
Nantakaṃ kappaṭo jiṇṇa, vasanaṃ tu paṭaccaraṃ.
294.
::gatha1 Kañcuko vāravāṇaṃ vā, tha vatthāvayave dasā; ::
::gathalast Nālipaṭṭoti kathito, uttamaṅgamhi kañcuko. ::
295.
Āyāmo dīghatā roho,
Pariṇāho visālatā.
296.
Arahaddhajo ca kāsāya, kāsāvāni ca cīvaraṃ;
::gathalast Maṇḍalaṃ tu tadaṅgāni, vivaṭṭa kusiādayo. ::
297.
Phala,ttaca, kimi, romā, nyetā vatthassa yoniyo;
::gathalast Phālaṃ kappāsikaṃ tīsu, khomādī tu tacabbhavā. ::
298.
::gatha1 Koseyyaṃ kimijaṃ, roma, mayaṃ tu kambalaṃ bhave; ::
Samānatthā javanikā, sā tirokaraṇī pyatha.
299.
Punnapuṃsaka mullocaṃ, vitānaṃ dvaya mīritaṃ;
Nahānañca sināne tho, bbaṭṭanu’mmajjanaṃ samaṃ.
300.
Visesako tu tilako, tyūbho nitthī ca cittakaṃ;
Candano nitthiyaṃ gandha, sāro malayajo pyatha.
301.
Gosīsaṃ telapaṇṇikaṃ, pume vā haricandanaṃ;
Tilapaṇṇī tu pattaṅga, rañjanaṃ rattacandanaṃ.
302.
Kāḷānusārī kāḷiyaṃ, lohaṃ tvā’garu cā’gaḷu;
::gathalast Kāḷāgarutu kāḷe’smiṃ, turukkhotu ca piṇḍako. ::
303.
Katthūrikā migamado, kuṭṭhaṃ tu ajapālakaṃ;
Lavaṅgaṃ devakusumaṃ, kasmīrajaṃ tu kuṅkumaṃ.
304.
Yakkhadhūpo sajjulaso, takkolaṃ tu ca kolakaṃ;
Kosaphala matho jāti, kosaṃ jātiphalaṃ bhave.
305.
Ghanasāro sitabbho ca, kappūraṃ punnapuṃsake;
Alattako yāvako ca, lākhā jatu napuṃsake.
306.
Sirivāso tu sarala, ddavo’ ñjanaṃ tu kajjalaṃ;
Vāsacuṇṇaṃ vāsayogo, vaṇṇakaṃ tu vilepanaṃ.
307.
::gatha1 Gandhamālyādisaṅkhāro, yo taṃ vāsana muccate; ::
Mālā mālyaṃ pupphadāme pupphaṃ dāmaṃ (ka.), bhāvitaṃ vāsitaṃ tisu.
308.
Uttaṃso sekharā’ veḷā, muddhamālye vaṭaṃsako;
Seyyā ca sayanaṃ senaṃ, pallaṅko tu ca mañcako.
309.
::gatha1 Mañcādhāro paṭipādo, mañcaṅge tvaṭanī tthiyaṃ, ::
310.
Kuḷīrapādo āhacca, pādo ceva masārako;
::gathalast Cattāro bundikābaddho, time mañcantarā siyuṃ. ::
311.
Bibbohanaṃ co’ padhānaṃ, pīṭhikā pīṭha māsanaṃ;
::gathalast Kocchaṃ tu bhaddapīṭhe thā, sandī pīṭhantare matā. ::
312.
Mahanto kojavo dīgha,
::gatha2 Lomako gonako mato; ::
::gathalast Uṇṇāmayaṃ tvattharaṇaṃ, cittakaṃ vānacittakaṃ. ::
313.
::gatha1 Ghanapupphaṃ paṭalikā, setaṃ tu paṭikā pyatha; ::
::gathalast Dvidasekadasānyu’ dda,lomi ekantalomino. ::
314.
::gatha1 Tadeva soḷasitthīnaṃ, naccayoggañhi kuttakaṃ; ::
::gathalast Sīhabyagghādirūpehi, cittaṃ vikatikā bhave. ::
315.
::gatha1 Kaṭṭissaṃ koseyyaṃ ratana, parisibbita mattharaṇaṃ kamā; ::
Kosiyakaṭṭissamayaṃ, kosiyasuttena pakatañca.
316.
Dīpo padīpo pajjoto, pume tvādāsa dappaṇā;
Geṇḍuko kaṇḍuko tāla, vaṇṭaṃ tu bījanītthiyaṃ.
317.
Caṅkoṭako karaṇḍo ca, samuggo sampuṭo bhave;
Gāmadhammo asaddhammo, byavāyo methunaṃ rati.
318.
Vivāho payamā pāṇi, ggaho pariṇayo pyatha;
::gathalast Tivaggo dhamma, kāma,tthā, catuvaggo samokkhakā. ::
319.
Khujjo ca gaṇḍulo rassa, vāmanā tu lakuṇḍako;
Paṅgulo pīṭhasappī ca, paṅgu chinniriyāpatho.
320.
Pakkho khañjo tu khoṇḍo tha,
Mūgo suññavaco bhave;
::gathalast Kuṇī hatthādivaṅko ca, valiro tu ca kekaro. ::
321.
Nikkesasīso khallāṭo,
Muṇḍo tu bhaṇḍu muṇḍiko;
::gatha3 Kāṇo akkhīna mekena, ::
::gathalast Suñño andho dvayena tha. ::
322.
Badhiro sutihīno tha, gilāno byādhitā’turā;
Ummādavati ummatto, khujjādī vāccaliṅgikā.
323.
Ātaṅko āmayo byādhi, gado rogo rujāpi ca;
Gelaññākalla mābādho,
Soso tu ca khayo siyā.
324.
Pīnaso pīnāsotipi pāṭho nāsikārogo,
::gatha2 Ghāne siṅghānikā ssavo; ::
Ñeyyaṃ tva’ru vaṇo nitthī, phoṭo tu piḷakā bhave.
325.
Pubbo pūyo tha rattāti, sāro pakkhandikā pyatha;
Apamāro apasmāro, pādaphoṭo vipādikā.
326.
Vuḍḍhirogo tu vātaṇḍaṃ, sīpadaṃ bhārapādatā;
Kaṇḍū kaṇḍūti kaṇḍūyā, khajju kaṇḍūvanaṃ pyatha.
327.
Pāmaṃ vitacchikā kacchu, sotho tu sayathū’dito;
Dunnāmakañca arisaṃ, chaddikā vamathū’dito.
328.
Davathu paritāpo tha, tilako tilakāḷako;
Visūcikā iti mahā, vireko tha bhagandalo bhagandaro (ka.).
329.
::gatha1 Meho jaro kāsa sāsā, kuṭṭhaṃ sūlāmayantarā; ::
Vutto vejjo bhisakko ca, rogahārī tikicchako.
330.
Sallavejjo sallakatto, tikicchā tu patikriyā;
Bhesajja magado ceva, bhesajaṃ mo’sadhaṃ pyatha.
331.
Kusalā nāmayā rogyaṃ,
Atha kallo nirāmayoti,
Naravaggo niṭṭhito.
4. Catubbaṇṇavagga
Khattiyavagga
332.
Kulaṃ vaṃso ca santānā, bhijanā gotta manvayo;
::gathalast Thiyaṃ santatya tho vaṇṇā, cattāro khattiyādayo. ::
333.
Kulīno sajjano sādhu,
Sabhyo cāyyo mahākulo;
Rājā bhūpati bhūpālo, patthivo ca narādhipo.
334.
Bhūnātho jagatipālo, disampati janādhipo;
Raṭṭhādhipo naradevo, bhūmipo bhūbhujo pyatha.
335.
Rājañño khattiyo khattaṃ, muddhābhisitta bāhujā;
::gathalast Sabbabhummo cakkavattī, bhūpoñño maṇḍalissaro. ::
336.
Pume licchavi vajjī ca, sakyo tu sākiyo tha ca;
Bhaddakaccānā bhaddā kaccānā (ṭī.) rāhula, mātā bimbā yasodharā.
337.
Koṭīnaṃ heṭṭhimantena, sataṃ yesaṃ nidhānagaṃ;
Kahāpaṇānaṃ divasa, vaḷañjo vīsatambaṇaṃ.
338.
::gatha1 Te khattiyamahāsālā, sīti koṭidhanāni tu; ::
Nidhānagāni divasa, vaḷañjo ca dasambaṇaṃ.
339.
::gatha1 Yesaṃ dvijamahāsālā, tadupaḍḍhe nidhānage; ::
::gathalast Vaḷañje ca gahapati, mahāsālā dhane siyuṃ. ::
340.
Mahāmatto padhānañca, matisajīvo mantinī;
Sajīvo sacivā, macco, senānī tu camūpati.
341.
::gatha1 Nyāsādīnaṃ vivādānaṃ, akkhadasso padaṭṭhari; ::
Dovāriko patīhāro, dvāraṭṭho dvārapālako.
342.
::gatha1 Anīkaṭṭhoti rājūnaṃ, aṅgarakkhagaṇo mato; ::
Kañcukī sovidallo ca, anujīvī tu sevako.
343.
Ajjhakkho dhikato ceva,
Heraññiko tu nikkhiko;
::gathalast Sadesānantaro sattu, mittorājā tato paraṃ. ::
344.
Amitto ripu verī ca, sapattā rāti satva’ri; (Sattu+ari)
Paccatthiko paripanthī, paṭipakkhā hitāparo.
345.
Paccāmitto vipakkho ca, paccanīka virodhino;
Viddesī ca diso diṭṭho,thā nurodho nuvattanaṃ.
346.
Mitto nitthī vayasso ca, sahāyo suhajjo (ṭī.) suhado sakhā;
::gathalast Sambhatto daḷhamitto tha, sandiṭṭho diṭṭhamattako. ::
347.
Caro ca guḷhapuriso, pathāvī pathiko’ddhagū;
Dūto tu sandesaharo, gaṇako tu muhuttiko.
348.
Lekhako lipikāro ca, vaṇṇo tu akkharo pyatha;
::gathalast Bhedo daṇḍo sāma dānā, nyupāyā caturo ime. ::
349.
Upajāpotu bhedo ca, daṇḍo tu sāhasaṃ damo;
350.
Sāmya’ macco sakhā koso, duggañca vijitaṃ balaṃ;
::gathalast Rajjaṅgānīti sattete, siyuṃ pakatiyo pica. ::
351.
Pabhāvu’ssāha, mantānaṃ, vasā tisso hi sattiyo;
::gatha2 Pabhāvo daṇḍajo tejo, ::
::gathalast Patāpo tu ca kosajo. ::
352.
::gatha1 Manto ca mantanaṃ so tu, catukkaṇṇo dvigocaro; ::
::gathalast Tigocaro tu chakkaṇṇo, rahassaṃ guyha muccate. ::
353.
Tīsu vivitta vijana, channā, raho raho byayaṃ;
Vissāso tu ca vissambho,
Yuttaṃ tvo’pāyikaṃ tisu.
354.
Ovādo cānusiṭṭhitthī, pumavajje nusāsanaṃ;
Āṇā ca sāsanaṃ ñeyyaṃ, uddānaṃ tu ca bandhanaṃ.
355.
Āgu vutta mantu (ka.) maparādho, karo tu bali muccate;
Puṇṇapatto tuṭṭhidāyo, upadā tu ca pābhataṃ.
356.
Tatho’pāyana mukkoco, paṇṇākāro paheṇakaṃ;
::gathalast Suṅkaṃ tvanitthī gumbādi, deyye thā’yo dhanāgamo. ::
357.
Ātapattaṃ tathā chattaṃ, raññaṃ tu hemamāsanaṃ;
::gathalast Sīhāsanaṃ atho vāḷa, bījanītthī ca cāmaraṃ. ::
358.
Khaggo ca chatta muṇhīsaṃ, pādukā vālabījanī;
::gathalast Ime kakudhabhaṇḍāni, bhavanti pañca rājunaṃ. ::
359.
Bhaddakumbho puṇṇakumbho, bhiṅkāro jaladāyako;
::gathalast Hatthi,ssa,ratha,pattī tu, senā hi caturaṅginī. ::
360.
Kuñjaro vāraṇo hatthī, mātaṅgo dvirado gajo;
Nāgo dvipo ibho dantī,
Yūthajeṭṭho tu yūthapo.
361.
Kāḷāvaka gaṅgeyyā, paṇḍara tambā ca piṅgalo gandho;
Maṅgala hemo’posatha,
::gathalast Chaddantā gajakulāni etāni. ::
362.
Kalabho ceva bhiṅkotha, pabhinno matta gajjitā;
Hatthighaṭā tu gajatā, hatthīnī tu kareṇukā.
363.
::gatha1 Kumbho hatthisiropiṇḍā, kaṇṇamūlaṃ tu cūlikā; ::
::gathalast Āsanaṃ khandhadesamhi, pucchamūlaṃ tu mecako. ::
364.
Ālāna māḷhako thambho, nitthītu nigaḷo’nduko;
Saṅkhalaṃ tīsvatho gaṇḍo,
Kaṭo dānaṃ tu so mado.
365.
Soṇḍo tu dvīsu hattho tha,
Karaggaṃ pokkharaṃ bhave;
::gathalast Majjhamhi bandhanaṃ kacchā, kappano tu kuthādayo. ::
366.
Opavayho rājavayho, sajjito tu ca kappito;
::gathalast Tomaro nitthiyaṃ pāde, siyā vijjhanakaṇṭako. ::
367.
::gatha1 Tuttaṃ tu kaṇṇamūlamhi, matthakamhi tu aṅkuso; ::
Hatthāroho hatthimeṇḍo,
Hatthipo hatthigopako.
368.
::gatha1 Gāmaṇīyo tu mātaṅga, hayādyācariyo bhave; ::
Hayo turaṅgo turago,
Vāho asso ca sindhavo.
369.
::gatha1 Bhedo assataro tassā, ::
::gatha2 Jāniyo tu kulīnako; ::
::gatha3 Sukhavāhī vinīto tha, ::
::gathalast Kisoro hayapotako. ::
370.
Ghoṭako tu khaḷuṅko tha, javano ca javādhiko;
::gathalast Mukhādhānaṃ khalīno vā, kasā tva ssābhitāḷinī. ::
371.
::gatha1 Kusā tu nāsarajjumhi, vaḷavā’ssā khuro saphaṃ; ::
Puccha manitthī naṅguṭṭhaṃ, vālahattho ca vāladhi.
372.
::gatha1 Sandano ca ratho phussa, ratho tu naraṇāya so; ::
::gatha2 Cammāvuto ca veyaggho, ::
::gathalast Deppo byagghassa dīpino. ::
373.
Sivikā yāpyayānañcā, nitthī tu sakaṭo pya’naṃ (sakaṭo pi+anaṃ);
::gathalast Cakkaṃ rathaṅga mākhyātaṃ, tassanto nemi nāriyaṃ. ::
374.
::gatha1 Tammajjhe piṇḍikā nābhi, kubbaro tu yugandharo; ::
::gathalast Akkhaggakīle āṇītthī, varutho rathagutya’tha. ::
375.
::gatha1 Dhuro mukhe rathassaṅgā, tva kkho pakkharaādayo; ::
Yānañca vāhanaṃ yoggaṃ, sabbahatthyādivāhane.
376.
Rathacārī tu sūto ca, pājitā ceva sārathī;
Rathāroho ca rathiko,
Rathī yodho tu yo bhaṭo.
377.
Padāti pattī tu pume, padago padiko mato;
Sannāho kaṅkaṭo vammaṃ, kavaco vā uracchado.
378.
Jālikā tha ca sannaddho, sajjo ca vammiko bhave;
Āmukko paṭimukko tha, purecārī purecaro.
379.
Pubbaṅgamo puregāmī, mandagāmī tu mantharo;
::gathalast Javano turito vegī, jetabbaṃ jeyya muccate. ::
380.
Sūra vīrā tu vikkanto, sahāyo nucaro samā;
Sannaddhappabhutī tīsu, pātheyyaṃ tu ca sambalaṃ.
381.
Vāhinī dhajinī senā, camū cakkaṃ balaṃ tathā;
Anīko vā tha vinyāso,
::gathalast Byūho senāya kathyate. ::
382.
::gatha1 Hatthī dvādasaposo,ti, ::
::gatha2 Puriso turago, ratho; ::
Catuposoti etena, lakkhaṇenā dhamantato.
383.
::gatha1 Hatthānīkaṃ hayānīkaṃ, rathānīkaṃ tayo tayo; ::
::gathalast Gajādayo sasatthā tu, pattānīkaṃ catujjanā. ::
384.
Saṭṭhivaṃsakalāpesu, paccekaṃ saṭṭhidaṇḍisu;
::gathalast Dhūlīkatesu senāya, yantiyā kkhobhanī akkhobhiṇī (ka.) tthiyaṃ. ::
385.
Sampatti sampadā lakkhī, sirī vipatti āpadā;
Athā vudhañca āyudhantipi pāṭho heti’tthī, satthaṃ paharaṇaṃ bhave.
386.
Muttāmutta mamuttañca, pāṇito muttameva ca;
::gathalast Yantamuttanti sakalaṃ, āyudhaṃ taṃ catubbidhaṃ. ::
387.
::gatha1 Muttāmuttañca yaṭṭhyādi, amuttaṃ churikādikaṃ; ::
::gathalast Pāṇimuttaṃ tu satyādi, yantamuttaṃ sarādikaṃ. ::
388.
Issāso dhanu kodaṇḍaṃ, cāpo nitthī sarāsanaṃ;
Atho guṇo jiyā jyā tha,
Saro patti ca sāyako.
389.
Vāṇo kaṇḍa musu dvīsu, khurappo urappo (ka.) tejanā’sanaṃ;
Tūṇītthiyaṃ kalāpo ca, tūṇo tūṇīra vāṇadhi.
390.
::gatha1 Pakkho tu vājo diddho tu, visappito saro bhave; ::
::gathalast Lakkhaṃ vejjhaṃ sarabyañca, sarābhyāso tu’pāsanaṃ. ::
391.
Maṇḍalaggo tu nettiṃso, asi khaggo ca sāyako;
::gathalast Kositthī tabbidhāne tho, tharu khaggādimuṭṭhiyaṃ. ::
392.
Kheṭakaṃ phalakaṃ cammaṃ, illī tu karapālikā;
Churikā satya’siputtī, laguḷo tu ca muggaro.
393.
Sallo nitthi saṅku pume, vāsī tu tacchanītthiyaṃ;
Kuṭhārī kudhārī (ṭī.) tthīpharasuso, ṭaṅko pāsāṇadāraṇo.
394.
Kaṇayo bhindivāḷo ca, cakkaṃ kunto gadā tathā;
::gatha2 Satyā’dī satthabhedā tha, ::
Koṇo’sso koṭi nāriyaṃ.
395.
Niyyānaṃ gamanaṃ yātrā, paṭṭhānañca gamo gati;
Cuṇṇo paṃsu rajo ceva, dhūlī’tthī reṇu ca dvisu.
396.
Māgadho madhuko vutto, vandī tu thutipāṭhako;
Vetāḷiko bodhakaro,
Cakkiko tu ca ghaṇṭiko.
397.
Ketu dhajo paṭākā ca, kadalī ketanaṃ pyatha;
::gathalast Yo’haṃkāro’ññamaññassa, sā’ hamahamikā bhave. ::
398.
::gatha1 Balaṃ thāmo sahaṃ satti, vikkamo tvatisūratā; ::
::gathalast Raṇe jitassa yaṃ pānaṃ, jayapānanti taṃ mataṃ. ::
399.
Saṅgāmo sampahāro cā, nitthiyaṃ samaraṃ raṇaṃ;
Ājitthī āhavo yuddha, māyodhanañca saṃyugaṃ.
400.
Bhaṇḍanaṃ tu vivādo ca, viggaho kalaha medhagā;
Mucchā moho tha pasayho,
Balakkāro haṭho bhave.
401.
::gatha1 Uppādo uppāto (ka.)1027-gāthā passitabbā bhūtavikati, yā subhāsubhasūcikā; ::
Īti tvitthī ajaññañca, upasaggo upaddavo.
402.
::gatha1 Nibbuddhaṃ niyuddhaṃ (ka.) mallayuddhamhi, jayo tu vijayo bhave; ::
::gathalast Parājayo raṇe bhaṅgo, palāyana mapakkamo. ::
403.
Māraṇaṃ hananaṃ ghāto, nāsanañca nisūdanaṃ;
Hiṃsanaṃ saraṇaṃ hiṃsā, vadho sasana ghātanaṃ.
404.
Maraṇaṃ kālakiriyā, palayo maccu accayo;
Nidhano nitthiyaṃ nāso, kālo’nto cavanaṃ bhave.
405.
Tīsu peto pareto ca,
Mato tha citako cito;
Āḷahanaṃ susānañcā, nitthiyaṃ kuṇapo chavo.
406.
::gatha1 Kabandho nitthiyaṃ deho, sirosuñño sahakriyo; ::
::gathalast Atha sivathikā vuttā, susānasmiñhi āmake. ::
407.
Vandītthiyaṃ karamaro, pāṇo tva’su pakāsito;
Kārā tu bandhanāgāraṃ, kāraṇā tu ca yātanā.
Iti khattiyavaggo.
408.
Brahmabandhu dvijo vippo, brahmā bhovādī brāhmaṇo;
Sottiyo chandaso so tha,
Sissa’ ntevāsino pume.
409.
Brahmacārī gahaṭṭho ca, vanappattho ca bhikkhuti;
::gathalast Bhavanti cattāro ete, assamā punnapuṃsake. ::
410.
::gatha1 Carantā saha sīlādī, sabrahmacārino mithu; ::
Upajjhāyo upajjhā thā, cariyo nissayadādiko nissayadāyako (ṭī.).
411.
Upanīyā thavā pubbaṃ, veda majjhāpaye dvijo;
::gathalast Yo saṅgaṃ sarahassañcā, cariyo brāhmaṇesu so. ::
412.
Pārampariya metihyaṃ, upadeso tathe’tihā;
::gathalast Yāgo tu katu yañño tha, vedītthī bhū parikkhatā. ::
413.
Assamedho ca purisa, medho ceva niraggaḷo;
::gathalast Sammāpāso vājapeyya, miti yāgā mahā ime. ::
414.
Itvijo iditvijo (ṭī.) yājako cātha,
Sabhyo sāmājiko pyatha;
Parisā sabhā samajjā ca, tathā samiti saṃsado.
415.
::gatha1 Catasso parisā bhikkhu, bhikkhunī ca upāsakā; ::
::gathalast Upāsikāyoti imā, thavā ṭṭha parisā siyuṃ. ::
416.
Tāvatiṃsa,dvija,kkhatta,māra,ggahapatissa ca;
Samaṇānaṃ vasā cātu, mahārājika, brahmunaṃ.
417.
::gatha1 Gāyattippamukhaṃ chandaṃ, catuvīsa’kkharaṃ tu yaṃ; ::
::gathalast Vedāna mādibhūtaṃ sā, sāvittī tipadaṃ siyā. ::
418.
::gatha1 Habyapāke caru mato, sujā tu homadabbiyaṃ; ::
::gathalast Paramannaṃ tu pāyāso, habyaṃ tu havi kathyate. ::
419.
::gatha1 Yūpo thūṇāyaṃ nimmantya, dārumhi tva’raṇī dvisu; ::
::gathalast Gāhappaccā’havanīyo, dakkhiṇaggi tayo’ ggayo. ::
420.
Cāgo vissajjanaṃ dānaṃ, vossaggo cāpadesanaṃ;
Vissāṇanaṃ vitaraṇaṃ, vihāyitā pavajjanaṃ.
421.
::gatha1 Pañca mahāpariccāgo, vutto seṭṭha, dhanassa ca; ::
Vasena putta dārānaṃ, rajjassa’ ṅgāna meva ca.
422.
Annaṃ pānaṃ gharaṃ vatthaṃ, yānaṃ mālā vilepanaṃ;
::gathalast Gandho seyyā padīpeyyaṃ, dānavatthū siyuṃ dasa. ::
423.
::gatha1 Matatthaṃ tadahe dānaṃ, tīsveta muddhadehikaṃ; ::
::gathalast Pitudānaṃ tu nivāpo, saddhaṃ tu taṃva sātthato. ::
424.
Pume atithi āgantu, pāhunā vesikā pyatha;
::gathalast Aññattha gantu micchanto, gamiko thā ggha magghiyaṃ. ::
425.
::gatha1 Pajjaṃ pādodakādo tha, sattā’gantvādayo tisu; ::
Apacitya’ccanā pūjā, pahāro bali mānanā.
426.
Namassā tu namakkāro, vandanā cābhivādanaṃ;
Patthanā paṇidhānañca, purise paṇidhīrito.
427.
::gatha1 Ajjhesanā tu sakkāra, pubbaṅgamaniyojanaṃ; ::
428.
Pariyesanā nvesanā, pariyeṭṭhi gavesanā;
Upāsanaṃ tu sussūsā, sā pāricariyā bhave.
429.
Mona mabhāsanaṃ tuṇhī, bhāvo tha paṭipāṭi sā;
Anukkamo pariyāyo, anupubbya’pume kamo.
430.
Tapo ca saṃyamo sīlaṃ, niyamo tu vatañca vā;
Vītikkamo’ jjhacāro tha, viveko puthugattatā.
431.
::gatha1 Khuddānukhuddakaṃ ābhi, samācārika muccate; ::
::gathalast Ādibrahmacariyaṃ tu, tadaññaṃ sīla mīritaṃ. ::
432.
Yo pāpehi upāvatto, vāso saddhiṃ guṇehi so;
::gathalast Upavāsoti viññeyyo, sabbabhogavivajjito. ::
433.
Tapassī bhikkhu samaṇo, pabbajito tapodhano;
Vācaṃyamo tu muni ca, tāpaso tu isī rito.
434.
::gatha1 Yesaṃyatindriyagaṇā, yatayo vasino ca te; ::
Sāriputto’patisso tu, dhammasenāpatī rito.
435.
Kolito moggallāno tha,
::gatha2 Ariyo dhigato siyā; ::
::gathalast Sotāpannādikā sekhā, nariyo tu puthujjano. ::
436.
Aññā tu arahattañca, thūpo tu cetiyaṃ bhave;
Dhammabhaṇḍāgāriko ca, ānando dve samā tha ca.
437.
Visākhā migāramātā, sudatto’ nāthapiṇḍiko;
438.
Bhikkhupi sāmaṇero ca, sikkhamānā ca bhikkhunī;
::gathalast Sāmaṇerīti kathitā, pañcete sahadhammikā. ::
439.
Patto ticīvaraṃ kāya, bandhanaṃ vāsi sūci ca;
::gathalast Parissāvana miccete, parikkhārā’ṭṭha bhāsitā. ::
440.
Sāmaṇero ca samaṇu, ddeso cātha digambaro;
Aceḷako nigaṇṭho ca, jaṭilo tu jaṭādharo.
441.
Kuṭīsakādikā catu, ttiṃsa dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo;
::gathalast Iti channavuti ete, pāsaṇḍā sampakāsitā. ::
442.
Pavitto payato pūto, cammaṃ tu ajinaṃ pyatha;
Dantapoṇo dantakaṭṭhaṃ, vakkalo vā tirīṭakaṃ.
443.
Patto pātitthiyaṃnitthī, kamaṇḍalu tu kuṇḍikā;
::gathalast Athālambaṇadaṇḍasmiṃ, kattarayaṭṭhi nāriyaṃ. ::
444.
::gatha1 Yaṃ dehasādhanāpekkhaṃ, niccaṃ kammamayaṃ yamo; ::
::gathalast Āgantusādhanaṃ kammaṃ, aniccaṃ niyamo bhave. ::
Iti brāhmaṇavaggo.
445.
Vesso ca vesiyāno tha, jīvanaṃ vutti jīvikā;
Ājīvo vattanaṃ cātha, kasikammaṃ kasitthiyaṃ.
446.
Vāṇijjañca vaṇijjā tha, gorakkhā pasupālanaṃ;
::gathalast Vessassa vuttiyo tisso, gahaṭṭhā’gārikā gihi. ::
447.
Khettājīvo kassako tha, khettaṃ kedāra muccate;
**Leḍḍu’**tto mattikākhaṇḍo, khaṇitti’tthya’vadāraṇaṃ.
448.
Dāttaṃ lavitta masitaṃ ‘‘asita’’ saddo puṃnapuṃsake-1005-gāthā passitabbā, patodo tutta pājanaṃ;
Yottaṃ tu rajju rasmitthī, phālo tu kasako bhave.
449.
Naṅgalañca halaṃ sīro, īsā naṅgaladaṇḍako;
::gathalast Sammā tu yugakīlasmiṃ, sītā tu halapaddhati. ::
450.
::gatha1 Muggādike paraṇṇañca, pubbaṇṇaṃ sāliādike; ::
Sāli vīhi ca kudrūso, godhumo varako yavo;
::gathalast Kaṅgūti satta dhaññāni, nīvārādī tu tabbhidā. ::
451.
Caṇako ca kaḷāyo tha,
Siddhattho sāsapo bhave.
452.
Atha kaṅgu piyaṅgu’tthī, ummā tu atasī bhave;
Kiṭṭhañca sassaṃ dhaññañca viññeyyaṃ (ṭī.), vīhi thambakarī thambhakarī (ka.) rito.
453.
::gatha1 Kaṇḍo tu nāḷa matha so, palālaṃ nitthi nipphalo; ::
::gathalast Bhusaṃ kaliṅgaro cātha, thuso dhaññattace tha ca. ::
454.
Setaṭṭikā sassarogo,
Kaṇo tu kuṇḍako bhave;
::gathalast Khalo ca dhaññakaraṇaṃ, thambo thambho (ka.) gumbo tiṇādinaṃ. ::
455.
Ayoggo musalo nitthī, kullo suppa manitthiyaṃ;
Atho’ddhanañca culli’tthī, kilañjo tu kaṭo bhave.
456.
Kumbhī’tthī piṭharo kuṇḍaṃ, khaḷopyu’kkhali thālyu’khā;
Kolambo cātha maṇikaṃ, bhāṇako ca arañjaro.
457.
Ghaṭo dvīsu kuṭo nitthī, kumbho kalasa, vārakā;
::gathalast Kaṃso bhuñjanapatto thā, mattaṃ patto ca bhājanaṃ. ::
458.
Aṇḍupakaṃ cumbaṭakaṃ, sarāvo tu ca mallako;
Pume kaṭacchudabbi’tthī, kusūlo koṭṭha muccate.
459.
Sāko anitthiyaṃ ḍāko, siṅgīveraṃtu addakaṃ;
::gathalast Mahosadhaṃ tu taṃ sukkhaṃ, maricaṃ tu ca kolakaṃ. ::
460.
Sovīraṃ kañjiyaṃ vuttaṃ, āranāḷaṃ thusodakaṃ;
Dhaññambilaṃ biḷaṅgo tha, lavaṇaṃ loṇa muccate.
461.
Sāmuddaṃ sindhavo nitthī, kāḷaloṇaṃ tu ubbhidaṃ;
::gathalast Biḷakaṃ biḷāla (ka.) ceti pañcete, pabhedā lavaṇassa hi. ::
462.
Guḷo ca phāṇitaṃ khaṇḍo, macchaṇḍī sakkharā iti;
::gathalast Ime ucchuvikārā tha, guḷasmiṃ visakaṇṭakaṃ. ::
463.
::gatha1 Lājā siyā’kkhataṃ cātha, dhānā bhaṭṭhayave bhave; ::
::gathalast Abaddhasattu mantho ca, pūpā’ pūpā tu piṭṭhako. ::
464.
Bhattakāro sūpakāro, sūdo āḷāriko tathā;
Odaniko ca rasako, sūpo tu byañjanaṃ bhave.
465.
Odano vā kuraṃ bhattaṃ, bhikkhā cā’nna mathā sanaṃ;
Āhāro bhojanaṃ ghāso,
Taralaṃ yāgu nāriyaṃ.
466.
::gatha1 Khajjaṃ tu bhojja leyyāni, peyyanti catudhā’sanaṃ; ::
Nissāvo ca tathā’cāmo,
Ālopo kabaḷo bhave.
467.
::gatha1 Maṇḍo nitthīrasaggasmiṃ, vighāso bhuttasesake; ::
Vighāsādo ca damako, pipāsā tu ca tassanaṃ.
468.
::gatha1 Khuddā jighacchā, maṃsassa, paṭicchādaniyaṃ raso; ::
Udreko ceva uggāro, sohiccaṃ titti tappanaṃ.
469.
Kāmaṃ tviṭṭhaṃ nikāmañca, pariyattaṃ yathacchitaṃ;
Kayavikkayiko sattha,vāhā’ paṇika vāṇijā.
470.
Vikkayiko tu vikketā,
Kayiko tu ca kāyiko;
Uttamaṇṇo ca dhaniko, dhamaṇṇo tu iṇāyiko.
471.
Uddhāro tu iṇaṃ vuttaṃ, mūlaṃ tu pābhataṃ bhave;
Saccāpanaṃ saccaṃkāro, vikkeyyaṃ paṇiyyaṃ tisu.
472.
Paṭidānaṃ parivatto, nyāso tū’panidhī rito;
473.
::gatha1 Aṭṭhārasantā saṅkhyeyye, saṅkhyā ekādayo tisu; ::
::gatha2 Saṅkhyāne tu ca saṅkhyeyye, ekatte vīsatādayo; ::
::gathalast Vaggabhede bahuttepi, tā ānavuti nāriyaṃ. ::
474.
Sataṃ sahassaṃ niyutaṃ nahutaṃ-nayutaṃ (katthaci), lakkhaṃ koṭi pakoṭiyo;
Koṭipakoṭi nahutaṃ, tathā ninnahutampi ca.
475.
Akkhobhanītthiyaṃ akkhobhiṇī (ka.) bindu, abbudañca nirabbudaṃ;
Ahahaṃ ababaṃ cevā, ṭaṭaṃ sogandhi kuppalaṃ.
476.
Kumudaṃ puṇḍarīkañca, padumaṃ kathānampi ca;
Mahākathānā’saṅkhyeyyā, ni’ccetāsu satādi ca.
477.
Koṭyādikaṃ dasaguṇaṃ, satalakkhaguṇaṃ kamā;
::gatha2 Catuttho’ḍḍhena aḍḍhuḍḍho, ::
::gathalast Tatiyo ḍḍhatiyo tathā. ::
478.
::gatha1 Aḍḍhateyyo diyaḍḍho tu, ::
::gatha2 Divaḍḍho dutiyo bhave; ::
::gathalast Tulā, pattha, ṅguli, vasā, tidhā māna matho siyā. ::
479.
::gatha1 Cattāro vihayo guñjā, ::
::gatha2 Dve guñjā māsako bhave; ::
::gathalast Dve akkhā māsakā pañca, kkhānaṃ dharaṇamaṭṭhakaṃ. ::
480.
::gatha1 Suvaṇṇo pañcadharaṇaṃ, nikkhaṃ tvanitthi pañca te; ::
::gathalast Pādo bhāge catutthe tha, dharaṇāni palaṃ dasa. ::
481.
::gatha1 Tulā palasataṃ cātha, bhāro vīsati tā tulā; ::
Atho kahāpaṇo nitthī, kathyate karisāpaṇo.
482.
::gatha1 Kuḍuvo pasato eko, ::
::gatha2 Pattho te caturo siyuṃ; ::
::gathalast Āḷhako caturo patthā, doṇaṃ vācaturā’ḷhakaṃ. ::
483.
::gatha1 Mānikā caturo doṇā, khārītthī catumānikā; ::
::gatha2 Khāriyo vīsa vāho tha, ::
::gathalast Siyā kumbho dasambaṇaṃ. ::
484.
Āḷhako nitthiyaṃ tumbho, patthotu nāḷi nāriyaṃ;
Vāho tu sakaṭo cekā,
::gathalast Dasa doṇā tu ambaṇaṃ. ::
485.
Paṭivīso ca koṭṭhāso,
Aṃso bhāgo dhanaṃ tu so;
Dabbaṃ vittaṃ sāpateyyaṃ, vasva’ttho vibhavo bhave.
486.
::gatha1 Koso hiraññañca katā, kataṃ kañcana, rūpiyaṃ; ::
::gathalast Kuppaṃ tadaññaṃ tambādi, rūpiyaṃ dvaya māhataṃ. ::
487.
Suvaṇṇaṃ kanakaṃ jāta, rūpaṃ soṇṇañca kañcanaṃ;
Satthuvaṇṇo harī kambu, cāru hemañca hāṭakaṃ.
488.
::gatha1 Tapaniyaṃ hiraññaṃ ta, bbhedā cāmīkarampi ca; ::
Sātakumbhaṃ tathā jambu, nadaṃ siṅgī ca nāriyaṃ.
489.
Rūpiyaṃ rajataṃ sajjhu, rūpī sajjhaṃ atho vasu;
::gathalast Ratanañca maṇi dvīsu, puppharāgādī tabbhidā. ::
490.
Suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā, maṇi veḷuriyāni ca;
::gathalast Vajirañca pavāḷanti, sattā’hu ratanāni’ me. ::
491.
Lohitaṅko ca paduma, rāgo rattamaṇi pyatha;
Vaṃsavaṇṇo veḷuriyaṃ, pavāḷaṃ vā ca viddumo.
492.
Masāragallaṃ kabaramaṇi, atha muttā ca muttikaṃ;
Rīti rīrī (ṭī.) tthī ārakūṭo vā, amalaṃ tva’bbhakaṃ bhave.
493.
Loho nitthī ayo kāḷā,
Yasañca pārado raso;
Kāḷatipu tu sīsañca, haritālaṃ tu pītanaṃ.
494.
Cinapiṭṭhañca sindūraṃ, atha tūlo tathā picu;
Khuddajaṃ tu madhu khuddaṃ, madhucchiṭṭhaṃ tu sitthakaṃ.
495.
Gopālo gopa gosaṅkhyā,
Gomā tu gomiko pyatha;
Usabho balībaddho balibadda (ka.) ca, goṇo govasabho vuso.
496.
::gatha1 Vuddho jaraggavo so tha, dammo vacchataro samā; ::
::gathalast Dhuravāhī tu dhorayho, govindo dhikato gavaṃ. ::
497.
::gatha1 Vaho ca khandhadeso tha, kakudho kakudo (ka.) kaku vuccate; ::
Atho visāṇaṃ siṅgañca, rattagāvī tu rohiṇī.
498.
::gatha1 Gāvī ca siṅginī go ca, vañjhā tu kathyate vasā; ::
::gathalast Navappasūtikā dhenu, vacchakāmā tu vacchalā. ::
499.
Gaggarī manthanītthī dve, sandānaṃ dāmamuccate;
Gomiḷho gomayo nitthī, atho sappi ghataṃ bhave.
500.
::gatha1 Navuddhaṭaṃ tu nonītaṃ, damimaṇḍaṃ tu matthu ca, ::
Khīraṃ duddhaṃ payo thaññaṃ, takkaṃ tu mathitaṃ pyatha.
501.
::gatha1 Khīraṃ dadhi ghataṃ takkaṃ, nonītaṃ pañca gorasā; ::
Urabbho meṇḍa mesā ca, uraṇo avi eḷako.
502.
Vasso tvajo chagalako,
Oṭṭho tu karabho bhave;
Gadrabho tu kharo vutto, uraṇī tu ajī ajā.
Iti vessavaggo.
503.
::gatha1 Suddo’ntavaṇṇo vasalo, saṃkiṇṇā māgadhādayo; ::
::gathalast Māgadho suddakhattājo, uggo suddāya khattajo. ::
504.
::gatha1 Dvijākhattiyajo sūto, kārutu sippikopume; ::
::gathalast Saṅghātotu sajātīnaṃ, tesaṃ seṇī dvisuccate. ::
505.
Tacchako tantavāyo ca, rajako ca nahāpito;
::gathalast Pañcamo cammakāroti, kāravo pañcime siyuṃ. ::
506.
Tacchako vaḍḍhakī mato, palagaṇḍo thapatyapi;
Rathakāro tha suvaṇṇa, kāro nāḷindhamo bhave.
507.
Tantavāyo pesakāro,
Mālākāro tu māliko;
Kumbhakāro kulālo tha,
Tunnavāyo ca sūciko.
508.
Cammakāro rathakāro, kappako tu nahāpito;
Raṅgājīvo cittakāro, pukkuso pupphachaḍḍako.
509.
Veno vilīvakāro ca, naḷakāro samā tayo;
Cundakāro bhamakāro,
Kammāro lohakārako.
510.
Ninnejako ca rajako, nettiko udahārako;
Vīṇāvādī veṇiko tha, usukāro’ suvaḍḍhakī.
511.
Veṇudhamo veṇaviko,
Pāṇivādo tu pāṇigho pāṇiyo (katthaci);
Pūpiyo pūpapaṇiyo, soṇḍiko majjavikkayī.
512.
Māyā tu sambarī māyā, kāro tu indajāliko;
513.
Orabbhikā sūkarikā, māgavikā te ca sākuṇikā;
Hantvā jīvante’ḷaka, sūkara, miga, pakkhino kamato.
514.
Vāguriko jāliko tha,
Bhāravāho tu bhāriko;
Vetaniko tu bhatako, kammakaro tha kiṃ karo;
Dāso ca ceṭako pesso, bhacco ca paricāriko.
515.
Antojāto dhanakkīto, dāsabyo’pagato sayaṃ;
::gathalast Dāsā karamarānīto, ccevaṃ te catudhā siyuṃ. ::
516.
::gatha1 Adāso tu bhujisso tha, ::
Nīco jammo nihīnako;
Nikkosajjo akilāsu,
Mando tu alaso pyatha.
517.
Sapāko ceva caṇḍālo, mātaṅgo sapaco bhave;
::gathalast Tabbhedā milakkhajātī, kirāta, savarādayo. ::
518.
Nesādo luddako byādho,
Migavo tu migabyadho;
Sārameyyo ca sunakho, suno soṇo ca kukkuro.
519.
Svāno suvāno sāḷūro,
Sūno sāno ca sā pume;
::gathalast Ummattādita māpanno, aḷakkoti suno mato. ::
520.
Sābandhanaṃ tu gaddūlo, dīpako tu ca cetako;
Bandhanaṃ gaṇṭhi pāso tha, vāgurā vākarā (sī. ṭī.) migabandhanī.
521.
Thiyaṃ kuveṇī kumīnaṃ, ānayo jāla muccate;
Āghātanaṃ vadhaṭṭhānaṃ, sūnā tu adhikoṭṭanaṃ.
522.
Takkaro mosako coro,
Thene’kāgāriko samā;
Theyyañca corikā moso,
Vemo vāyanadaṇḍako.
523.
::gatha1 Suttaṃ tantu pume tantaṃ, potthaṃ lepyādikammani; ::
::gathalast Pañcālikā potthalikā, vatthadantādinimmitā. ::
524.
Ugghāṭanaṃ ghaṭīyantaṃ, kūpambubbāhanaṃ bhave;
Mañjūsā peḷā piṭako, tvitthiyaṃ pacchi peṭako.
525.
::gatha1 Byābhaṅgī tvitthiyaṃ kājo, sikkā tvatrā’valambanaṃ; ::
::gathalast Upāhano vā pādu’tthī, tabbhedā pādukā pyatha. ::
526.
Varattā vaddhikā naddhi, bhastā cammapasibbakaṃ;
::gatha2 Soṇṇādyāvattanī mūsā, ::
Tha kūṭaṃ vā ayoghano.
527.
::gatha1 Kammārabhaṇḍā saṇḍāso, muṭṭhyā’dhikaraṇītthīyaṃ; ::
::gathalast Tabbhastā gaggarī nārī, sattaṃ tu pipphalaṃ bhave. ::
528.
Sāṇo tu nikaso vutto,
Ārā tu sūcivijjhanaṃ;
::gathalast Kharo ca kakaco nitthī, sippaṃ kammaṃ kalādikaṃ. ::
529.
Paṭimā paṭibimbañca, bimbo paṭinidhīrito;
Tīsu samo paṭibhāgo, sannikāso sarikkhako.
530.
Samāno sadiso tulyo,
Saṅkāso sannibho nibho;
Opamma mupamānaṃ cu, pamā bhati tu nāriyaṃ.
531.
Nibbeso vetanaṃ mūlyaṃ, jūtaṃ tvanitthi ketavaṃ;
Dhutto’kkhadhutto kitavo, jūtakāra, kkhadevino.
532.
Pāṭibhogotu paṭibhū, akkho tu pāsako bhave;
::gathalast Pumevā’ ṭṭhapadaṃ aṭṭhāpadaṃ (ṭī. sī.) sāri, phalake tha paṇo, bbhuto. ::
533.
::gatha1 Kiṇṇaṃ tu madirābīje, madhu madhvāsave mataṃ; ::
Madirā vāruṇī majjaṃ, surā bhavo tu merayaṃ.
534.
Sarako casako nitthī, āpānaṃ pānamaṇḍalaṃ;
535.
Ye’tra bhūrippayogattā, yogikekasmi mīritā;
::gathalast Liṅgantarepi te ñeyyā, **taddhammattā’**ññavuttiyanti. ::
Iti suddavaggo.
Catubbaṇṇavaggo niṭṭhito.
5. Araññavagga
536.
Araññaṃ kānanaṃ dāyo, gahanaṃ vipinaṃ vanaṃ;
::gathalast Aṭavī’tthī mahāraññaṃ, tva, raññānītthiyaṃ bhave. ::
537.
Nagarā nātidūrasmiṃ, santehi yo bhiropito;
::gathalast Tarusaṇḍo sa ārāmo, tatho pavana muccate. ::
538.
::gatha1 Sabbasādhāraṇā’raññaṃ, rañña muyyāna muccate; ::
::gathalast Ñeyyaṃ tadeva pamada, vana mantepurocitaṃ. ::
539.
Panti vīthyā’vali seṇī, pāḷi lekhā tu rāji ca;
Pādapo viṭapī rukkho, ago sālo mahīruho.
540.
::gatha1 Dumo taru kujo sākhī, gaccho tu khuddapādapo; ::
::gathalast Phalanti ye vinā pupphaṃ, te vuccanti vanappatī. ::
541.
Phalapākāvasāne yo,
::gatha2 Maratyo sadhi sā bhave; ::
::gathalast Tīsu vañcyā’phalā cātha, phalino phalavā phalī. ::
542.
Samphullito tu vikaco, phullo vikasito tisu;
Siro’ggaṃ sikharo nitthī, sākhā tu kathitā latā.
543.
Dalaṃ palāsaṃ chadanaṃ, paṇṇaṃ pattaṃ chado pyatha;
::gathalast Pallavo vā kisalayaṃ, navubbhinne tu aṅkuro. ::
544.
Makulaṃ vā kuṭumalo, khārako tu ca jālakaṃ;
::gathalast Kalikā korako nitthī, vaṇṭaṃ pupphādibandhanaṃ. ::
545.
::gatha1 Pasavo kusumaṃ pupphaṃ, parāgo pupphajo rajo; ::
Makarando madhu mataṃ, thavako tu ca gocchako.
546.
::gatha1 Phale tvā’me salāṭu’tto, ::
Phalaṃ tu pakka muccate;
::gathalast Campaka’mbādikusuma, phalanāmaṃ napuṃsake. ::
547.
::gatha1 Mallikādī tu kusume, saliṅgā vīhayo phale; ::
Jambū’tthī jambavaṃ jambū, viṭapo viṭabhī’tthiyaṃ.
548.
::gatha1 Mūla mārabbha sākhanto, khandho bhāgo tarussa tha; ::
::gathalast Koṭaro nitthiyaṃ rukkha, cchidde kaṭṭhaṃ tu dāru ca. ::
549.
Bundo mūlañca pādo tha, saṅku’tto khāṇunitthiyaṃ;
Karahāṭaṃ tu kando tha, kaḷīro matthako bhave.
550.
Vallarī mañjarī nārī, vallī tu kathitā latā;
::gathalast Thambho gumbo ca akkhandhe, latā virū patāninī. ::
551.
Assattho bodhi ca dvīsu, nigrodho tu vaṭo bhave;
Kabiṭṭho ca kapittho ca, yaññaṅgo tu udumbaro.
552.
Koviḷāro yugapatto, uddālo vātaghātako;
Rājarukkho katamālī, ndīvaro byādhighātako.
553.
Dantasaṭho ca jambhīro, varaṇo tu kareri ca;
Kiṃ suko pālibhaddotha, vañjulo tu ca vetaso.
554.
Ambāṭakopītanako, madhuko tu madhuddumo;
Atho guḷaphalo pīlu, sobhañjano ca siggu ca.
555.
Sattapaṇṇi chattapaṇṇo, tiniso tva timuttako;
Kiṃ suko tu palāso tha,
Ariṭṭho phenilo bhave.
556.
Mālūra beluvābillo, punnāgo tu ca kesaro;
Sālavo tu ca loddo tha, piyālo sannakaddu ca.
557.
Likocako tathā’ṅkolo,
Atha guggulu kosiko;
::gatha3 Ambo cūto saho tveso, ::
::gathalast Sahakāro sugandhavā. ::
558.
Puṇḍarīko ca setambo, selu tu bahuvārako;
Sepaṇṇī kāsmirī cātha, kolī ca badarītthiyaṃ.
559.
Kolaṃ cānitthī badaro, pilakkho pippalī’tthiyaṃ;
Pāṭalī kaṇhavantā ca, sādukaṇṭo vikaṅkato.
560.
Tinduko kāḷakkhandho ca, timbarūsaka timbarū;
Erāvato tu nāraṅgo, kulako kākatinduko.
561.
Kadambo piyako nīpo, bhallī bhallātako tisu;
Jhāvuko piculo cātha, tilako khurako bhave.
562.
Ciñcā ca tintiṇī cātha, gaddabhaṇḍo kapītano;
Sālo’ssakaṇṇo sajjo tha,
Ajjuno kakudho bhave.
563.
Niculo mucalindo ca, nīpo tha piyako tathā;
Asano pītasālo tha,
Golīso jhāṭalo bhave.
564.
Khīrikā rājāyatanaṃ, kumbhī kumudikā bhave;
Yūpo pūgo (ka.) tu kamuko cātha, paṭṭi lākhāpasādano.
565.
Iṅgudī tāpasataru, bhujapatto tu ābhujī;
Picchilā simbalī dvīsu, rocano koṭasimbalī.
566.
Pakiriyo pūtiko tha, rohī rohitako bhave;
Eraṇḍo tu ca āmaṇḍo, atha sattuphalā samī.
567.
Nattamālo karañjo tha, khadiro dantadhāvano;
Somavakko tu kadaro, sallotu madano bhave.
568.
Athāpi indasālo ca, sallakī khārako siyā;
Devadāru bhaddadāru, campeyyo tu ca campako.
569.
Panaso kaṇṭakiphalo, abhayā tu harītakī;
Akkho vibhītako tīsu, amatā’malakī tisu.
570.
Labujo likuco cātha, kaṇikāro dumuppalo;
Nimbo’riṭṭho pucimando, karako tu ca dāḷimo.
571.
Saralo pūtikaṭṭhañca, kapilā tu ca siṃsapā;
Sāmā piyaṅgu kaṅgupi, sirīso tu ca bhaṇḍilo.
572.
Soṇako dīghavanto ca,
Vakulo tu ca kesaro;
Kākodumbarikā pheggu, nāgo tu nāgamālikā.
573.
Asoko vañjulo cātha, takkārī vejayantikā;
Tāpiñcho ca tamālo tha, kuṭajo girimallikā.
574.
::gatha1 Indayavo phale tassā, ggimantho kaṇikā bhave; ::
Niguṇṭhi’tthī sinduvāro, tiṇasuññaṃ tiṇasūlaṃ (ṭī.) tu mallikā.
575.
Sephālikā nīlikā tha, apphoṭā vanamallikā;
Bandhuko jayasumanaṃ, bhaṇḍiko bandhujīvako.
576.
Sumanā jātisumanā, mālatī jāti vassikī;
Yūthikā māgadhī cātha, sattalā navamallikā.
577.
Vāsantī,tthī atimutto, karavīro’ssamārako;
Mātuluṅgo bījapūro, ummatto tu ca mātulo.
578.
Karamando suseno ca, kundaṃ tu māghya muccate;
Devatāso devatāḍo (sī. amarakosa) tu jīmūto,
Thā’milāto mahāsahā.
579.
Atho sereyyako dāsī,
Kiṃ kirāto kuraṇṭako;
Ajjuko sitapaṇṇāso, samīraṇo phaṇijjako.
580.
Japā tu jayasumanaṃ, karīro kakaco bhave;
Rukkhādanī ca vandākā, cittako tva’ggisaññito.
581.
Akko vikīraṇo tasmiṃ,
::gatha2 Tva’ ḷakko setapupphake; ::
Pūtilatā gaḷocī ca, mubbā madhurasā pyatha.
582.
Kapikacchu duphasso tha, mañjiṭṭhā vikasā bhave;
Ambaṭṭhā ca tathā pāṭhā, kaṭukā kaṭurohiṇī.
583.
Apāmaggo sekhariko, pippalī māgadhī matā;
Gokaṇṭako ca siṅghāṭo, kolavallī’bhapippalī.
584.
Golomī tu vacā cātha, girikaṇya’parājitā;
Sīhapucchī pañhipaṇṇī, sālapaṇṇī tu ca’tthirā; (Cathirā).
585.
Nididdhikā tu byagghī ca, atha nīlī ca nīlinī;
Jiñjuko jiñjukā (ka.) ceva guñjā tha, satamūlī satāvarī.
586.
Mahosadhaṃ tva’tivisā, bākucī somavallikā;
Dābbī dāruhaliddā tha, biḷaṅgaṃ citrataṇḍulā.
587.
Nuhī ceva mahānāmo, muddikā tu madhurasā;
Athāpi madhukaṃ yaṭṭhi, madhukāmadhuyaṭṭhikā madhulaṭṭhikā (sī. ṭī.).
588.
Vātiṅgaṇo ca bhaṇḍākī, vāttākī brahatī pyatha;
Nāgabalā ceva jhasā, lāṅgalī tu ca sāradī.
589.
Rambhā ca kadalī moco, kappāsī badarā bhave;
Nāgalatā tu tambūlī, aggijālā tu dhātakī.
590.
Tivutā tipuṭā cātha, sāmā kāḷā ca kathyate;
Atho siṅgī ca usabho, reṇukā kapiḷā bhave.
591.
Hiriverañca vālañca, rattaphalā tu bimbikā;
Seleyya’ masmapupphañca, elā tu bahulā bhave.
592.
Kuṭṭhañca byādhi kathito, vāneyyaṃ tu kuṭannaṭaṃ;
::gathalast Osadhi jātimattamhi, osadhaṃ sabba’ majātiyaṃ. ::
593.
Mūlaṃ pattaṃ kaḷīra’ggaṃ, kandaṃ miñjā phalaṃ tathā;
::gathalast Taco pupphañca chattanti, sākaṃ dasavidhaṃ mataṃ. ::
594.
Papunnāṭo eḷagalo,
Taṇḍuleyyo’ppamāriso;
Jīvanti jīvanī cātha, madhurako ca jīvako.
595.
Mahākando ca lasuṇaṃ, palaṇḍu tu sukandako;
Paṭolo tittako cātha, bhiṅgarājo ca makkavo.
596.
Punannavā sothaghātī, vitunnaṃ sunisaṇṇakaṃ;
Kāravello tu susavī, tumbyā’lābu ca lābu sā.
597.
Eḷālukañca kakkārī, kumbhaṇḍo tu ca vallibho;
Indavāruṇī visālā, vatthukaṃ vatthuleyyako.
598.
Mūlako nitthiyaṃ cuccu, tambako ca kalambako;
::gathalast Sākabhedā kāsamadda, jhajjharī phaggavā’dayo. ::
599.
::gatha1 Saddalo ceva dubbā ca, golomī sā sitā bhave; ::
Gundā ca bhaddamuttañca, rasālo tu’cchu veḷu tu.
600.
Tacasāro veṇu vaṃso, pabbaṃ tu phalu gaṇṭhiso;
::gathalast Kīcakā te siyuṃ veṇū, ye nadantyā’niladdhutā. ::
601.
Naḷo ca dhamano poṭa, galo tu kāsa mitthi na;
::gathalast Tejano tu saro, mūlaṃ, tū’ sīraṃ bīraṇassa hi. ::
602.
Kuso varahisaṃ dabbo, bhūtiṇakaṃ tu bhūtiṇaṃ;
Ghāso tu yavaso cātha,
Pūgo tu kamuko bhave.
603.
Tālo vibhedikā cātha, khajjurī sindi vuccati;
604.
Hintāla, tāla, khajjūrī, nālikerā tatheva ca;
::gathalast Tālī ca ketakī nārī, pūgo ca tiṇapādapāti. ::
Iti araññavaggo.
6. Araññādivagga
605.
Pabbato giri selo’ddi, nagā’cala, siluccayā;
Sikharī bhūdharotha bbha, pāsāṇā’smo’palo silā.
606.
::gatha1 Gijjhakūṭo ca vebhāro, vepullo’sigilī nagā; ::
Viñjho paṇḍava vaṅkādī, pubbaselo tu co’dayo;
Mandaro paraselo’ttho, himavā tu himācalo.
607.
Gandhamādana kelāsa, cittakūṭa sudassanā;
Kālakūṭo tikūṭā’ssa, pattho tu sānu nitthiyaṃ.
608.
Kūṭo vā sikharaṃ siṅgaṃ, papāto tu taṭo bhave;
::gathalast Nitambo kaṭako nitthī, nijjharo pasavo’mbuno. ::
609.
Darī’tthī kandaro dvīsu, leṇaṃ tu gabbharaṃ guhā;
Silāpokkharaṇī soṇḍī, kuñjaṃ nikuñja mitthi na.
610.
::gatha1 Uddha madhiccakā sela, ssāsannā bhūmyu paccakā; ::
Pādo tu’pantaselo tha,
::gathalast Dhātu’tto gerikādiko. ::
Iti selavaggo.
611.
Migindo kesarī sīho, taraccho tu migādano;
Byaggho tu puṇḍarīko tha, saddūlo dīpinī’rito.
612.
Accho ikko ca isso tu,
Kāḷasīho iso pyatha;
Rohiso rohito cātha,
Gokaṇṇo gaṇi kaṇṭakā.
613.
Khagga khaggavisāṇā tu, palāsādo ca gaṇḍako;
::gathalast Byagghādike vāḷamigo, sāpado tha plavaṅgamo. ::
614.
Makkaṭo vānaro sākhā, migo kapi valīmukho;
Palavaṅgo, kaṇhatuṇḍo,
::gathalast Gonaṅgulo gonaṅgalo (ṭī.) ti so mato. ::
615.
Siṅgālo sigālo (sī.) jambuko kotthu, bheravo ca sivā pyatha;
Biḷāro babbu mañjāro, koko tu ca vako bhave.
616.
Mahiṃso mahiso (sī.) ca lulāyo tha,
Gavajo gavayo samā;
Sallo tu sallako thā’ssa,
Lomamhi salalaṃ salaṃ.
617.
Hariṇo miga sāraṅgā, mago ajinayoni ca;
Sūkaro tu varoho tha,
Pelako ca saso bhave.
618.
Eṇeyyo eṇīmigo ca, pampaṭako tu pampako;
Vātamigo tu calanī, mūsiko tvā’khu unduro.
619.
Camaro pasado ceva, kuruṅgo migamātukā;
::gathalast Ruru raṅku ca nīko ca, sarabhādī migantarā. ::
620.
::gatha1 Piyako camūru kadalī, migādī cammayonayo; ::
::gathalast Migā tu pasavo sīhā, dayo sabbacatuppadā. ::
621.
Lūtā tu lūtikā uṇṇa, nābhi makkaṭako siyā;
Vicchiko tvā’ḷi kathito, sarabū gharagoḷikā.
622.
Godhā kuṇḍo pyatho kaṇṇa, jalūkā satapadyatha;
Kalandako kāḷakā tha, nakulo maṅguso bhave.
623.
Kakaṇṭako ca saraṭo, kīṭo tu puḷavo kimi;
Pāṇako cāpyatho uccā,
Liṅgo lomasapāṇako.
624.
Vihaṅgo vihago pakkhī, vihaṅgama khaga’ṇḍajā;
Sakuṇo ca sakunto vi, pataṅgo sakuṇī dvijo.
625.
Vakkaṅgo pattayāno ca, patanto nīḷajo bhave;
Tabbhedā vaṭṭakā jīva, ñjīvo cakora tittirā.
626.
Sāḷikā karavīko ca, ravihaṃso kukutthako;
Kāraṇḍavo ca pilavo bilavo (ṭī.), pokkharasātakā’dayo.
627.
Patattaṃ pekhuṇaṃ pattaṃ, pakkho piñchaṃ chado garu;
::gathalast Aṇḍaṃ tu pakkhibīje tha, nīḷo nitthī kulāvakaṃ. ::
628.
::gatha1 Supaṇṇamātā vinatā, mithunaṃ thīpumadvayaṃ; ::
Yugaṃ tu yugalaṃ dvandaṃ, yamakaṃ yamalaṃ yamaṃ.
629.
Samūho gaṇa saṅghātā, samudāyo ca sañcayo;
Sandoho nivaho ogho, visaro nikaro cayo.
630.
Kāyo khandho samudayo, ghaṭā samiti saṃhati;
Rāsi puñjo samavāyo, pūgo jātaṃ kadambakaṃ.
631.
Byūho vitāna gumbā ca, kalāpo jāla maṇḍalaṃ;
::gatha2 Samānānaṃ gaṇo vaggo, ::
::gathalast Saṅgho sattho tu jantunaṃ. ::
632.
::gatha1 Sajātikānaṃ tu kulaṃ, nikāyo tu sadhamminaṃ; ::
::gathalast Yūtho nitthī sajātiya, tiracchānānamuccate. ::
633.
Supaṇṇo venateyyo ca, garuḷo vihagādhipo;
Parapuṭṭho parabhato, kuṇālo kokilo piko.
634.
Moro mayūro varahī, nīlagīva sikhaṇḍino;
Kalāpī ca sikhī kekī, cūḷā tu ca sikhā bhave.
635.
Sikhaṇḍo varahañceva, kalāpo piñcha mapyatha;
Candako mecako cātha, chappado ca madhubbato.
636.
Madhulīho madhukaro, madhupo bhamaro ali;
Pārāvato kapoto ca, kakuṭo ca pārevato.
637.
Gijjho gaddhotha kulalo, seno byagghīnaso pyatha;
Tabbhedā sakuṇagghi’tthī, āṭo dabbimukhadvijo.
638.
Uhuṅkāro ulūko ca, kosiyo vāyasāri ca;
Kāko tva’riṭṭho dhaṅko ca, balipuṭṭho ca vāyaso.
639.
Kākolo vanakāko tha,
Lāpo laṭukikā pyatha;
Vāraṇo hatthiliṅgo ca, hatthisoṇḍavihaṅgamo.
640.
Ukkuso kuraro kola,ṭṭhipakkhimhi ca kukkuho;
Suvo tu kīro ca suko, tambacūḷo tu kukkuṭo.
641.
Vanakukkuṭo ca nijjivho, atha koñcā ca kuntanī;
Cakkavāko tu cakkavho, sāraṅgotu ca cātako.
642.
Tuliyo pakkhibiḷālo,
Satapatto tu sāraso;
Bako tu sukkakākotha,
Balākā visakaṇṭhikā.
643.
Lohapiṭṭho tathā kaṅko, khañjarīṭo tu khañjano;
Kalaviṅko tu cāṭako, dindibho tu kikī bhave.
644.
Kādambo kāḷahaṃsotha, sakunto bhāsapakkhini;
Dhūmyāṭo tu kaliṅgotha,
Dātyūho kāḷakaṇṭhako.
645.
::gatha1 Khuddādī makkhikābhedā, ḍaṃso piṅgalamakkhikā; ::
Āsāṭikā makkhikāṇḍaṃ, pataṅgo salabho bhave.
646.
Sūcimukho ca makaso, cīrī tu jhallikā jhillikā (ka.) tha ca;
Jatukā jinapattā tha, haṃso setacchado bhave.
647.
::gatha1 Te rājahaṃsā rattehi, pādatuṇḍehi bhāsitā; ::
::gathalast **Mallikā’**khyā dhataraṭṭhā, malīnehya’sitehi ca. ::
648. Tiraccho tu tiracchāno, tiracchānagato siyāti.
Iti araññādivaggo.
7. Pātālavagga
649.
Adhobhuvanaṃ pātālaṃ, nāgaloko rasātalaṃ;
Randhaṃ tu vivaraṃ chiddaṃ, kuharaṃ susiraṃ bilaṃ.
650.
::gatha1 Susi’tthī chiggalaṃ sobbhaṃ, sacchidde susiraṃ tisu; ::
Thiyaṃ tu kāsu āvāṭo, sapparājā tu vāsukī.
651.
Ananto nāgarājā tha, vāhaso’jagaro bhave;
Gonaso tu tiliccho tha,
Deḍḍubho rājulo bhave.
652.
::gatha1 Kambalo’ssataro meru, pāde nāgātha dhammanī; ::
Silutto gharasappo tha, nīlasappo silābhu ca.
653.
Āsiviso bhujaṅgo’hi, bhujago ca bhujaṅgamo;
Sarīsapo phaṇī sappā, lagaddā bhogi pannagā.
654.
Dvijivho urago vāḷo, dīgho ca dīghapiṭṭhiko;
::gathalast Pādūdaro visadharo, bhogo tu phaṇino tanu. ::
655.
Āsī’tthī sappadāṭhā tha, nimmoko kañcuko samā;
::gathalast Visaṃ tva’nitthī garaḷaṃ, tabbhedā vā halāhalo. ::
656.
::gatha1 Kāḷakūṭādayo cātha, vāḷaggātya’hituṇḍiko; ::
657.
::gatha1 Nirayo duggati’tthī ca, narako, so mahā’ṭṭhadhā; ::
Sañjīvo kāḷasutto ca, mahāroruva roruvā;
Patāpano avīci’tthī, saṅghāto tāpano iti.
658.
::gatha1 Thiyaṃ vetaraṇī loha, kumbhī tattha jalāsayā; ::
Kāraṇiko nirayapo,
Nerayiko tu nārako.
659.
Aṇṇavo sāgaro sindhu, samuddo ratanākaro;
::gathalast Jalanijhu’ dadhi, tassa, bhedā khīraṇṇavādayo. ::
660.
**Velā’**ssa kūladeso tha,
Āvaṭṭo salilabbhamo;
Thevo tu bindu phusitaṃ, bhamo tu jalaniggamo.
661.
Āpo payo jalaṃ vāri, pānīyaṃ salilaṃ dakaṃ;
Aṇṇo nīraṃ vanaṃ vālaṃ, toyaṃ ambu’dakañca kaṃ.
662.
Taraṅgo ca tathā bhaṅgo, ūmi vīci pumitthiyaṃ;
::gathalast Ullolo tu ca kallolo, mahāvīcīsu kathyate. ::
663.
Jambālo kalalaṃ paṅko, cikkhallaṃ kaddamo pyatha;
Pulinaṃ vālukā vaṇṇu, marū’ru sikatā bhave.
664.
::gatha1 Antarīpañca dīpo vā, jalamajjhagataṃ thalaṃ; ::
Tīraṃ tu kūlaṃ rodhañca, patīrañca taṭaṃ tisu.
665.
::gatha1 Pāraṃ paramhi tīramhi, oraṃ tva’pāra muccate; ::
Uḷumpo uḷupo (ka.) tu plavo kullo, taro ca paccarī’tthiyaṃ.
666.
Taraṇī tari nāvā ca, kūpako tu ca kumbhakaṃ;
Pacchābandho goṭaviso, kaṇṇadhāro tu nāviko.
667.
Arittaṃ kenipāto tha,
Potavāho niyāmako;
::gathalast Saṃyattikā tu nāvāya, vāṇijjamācaranti ye. ::
668.
::gatha1 Nāvāya’ṅgā’ laṅkāro ca, vaṭākāro phiyādayo; ::
Poto pavahanaṃ vuttaṃ, doṇi tvi’tthī tathā’mbaṇaṃ ammaṇaṃ (sī.).
669.
::gatha1 Gabhīra ninna gambhīrā, tho ttānaṃ tabbipakkhake; ::
Agādhaṃ tva’talamphassaṃ, anaccho kalusā’vilā.
670.
Accho pasanno vimalo, gabhīrappabhutī tisu;
Dhīvaro macchiko maccha, bandha kevaṭṭa jālikā.
671.
Maccho mīno jalacaro, puthulomo’mbujo jhaso;
Rohito magguro siṅgī, balajo muñja pāvusā.
672.
Sattavaṅko savaṅko ca, naḷamīno ca gaṇḍako;
::gathalast Susukā sapharī maccha, ppabhedā makarādayo. ::
673.
::gatha1 Mahāmacchā timi timi, ṅgalo timirapiṅgalo; ::
Ānando timinando ca, ajjhāroho mahātimi.
674.
Pāsāṇamaccho pāṭhīno, vaṅko tu baḷiso bhave;
Susumāro saṃsumāro (ṭī.), suṃsumāro (sī.) tu kumbhīlo,
Nakko kummo tu kacchapo.
675.
Kakkaṭako kuḷīro ca, jalūkā tu ca rattapā;
Maṇḍūko dadduro bheko;
Gaṇḍuppādo mahīlatā.
676.
Atha sippī ca sutti’tthī, saṅkhe tu kambu’nitthiyaṃ;
Khuddasaṅkhye saṅkhanakho, jalasutti ca sambuko.
677.
::gatha1 Jalāsayo jalādhāro, gambhīro rahado tha ca; ::
Udapāno pānakūpo, khātaṃ pokkharaṇī’tthiyaṃ.
678.
Taḷāko ca saro’nitthī, vāpī ca sarasī’tthiyaṃ;
::gathalast Daho’mbujākaro cātha, pallalaṃ khuddako saro. ::
679.
Anotatto tathā kaṇṇa, muṇḍo ca rathakārako;
Chaddanto ca kuṇālo ca, vuttā mandākinī’tthiyaṃ.
680.
::gatha1 Tathā sīhappapātoti, ete satta mahāsarā; ::
Āhāvo tu nipānañcā, khātaṃ tu devakhātakaṃ.
681.
Savantī ninnagā sindhu, saritā āpagā nadī;
Bhāgīrathī tu gaṅgā tha, sambhedo sindhusaṅgamo.
682.
Gaṅgā’ciravatī ceva, yamunā sarabhū (sarabū sarayū (ka.) ) mahī;
::gathalast Imā mahānadī pañca, candabhāgā sarassatī sarasvatī (sī. ṭī.). ::
683.
::gatha1 Nerañjarā ca kāverī, nammadādī ca ninnagā; ::
::gathalast Vārimaggo paṇālī’tthī panāḷī (ṭī.), pume candanikā tu ca. ::
684.
::gatha1 Jambālī oligallo ca, gāmadvāramhi kāsuyaṃ; ::
Saroruhaṃ satapattaṃ, aravindañca vārijaṃ.
685.
Anitthī padumaṃ paṅke, ruhaṃ nalina pokkharaṃ;
Muḷālapupphaṃ kamalaṃ, bhisapupphaṃ kusesayaṃ.
686.
::gatha1 Puṇḍarīkaṃ sitaṃ, rattaṃ, kokanadaṃ kokāsako; ::
::gathalast Kiñjakkho kesaro nitthī, daṇḍo tu nāla muccate. ::
687.
Bhisaṃ muḷālo nitthī ca, bījakoso tu kaṇṇikā;
::gathalast Padumādisamūhe tu, bhave saṇḍamanitthiyaṃ. ::
688.
::gatha1 Uppalaṃ kuvalayañca, nīlaṃ tvi’ndīvaraṃ siyā; ::
::gathalast Setetu kumudañcassa, kando sālūka muccate. ::
689.
Sogandhikaṃ kallahāraṃ, dakasītalikaṃ pyatha;
Sevālo nīlikā cātha, bhisinya’mbujinī bhave.
690. Sevālā tilabījañca, saṅkhe ca paṇakādayoti.
Iti pātālavaggo.
Bhūkaṇḍo dutiyo.
3. Sāmaññakaṇḍa
1. Visesyādhīnavagga
691.
Visesyādhīna saṃkiṇṇā, nekatthehya’byayehi ca;
Sā’ṅgo’pāṅgehi kathyante, kaṇḍe vaggā iha kkamā.
692.
Guṇadabbakriyāsaddā, siyuṃ sabbe visesanā;
Visesyādhīnabhāvena, visesyasamaliṅgino.
693.
Sobhanaṃ ruciraṃ sādhu, manuññaṃ cāru sundaraṃ;
Vaggu manoramaṃ kantaṃ, hārī mañju ca pesalaṃ.
694.
Bhaddaṃ vāmañca kalyāṇaṃ, manāpaṃ laddhakaṃ subhaṃ;
Uttamo pavaro jeṭṭho, pamukhā’nuttaro varo.
695.
Mukhyo padhānaṃ pāmokkho, para maggañña muttaraṃ;
Paṇītaṃ paramaṃ seyyo, gāmaṇī seṭṭha sattamā.
696.
Visiṭṭhā’riya nāge’ko, sabhaggā mokkha puṅgavā;
::gathalast Sīha kuñjara saddūlā, dī tu samāsagā pume. ::
697.
::gatha1 Citta’kkhi pītijanana, mabyāseka masecanaṃ; ::
Iṭṭhaṃ tu subhagaṃ hajjaṃ, dayitaṃ vallabhaṃ piyaṃ.
698.
Tucchañca rittakaṃ suññaṃ, athā’sārañca pheggu ca;
Mejjhaṃ pūtaṃ pavitto tha, aviraddho apaṇṇako.
699.
Ukkaṭṭho ca pakaṭṭho tha, nihīno hīna lāmakā;
Patikiṭṭhaṃ nikiṭṭhañca, ittarā’vajja kucchitā.
700.
Adhamo’maka gārayhā,
Malīno tu malīmaso;
Brahā mahantaṃ vipulaṃ, visālaṃ puthulaṃ puthu.
701.
Garu’ru vitthiṇṇa matho, pīnaṃ thūlañca pīvaraṃ;
Thullañca vaṭharañcā tha, ācitaṃ nicitaṃ bhave.
702.
Sabbaṃ samatta makhilaṃ, nikhilaṃ sakalaṃ tathā;
Nissesaṃ kasiṇā’sesaṃ, samaggañca anūnakaṃ,
703.
Bhūri pahutaṃ pacuraṃ, bhiyyo sambahulaṃ bahu;
Yebhuyyaṃ bahulaṃ cātha, bāhiraṃ paribāhiraṃ.
704.
::gatha1 Parosatādī te, yesaṃ, paraṃ mattaṃ satādito; ::
Parittaṃ sukhumaṃ khuddaṃ, thoka mappaṃ kisaṃ tanu.
705.
Cullaṃ matte’tthiyaṃ lesa,
Lavā’ṇuhi kaṇo pume;
Samīpaṃ nikaṭā’sanno, pakaṭṭhā’bhyāsa santikaṃ.
706.
Avidūrañca sāmantaṃ, sannikaṭṭha mupantikaṃ;
Sakāsaṃ antikaṃ ñattaṃ, dūraṃ tu vippakaṭṭhakaṃ.
707.
Nirantaraṃ ghanaṃ sandaṃ, viraḷaṃ pelavaṃ tanu;
Athā yataṃ dīgha matho, nittalaṃ vaṭṭa vaṭṭulaṃ.
708.
Ucco tu unnato tuṅgo, udaggo ceva ucchito;
Nīco rasso vāmano tha, ajimho paguṇo uju.
709.
Aḷāraṃ vellitaṃ vaṅkaṃ, kuṭilaṃ jimha kuñcitaṃ;
Dhuvo ca sassato nicco, sadātana sanantanā.
710.
::gatha1 Kūṭaṭṭho tve’karūpena, kālabyāpī pakāsito; ::
Lahu sallahukaṃ cātha, saṅkhyātaṃ gaṇitaṃ mitaṃ.
711.
Tiṇhaṃ tu tikhiṇaṃ tibbaṃ, caṇḍaṃ uggaṃ kharaṃ bhave;
Jaṅgamañca carañceva, tasaṃ ñeyyaṃ carācaraṃ.
712.
Kampanaṃ calanaṃ cātha, atiritto tathā’dhiko;
::gathalast Thāvaro jaṅgamā añño, lolaṃ tu cañcalaṃ calaṃ. ::
713.
Taralañca purāṇo tu, purātana sanantanā;
Cirantano tha paccaggho, nūtano’bhinavo navo.
714.
Kurūraṃ kaṭhinaṃ daḷhaṃ, niṭṭhuraṃ kakkhaḷaṃ bhave;
Anitthya’nto pariyanto, panto ca pacchima’ntimā.
715.
Jighaññaṃ carimaṃ pubbaṃ, tva’ggaṃ paṭhama mādi so;
Patirūpo nucchavikaṃ, atha moghaṃ niratthakaṃ.
716.
Byattaṃ puṭa phuṭaṃ (sī.) ñca mudu tu, sukumārañca komalaṃ;
::gathalast Paccakkhaṃ indriyaggayhaṃ, apaccakkhaṃ atindriyaṃ. ::
717.
Itarā’ññataro eko, añño bahuvidho tu ca;
Nānārūpo ca vividho, abādhaṃ tu niraggalaṃ.
718.
Athe’kākī ca ekacco, eko ca ekako samā;
Sādhāraṇañca sāmaññaṃ, sambādho tu ca saṃkaṭaṃ.
719.
::gatha1 Vāmaṃ kaḷevaraṃ sabyaṃ; Apasabyaṃ tu dakkhiṇaṃ; ::
Paṭikūlaṃ tva’pasabyaṃ, gahanaṃ kalilaṃ samā.
720.
Uccāvacaṃ bahubhedaṃ, saṃkiṇṇā’ kiṇṇa saṃkulā;
Katahattho ca kusalo, pavīṇā’bhiñña sikkhitā.
721.
Nipuṇo ca paṭu cheko, cāturo dakkha pesalā;
Bālo dattu jalo mūḷho, mando viññū ca bāliso.
722.
Puññavā sukatī dhañño, mahussāho mahādhiti;
Mahātaṇho mahiccho tha, hadayī hadayālu ca.
723.
Sumano haṭṭhacitto tha, dummano vimano pyatha;
Vadāniyo vadaññū ca, dānasoṇḍo bahuppado.
724.
Khyāto patīto paññāto,
Bhiññāto pathito suto,
Vissuto vidito ceva, pasiddho pākaṭo bhave.
725.
Issaro nāyako sāmī, patī’sā’dhipatī pabhū;
Ayyā’dhipā’dhibhū netā,
Ibbho tva’ḍḍho tathā dhanī.
726.
Dānāraho dakkhiṇeyyo, siniddho tu ca vacchalo;
Parikkhako kāraṇiko,
Āsatto tu ca tapparo.
727.
::gatha1 Kāruṇiko dayālupi, sūrato ussuko tu ca; ::
Iṭṭhatthe uyyuto cātha, dīghasutto cirakriyo.
728.
Parādhīno parāyatto, āyatto tu ca santako;
Pariggaho adhīno ca, sacchando tu ca serini.
729.
Anisammakārī jammo, atitaṇho tu lolupo;
Giddho tu luddho lolo tha,
::gathalast Kuṇṭho mando kriyāsu hi. ::
730.
Kāmayitā tu kamitā, kāmano kāmi kāmuko;
Soṇḍo matto vidheyyo tu,
Assavo subbaco samā.
731.
Pagabbho paṭibhāyutto, bhīsīlo bhīru bhīruko;
Adhīro avīro (ṭī.) kātaro cātha,
Hiṃsāsīlo ca ghātuko.
732.
Kodhano rosano dosano (sī.) kopī,
Caṇḍo tvaccantakodhano;
Sahano khamano khantā, titikkhavā ca khantimā.
733.
Saddhāyutto tu saddhālu, dhajavā tu dhajālu ca lajjālutu ca lajjavā (ka.);
Niddālu niddāsīlo tha, bhassaro bhāsuro bhave.
734.
Naggo digambaro’vattho, ghasmaro tu ca bhakkhako;
::gathalast Eḷamūgo tu vattuñca, sotuṃ cā’kusalo bhave. ::
735.
Mukharo dummukhā’baddha, mukhā cāppiyavādini;
::gathalast Vācālo bahugārayha, vace vattā tu so vado. ::
736.
Nijo sako attaniyo,
Vimhayo’cchariya’bbhuto;
Vihattho byākulo cātha,
Ātatāyī vadhudyato.
737.
::gatha1 Sīsacchejjamhi vajjho tha, nikato ca saṭho’nuju; ::
Sūcako pisuṇo kaṇṇe,
Japo dhutto tu vañcako.
738.
Anisamma hi yo kiccaṃ, puriso vadhabandhanādi mācarati;
::gathalast Avinicchitakārittā, sokhalu capaloti viññeyyo. ::
739.
Khuddo kadariyo thaddha, maccharī kapaṇo pyatha;
Akiñcano daliddo ca, dīno niddhana duggatā.
740.
::gatha1 Asambhāvitasampattaṃ, kākatāliya muccate; ::
Atha yācanako atthī, yācako ca vanibbako.
741.
::gatha1 Aṇḍajā pakkhisappādī, narādī tu jalābujā; ::
::gathalast Sedajā kimiḍaṃsādī, devādī tvo’ papātikā. ::
742.
::gatha1 Jaṇṇutaggho jaṇṇumatto, kappo tu kiñcidūnake; ::
Antaggataṃ bhu pariyā, panna mantogadho’gadhā.
743.
Rādhito sādhito cātha, nippakkaṃ kuthitaṃ bhave;
Āpanno tvā’padappatto, vivaso tvavaso bhave.
744.
Nuṇṇo nuttā’tta, khittā ce’, ritā viddhā tha kampito;
Dhūto ādhūta calitā, nisitaṃ tu ca tejitaṃ.
745.
Pattabbaṃ gamma māpajjaṃ āsajjaṃ (ka.), pakkaṃ pariṇataṃ samā;
Veṭhitaṃ tu valayitaṃ, ruddhaṃ saṃvuta māvutaṃ.
746.
Parikkhittañca nivutaṃ, visaṭaṃ vitthataṃ tataṃ;
Litto tu diddho gūḷho tu,
Gutto puṭṭho tu posito.
747.
Lajjito hīḷito cātha, sanitaṃ dhanitaṃ pyatha;
Sandānito sito baddho,
Kīlito saṃyato bhave.
748.
Siddhe nipphanna nibbattā, dārite bhinna bheditā;
Channo tu chādite cātha, viddhe chiddita vedhitā.
749.
Āhaṭo ābhatā’nītā,
Danto tu damito siyā;
Santo tu samito ceva,
Puṇṇo tu pūrito bhave.
750.
Apacāyito mahito, pūjitā’rahito’ccito;
Mānito cā’pacito ca, tacchitaṃ tutanūkate.
751.
Santatto dhūpito copa,
Carito tu upāsito;
Bhaṭṭhaṃ tu galitaṃ pannaṃ, cutañca dhaṃsitaṃ bhave.
752.
Pīto pamudito haṭṭho,
Matto tuṭṭho tha kantito;
Sañchinno lūna dātā tha,
Pasattho vaṇṇito thuto.
753.
Tinto’lla’dda kilinno’nnā, maggitaṃ pariyesitaṃ;
Anvesitaṃ gavesitaṃ, laddhaṃ tu patta muccate.
754.
Rakkhitaṃ gopitaṃ guttaṃ, tātaṃ gopāyitā’vitā;
Pālitaṃ atha ossaṭṭhaṃ, cattaṃ hīnaṃ samujjhitaṃ.
755.
Bhāsitaṃ lapitaṃ vuttā, bhihitā’khyāta jappitā;
Udīritañca kathitaṃ, gaditaṃ bhaṇito’ditā.
756.
Avaññātā’vagaṇitā, paribhūtā’vamānitā;
Jighacchito tu khudito,
Chāto ceva bubhukkhito.
757.
Buddhaṃ ñātaṃ paṭipannaṃ, viditā’vagataṃ mataṃ;
Gilito khādito bhutto,
Bhakkhito’jjhohaṭā’sitā.
Iti visesyādhīnavaggo.
2. Saṃkiṇṇavagga
758.
Ñeyyaṃ liṅga miha kvāpi, paccayatthavasena ca;
Kriyā tu kiriyaṃ kammaṃ,
Santi tu samatho samo;
::gatha2 Damo ca damatho danti, vattaṃ tu suddhakammani; ::
Atho āsaṅgavacanaṃ, tīsu vuttaṃ parāyaṇaṃ.
759.
Bhedo vidāro phuṭanaṃ, tappanaṃ tu ca pīṇanaṃ;
Akkosana mabhisaṅgo,
Bhikkhā tu yācanā’tthanā.
760.
Ninnimittaṃ yadicchā thā’, pucchanā nandanāni ca;
Sabhājana matho ñāyo,
Nayo phāti tu vuddhiyaṃ.
761.
Kilamatho kilamanaṃ, pasavo tu pasūtiyaṃ;
Ukkaṃso tvatisayo tha,
Jayo ca jayanaṃ jiti.
762.
Vaso kanti, byadho vedho,
Gaho gāho varo vuti;
Pacā pāko havo huti hūbhi (sī. amarakosa),
Vedo vedana mitthi vā.
763.
Jīraṇaṃ jāni tāṇaṃ tu, rakkhaṇaṃ pamitippamā;
Sileso sandhi ca khayo,
Tvapacayo ravo raṇo.
764.
Nigādo nigado mādo, mado pasiti bandhanaṃ;
Ākaro tviṅgitaṃ iṅgo,
Atha’tthāpagamo byayo.
765.
Antarāyo ca paccūho,
Vikāro tu vikatya’pi;
Pavisileso vidhuraṃ, upavesanamāsanaṃ.
766.
Ajjhāsayo adhippāyo, āsayo cābhisandhi ca;
Bhāvo dhimutti chando tha,
Doso ādīnavo bhave.
767.
Ānisaṃso guṇo cātha,
Majjhaṃ vemajjha muccate;
Majjhanhiko majjhantiko (ṭī. sī. pī.) tu majjhanho, vemattaṃ tu ca nānatā.
768.
Vā jāgaro jāgariyaṃ jāgariyo (ṭī.), pavāho tu pavatti ca;
Byāso papañco vitthāro,
Yāmo tu saṃyamo yamo.
769.
Sambāhanaṃ maddanañca, pasaro tu visappanaṃ;
Santhavo tu paricayo,
Melako saṅga saṅgamā.
770.
::gatha1 Sannidhi sannikaṭṭhamhi, vināso tu adassanaṃ; ::
Lavo bhilāvo lavanaṃ,
Patthāvo’vasaro samā.
771.
Osānaṃ pariyosānaṃ, ukkaṃso’tisayo bhave avasānaṃ samāpanaṃ (?);
Sanniveso ca saṇṭhānaṃ, athā’bbhantara mantaraṃ.
772.
Pāṭihīraṃ pāṭiheraṃ, pāṭihāriya muccate;
Kiccaṃ tu karaṇīyañca, saṅkhāro vāsanā bhave.
773.
Pavanaṃ pava nippāvā, tasaro suttaveṭhanaṃ;
Saṅkamo duggasañcāro, pakkamo tu upakkamo.
774.
Pāṭho nipāṭho nipaṭho, vicayo magganā pume;
Āliṅganaṃ parissaṅgo, sileso upagūhanaṃ.
775.
Ālokanañca nijjhānaṃ, ikkhaṇaṃ dassanaṃ pyatha;
Paccādeso nirasanaṃ, paccakkhānaṃ nirākati.
776.
Vipallāso’ññathābhāvo, byattayo viparīyayo;
Vipariyāso’tikkamo, tva’tipāto upaccayo.
Iti saṃkiṇṇavaggo.
3. Anekatthavagga
777.
Anekatthe pavakkhāmi, gāthā’ddhapādato kamā;
Ettha liṅgavisesattha, mekassa punaruttatā.
778.
::gatha1 Samayo samavāye ca, samūhe kāraṇe khaṇe; ::
Paṭivedhe siyā kāle, pahāne lābha diṭṭhisu.
779.
::gatha1 Vaṇṇo saṇṭhāna rūpesu, jāti,cchavīsu kāraṇe; ::
Pamāṇe ca pasaṃsāyaṃ, akkhare ca yase guṇe.
780.
::gatha1 Uddese pātimokkhassa, paṇṇattiya muposatho; ::
Upavāse ca aṭṭhaṅge, uposathadine siyā.
781.
Rathaṅge lakkhaṇe dhammo, racakke’svīriyāpathe;
::gathalast Cakkaṃ sampattiyaṃ cakka, ratane maṇḍale bale. ::
782.
Kulālabhaṇḍe āṇāya, māyudhe dāna rāsisu;
783.
::gatha1 Dānasmiṃ brahmacariya, mappamaññāsu sāsane; ::
Methunāratiyaṃ veyyā, vacce sadāratuṭṭhiyaṃ;
Pañcasīlā’riyamaggo, posathaṅga dhitīsu ṭhitīsu (ka.) ca.
784.
::gatha1 Dhammo sabhāve pariyattipaññā, ::
Ñāyesu saccappakatīsu puññe;
Ñeyye guṇā’cāra samādhisūpi,
Nissattatā’pattisu kāraṇādo.
785.
::gatha1 Attho payojane saddā, bhidheyye vuddhiyaṃ dhane; ::
Vatthumhi kāraṇe nāse, hite pacchimapabbate.
786.
::gatha1 Yebhuyyatā’byāmissesu, visaṃyoge ca kevalaṃ; ::
Daḷhatthe’natireke cā, navasesamhi taṃ tisu.
787.
::gatha1 Guṇo paṭala rāsīsu, ānisaṃse ca bandhane; ::
Appadhāne ca sīlādo, sukkādimhi jiyāya ca.
788.
Rukkhādo vijjamāne cā, rahante khandhapañcake;
::gathalast Bhūto satta mahābhūtā, manussesu na nāriyaṃ. ::
789.
::gatha1 Vāccaliṅgo atītasmiṃ, jāte patte same mato; ::
790.
Sundare daḷhikamme cā, yācane sampaṭicchane;
Sajjane sampahaṃsāyaṃ, **sādhvā’**bhidheyyaliṅgikaṃ.
791.
::gatha1 Anto nitthī samīpe cā, vasāne padapūraṇe; ::
Dehāvayave koṭṭhāse, nāsa sīmāsu lāmake.
792.
Nikāye sandhi sāmañña, ppasūtīsu kule bhave;
::gathalast Visese sumanāyañca, jāti saṅkhatalakkhaṇe. ::
793.
Bhavabhede patiṭṭhāyaṃ, niṭṭhā’jjhāsayabuddhisu;
::gathalast Vāsaṭṭhāne ca gamane, visaṭatte visaratta visadatte gatīritā. ::
794.
Phale vipassanā dibba, cakkhu sabbaññutāsu ca;
::gathalast Paccavekkhaṇañāṇamhi, magge ca ñāṇadassanaṃ. ::
795.
Kammāruddhana aṅgāra, kapalla dīpikāsu ca;
::gathalast Suvaṇṇakāramūsāyaṃ, ukkā vege ca vāyuno. ::
796.
Kesohāraṇa, jīvita, vuttisu vapane ca vāpasamakaraṇe;
::gathalast Kathane pamuttabhāva, jjhenādo jjhesanādo (sī.) vutta mapi tīsu. ::
797.
Gamane vissute cā’va, dhārito’pacitesu ca;
::gathalast Anuyoge kilinne ca, suto’ bhidheyyaliṅgiko. ::
798.
::gatha1 Sotaviññeyya satthesu, sutaṃ putte suto siyā; ::
799.
::gatha1 Kappo kāle yuge lese, paññatti paramāyusu; ::
Sadise tīsu samaṇa, vohāra kappabindusu;
Samantatthe’ntarakappā, dike takke vidhimhi ca.
800.
Nibbāna magga virati, sapathe saccabhāsite;
::gathalast Tacche cā’riyasaccamhi, diṭṭhiyaṃ sacca mīritaṃ. ::
801.
Sañjātidese hetumhi, vāsaṭṭhānā’karesu ca;
::gathalast Samosaraṇaṭṭhāne cā, yatanaṃ padapūraṇe. ::
802.
::gatha1 Antaraṃ majjha vattha’ñña, khaṇo’kāso’dhi hetusu; ::
Byavadhāne vinaṭṭhe ca, bhede chidde manasya’pi.
803.
::gatha1 Ārogye kusalaṃ iṭṭha, vipāke kusalo tathā; ::
::gathalast Anavajjamhi cheke ca, kathito vāccaliṅgiko. ::
804.
Dravā’cāresu vīriye, madhurādīsu pārade;
::gathalast Siṅgārādo dhātubhede, kicce sampattiyaṃ raso. ::
805.
::gatha1 Bodhi sabbaññutaññāṇe, riyamagge ca nāriyaṃ; ::
::gathalast Paññattiyaṃ pume’ ssattha, rukkhamhi purisitthiyaṃ. ::
806.
::gatha1 Sevito yena yo niccaṃ, tatthāpi visayo siyā; ::
Rūpādike janapade, tathā dese ca gocare.
807.
::gatha1 Bhāvo padatthe sattāya, madhippāya kriyāsu ca; ::
Sabhāvasmiñca līlāyaṃ, purisi’tthindriyesu ca.
808.
::gatha1 So bandhave’ttani ca saṃ, so dhanasmi manitthiyaṃ; ::
::gathalast Sā pume sunakhe vutto, ttaniye so tiliṅgiko. ::
809.
::gatha1 Suvaṇṇaṃ kanake vuttaṃ, suvaṇṇo garuḷe tathā; ::
Pañcadharaṇamatte ca, chavi sampattiyampi ca.
810.
::gatha1 Varo devādikā devādito (sī.) iṭṭhe, jāmātari patimhi ca, ::
::gathalast Uttame vāccaliṅgo so, varaṃ mandappiye byayaṃ. ::
81**1**.
::gatha1 Makule dhanarāsimhi, siyā kosa manitthiyaṃ; ::
Nettiṃsādi pidhāne ca, dhanupañcasatepi ca.
812.
Pitāmahe jine seṭṭhe, brāhmaṇe ca pitūsvapi;
::gathalast Brahmā vutto tathā brahmaṃ, vede tapasi vuccate. ::
813.
Hatthīnaṃ majjhabandhe ca, pakoṭṭhe kacchabandhane;
::gathalast Mekhalāyaṃ matā kacchā, kaccho vutto latāya ca. ::
814.
Tatheva bāhumūlamhi, anūpamhi tiṇepi ca;
815.
::gatha1 Pamāṇaṃ hetu satthesu, māne ca saccavādini; ::
Pamātari ca niccamhi, mariyādāya muccate.
816.
::gatha1 Sattaṃ dabba’ttabhāvesu, pāṇesu ca bale, siyā bale sakkā (ṭī.); ::
::gathalast Sattāyañca, janesatto, āsatte so tiliṅgiko. ::
817.
Semhādo rasarattādo, mahābhūte pabhādike;
::gathalast Dhātu dvīsva’ṭṭhicakkhā’di, bhvā’dīsu gerikādisu. ::
818.
Amaccādo sabhāve ca, yoniyaṃ **pakatī’**ritā;
Satvādisāmyā’vatthāyaṃ, paccayā paṭhamepi ca.
819.
::gatha1 Padaṃ ṭhāne parittāṇe, nibbānamhi ca kāraṇe; ::
Sadde vatthumhi koṭṭhāse, pāde tallañchane mataṃ.
820.
::gatha1 Lohamuggara meghesu, ghano, tālādike ghanaṃ,; ::
Nirantare ca kaṭhine, vāccaliṅgika muccate.
821.
::gatha1 Khuddā ca makkhikābhede, madhumhi khudda, mappake; ::
Adhame kapaṇe cāpi, bahumhi catūsu ttisu.
822.
::gatha1 Takke maraṇaliṅge ca, ariṭṭhaṃ asubhe subhe,; ::
::gathalast Ariṭṭho āsave kāke, nimbe ca pheniladdume. ::
823.
::gatha1 Mānabhaṇḍe palasate, sadisatte tulā tathā; ::
Gehānaṃ dārubandhattha, pīṭhikāyañca dissati.
824.
Mittakāre lañjadāne, bale rāsi vipattisu balarāsi vipattisu (ka.);
::gathalast Yuddhe ceva paṭiññāyaṃ, saṅgaro sampakāsito. ::
825.
::gatha1 Khandhe bhave nimittamhi, rūpaṃ vaṇṇe ca paccaye; ::
Sabhāva sadda saṇṭhāna, rūpajjhāna vapūsu ca.
826.
Vatthu kilesa kāmesu, icchāyaṃ madane rate;
::gathalast Kāmo, kāmaṃ nikāme, cā, nuññāyaṃ kāma mabyayaṃ. ::
827.
::gatha1 Pokkharaṃ padume dehe, vajjabhaṇḍamukhepi ca; ::
Sundaratte ca salile, mātaṅgakarakoṭiyaṃ.
828.
Rāsiniccala māyāsu, dambhā’saccesva’yoghane;
::gathalast Girisiṅgamhi sīraṅge, yante kūṭa manitthiyaṃ. ::
829.
Vuddhiyaṃ janane kāma, dhātvādīmhi ca pattiyaṃ;
::gathalast Sattāyañceva saṃsāre, bhavo sassatadiṭṭhiyaṃ. ::
830.
::gatha1 Paṭivākyo’ttarāsaṅge, su’ttaraṃ uttaro tisu; ::
Seṭṭhe disādibhede ca, parasmi muparī’rito.
831.
::gatha1 Nekkhammaṃ paṭhamajjhāne, pabbajjāyaṃ vimuttiyaṃ; ::
Vipassanāya nissesa, kusalamhi ca dissati.
832.
::gatha1 Saṅkhāro saṅkhate puññā, bhisaṅkhārādikepi ca; ::
Payoge kāyasaṅkhārā, dya’bhisaṅkharaṇesu ca.
833.
Ārammaṇe ca saṃsaṭṭhe, vokiṇṇe nissaye tathā;
::gathalast Tabbhāve cāpyabhidheyya, liṅgo sahagato bhave. ::
834.
::gatha1 Tīsu channaṃ patirūpe, chādite ca nigūhite; ::
Nivāsana pārupane, raho paññattiyaṃ pume.
835.
::gatha1 Buddhasamantacakkhūsu, cakkhu paññāya mīritaṃ; ::
Dhammacakkhumhi ca maṃsa, dibbacakkhudvayesu ca.
836.
::gatha1 Vāccaliṅgo abhikkanto, sundaramhi abhikkame; ::
Abhirūpe khaye vutto, tatheva’bbhanumodane.
837.
Kāraṇe desanāyañca, vāre vevacanepi ca;
::gathalast Pākārasmiṃ pakārasmiṃ (ka.) avasare, pariyāyo kathīyati. ::
838.
::gatha1 Viññāṇe cittakamme ca, vicitte citta muccate; ::
::gathalast Paññatti cittamāsesu, citto, tārantare thiyaṃ. ::
839.
::gatha1 Sāmaṃ vedantare sāntve, taṃ pīte sāmale tisu; ::
::gathalast Sayamatthe byayaṃ sāmaṃ, sāmā ca sārivāyapi. ::
840.
::gatha1 Pume ācariyādimhi, garu guru (ka. ṭī.) mātāpitūsvapi; ::
::gathalast Garu tīsu mahante ca, dujjarā’lahukesu ca. ::
841.
Accite vijjamāne ca, pasatthe sacca sādhusu;
::gathalast Khinne ca samite ceva, santobhidheyyaliṅgikoti. ::
Iti gāthāanekatthavaggo.
842.
::gatha1 Devo visuddhidevā’do, megha maccu nabhesu ca; ::
::gathalast Athopi taruṇe satte, corepi māṇavo bhave. ::
843.
::gatha1 Ādi koṭṭhāsa koṭīsu, purato’ggaṃvare tīsu; ::
::gathalast Paccanīko’ttamesva’ññe, pacchābhāge paro tisu. ::
844.
::gatha1 Yoni kāma siri’ssare, dhammu’yyāma yase bhagaṃ; ::
::gathalast Uḷāro tīsu vipule, seṭṭhe ca madhure siyā. ::
845.
::gatha1 Sampanno tīsu sampuṇṇe, madhure ca samaṅgini; ::
::gathalast Saṅkhā tu ñāṇe koṭṭhāsa, paññatti gaṇanesu ca. ::
846.
::gatha1 Ṭhānaṃ issariyo’kāsa, hetūsu ṭhitiyampi ca; ::
::gathalast Atho māne pakāreca, koṭṭhāseca vidho dvisu. ::
847.
::gatha1 Pañño’pavāsa khantīsu, damo indriyasaṃvare; ::
::gathalast Ñāṇe ca somanasseca, vedo chandasi co’ccate. ::
848.
::gatha1 Khandhakoṭṭhāsa, passāva, magga, hetūsu yoni sā yoni so (ṭī.); ::
::gathalast Kāle tu kūle sīmāyaṃ, velā rāsimhi bhāsitā. ::
849.
::gatha1 Vohāro sadda paṇṇatti, vaṇijjā cetanāsu ca; ::
::gathalast Nāgo tu’raga hatthīsu, nāgarukkhe tathu’ttame. ::
850.
Seṭṭhā’sahāya saṅkhyā’ñña,
::gatha2 Tulyesve’kotiliṅgiko; ::
::gathalast Rāge tu mānaso cittā, rahattesu ca mānasaṃ. ::
851.
::gatha1 Mūlaṃ bhe santike mūla, mūle hetumhi pābhate; ::
::gathalast Rūpādyaṃ’sa pakaṇḍesu, khandho rāsi guṇesu ca. ::
852.
::gatha1 Ārambho vīriye kamme, ādikamme vikopane; ::
::gathalast Atho hadayavatthumhi, citte ca hadayaṃ ure. ::
853.
::gatha1 Pacchātāpā’nubandhesu, rāgādo’nusayo bhave; ::
::gathalast Mātaṅgamuddhapiṇḍe tu, ghaṭe kumbho dasambaṇe. ::
854.
::gatha1 Parivāro parijane, khaggakose paricchade; ::
::gathalast Ālambaro tu sārambhe, bheribhede ca dissati. ::
855.
::gatha1 Khaṇo kālavisese ca, nibyāpāraṭṭhitimhi ca; ::
::gathalast Kule tva’bhijano vutto, uppattibhūmiyampi ca. ::
856.
::gatha1 Āhāro kabaḷīkārā, hārādīsu ca kāraṇe; ::
::gathalast Vissāse yācanāyañca, peme ca paṇayo mato. ::
857.
::gatha1 Ṇādo saddhā, cīvarādi, hetvā’dhāresu paccayo; ::
::gathalast Kīḷā dibbavihārādo, vihāro sugatālaye. ::
858.
::gatha1 Samatthane mato citte, kaggatāyaṃ samādhi ca; ::
::gatha2 Yogo saṅgati saṅge ca (ṭī.) kāmādo, ::
Jhāno’pāyesu yuttiyaṃ.
859.
::gatha1 Bhogo sappaphaṇa’ṅgesu, koṭille bhuñjane dhane; ::
::gathalast Bhūmibhāge kilese ca, male cā’ṅgaṇa muccate. ::
860.
::gatha1 Dhanādidappe paññāya, abhimāno mato tha ca; ::
::gathalast Apadeso nimitte ca, chale ca kathane mato. ::
861.
::gatha1 Citte kāye sabhāve ca, so attā parama’ttani; ::
::gathalast Atha gumbo ca thambasmiṃ thambhasmiṃ (ṭī.), samūhe balasajjane. ::
862.
::gatha1 Antoghare kusūle ca, koṭṭho ntokucchiyaṃ pyatha; ::
::gathalast Sopānaṅgamhi uṇhīso, makuṭe sīsaveṭhane. ::
863.
::gatha1 Niyyāse sekhare dvāre, niyyūho nāgadantake; ::
::gathalast Atho sikhaṇḍe tūṇīre, kalāpo nikare mato. ::
864.
::gatha1 Cūḷā saṃyatakesesu, makuṭe moḷi ca dvisu; ::
::gathalast Saṅkho tva’nitthiyaṃ kambu, nalāṭa’ṭṭhīsu lalāṭaṭṭhīsu (sī.) gopphake. ::
865.
::gatha1 Pakkho kāle bale sādhye, sakhī vājesu paṅgule; ::
::gathalast Dese’ṇṇave pume sindhu, saritāyaṃ sa nāriyaṃ. ::
866.
::gatha1 Gaje kareṇu purise, so hatthiniya mitthiyaṃ; ::
::gathalast Ratane vajiro nitthī, maṇivedhi’ndahetisu. ::
867.
::gatha1 Visāṇaṃ tīsu mātaṅga, dante ca pasusiṅgake; ::
::gathalast Koṭiyaṃ tu mato koṇo, tathā vādittavādane. ::
868.
::gatha1 Vaṇippathe ca nagare, vede ca nigamo tha ca; ::
::gathalast Vivādādo’ dhikaraṇaṃ, siyā’dhāre ca kāraṇe. ::
869.
::gatha1 Pasumhi vasudhāyañca, vācādo go pumitthiyaṃ; ::
Harite tu suvaṇṇe ca, vāsudeve **harī’**rito.
870.
::gatha1 Āyatte parivāre ca, bhariyāyaṃ pariggaho; ::
::gathalast Uttaṃso tva’ vataṃso ca, kaṇṇapūre ca sekhare. ::
871.
Vijjuyaṃ vajire cevā, **sani’**tthipurise pyatha;
::gathalast Koṇe saṅkhyāvisesasmiṃ, ukkaṃse koṭi nāriyaṃ. ::
872.
::gatha1 Cūḷā jālā padhāna’gga, moracūḷāsu sā sikhā; ::
Sappadāṭhāya **māsī’**tthī, iṭṭhassā’sīsanāyapi.
873.
::gatha1 Vasā vilīna telasmiṃ, vasagā vañjhagāvisu; ::
Abhilāse tu kiraṇe, abhisaṅge **ruci’**tthiyaṃ.
874.
::gatha1 Saññā sañjānane nāme, cetanāyañca dissati; ::
::gathalast Aṃse sippe kalā kāle, bhāge candassa soḷase. ::
875.
::gatha1 Bījakose gharakūṭe, kaṇṇabhūsāya kaṇṇikā; ::
::gathalast Āgāmikāle dīghatte, pabhāve ca matā’yati. ::
876.
::gatha1 Uṇṇā mesādilome, ca, bhūmajjhe romadhātuyaṃ; ::
::gathalast Vāruṇī tvitthiyaṃ vuttā, naṭṭakī madirādisu. ::
877.
::gatha1 Kriyacitte ca karaṇe, kiriyaṃ kammani kriyā; ::
::gathalast Sunisāyaṃ tu kaññāya, jāyāya ca vadhū matā. ::
878.
::gatha1 Pamāṇi’ssariye mattā, akkharāvayave’ppake; ::
::gathalast Suttaṃ pāvacane riṭṭhe siddhe (ṭī.), tante taṃ supite tisu. ::
879.
::gatha1 Rājaliṅgo’sabhaṅgesu, rukkhe ca kakudo kakudho (ṭī. sī.) pyatha; ::
::gathalast Nimitta’kkhara sūpesu, byañjanaṃ cihane pade. ::
880.
::gatha1 Vohāre jetu micchāyaṃ, kīḷādo cāpi devanaṃ; ::
::gathalast Bhariyāyaṃ tu kedāre, sarīre khetta mīritaṃ. ::
881.
::gatha1 Sussūsāyañca viññeyyaṃ, issābhyāse pyu’pāsanaṃ; ::
::gathalast Sūlaṃ tu nitthiyaṃ heti, bhede saṃku rujāsu ca. ::
882.
::gatha1 Tanti vīṇāguṇe, tantaṃ, mukhyasiddhanta tantusu; ::
::gathalast Rathādyaṅge tu ca yugo, kappamhi yugale yugaṃ. ::
883.
::gatha1 Itthipupphe ca reṇumhi, rajo pakatije guṇe; ::
::gathalast Nyāsappaṇe tu dānamhi, niyyātana mudīritaṃ. ::
884.
::gatha1 Garu’pāyā’vatāresu, titthaṃ pūtambu diṭṭhisu; ::
::gathalast Paṇḍake joti nakkhatta, raṃsīsva’ggimhi joti so. ::
885.
::gatha1 Kaṇḍo nitthī sare daṇḍe, vagge cāvasare pyatha; ::
::gathalast Uddhaṃbāhudvayamāne bāhudvayummāne (sī. ka.), sūrattepi ca porisaṃ. ::
886.
::gatha1 Uṭṭhānaṃ porise’hāsu, nisinnādyu’ggame pyatha; ::
::gathalast Anissayamahībhāge, tvi’rīṇaṃ ūsare siyā. ::
887.
::gatha1 Ārādhanaṃ sādhane ca, pattiyaṃ paritosane; ::
::gathalast Padhāne tu ca sānumhi, visāṇe siṅga muccate. ::
888.
::gatha1 Diṭṭhā’dimagge ñāṇa’kkhi, kkhaṇa laddhīsu dassanaṃ; ::
::gathalast Heme pañcasuvaṇṇe ca, nikkho nitthī pasādhane. ::
889.
::gatha1 Tithibhede ca sākhādi, phaḷumhi pabba muccate; ::
::gathalast Nāgaloke tu pātālaṃ, bhāsitaṃ balavāmukhe. ::
890.
::gatha1 Kāmaje kopaje dose, byasanañca vipattiyaṃ; ::
::gathalast Atho’pakaraṇe siddhi, kārakesu ca sādhanaṃ. ::
891.
::gatha1 Tīsvīrito tīsvito (ṭī.) dānasīle, vadaññū vagguvādini; ::
::gathalast Purakkhato bhisitte ca, pūjite puratokate. ::
892.
::gatha1 Mando bhāgyavihīne cā, ppake mūḷhā’paṭūsvapi; ::
::gathalast Vuddhiyutte samunnaddhe, uppanne ussitaṃ bhave. ::
893.
::gatha1 Rathaṅge’kkho suvaṇṇasmiṃ, pāsake, akkha mindriye; ::
::gathalast Sassate ca dhuvo tīsu, dhuvaṃ takke ca nicchite. ::
894.
::gatha1 Hare sivo, sivaṃ bhadda, mokkhesu, jambuke sivā; ::
::gathalast Senāyaṃ sattiyañceva, thūlatte ca balaṃ bhave. ::
895.
::gatha1 Saṅkhyā narakabhedesu, padumaṃ vārije pyatha; ::
::gathalast Devabhede vasu pume, paṇḍakaṃ ratane dhane. ::
896.
::gatha1 Nibbānaṃ atthagamane, apavagge siyā tha ca; ::
::gathalast Setambuje puṇḍarīkaṃ, byagghe rukkhantare pume. ::
897.
::gatha1 Upahāre bali pume, karasmiṃcā’surantare; ::
::gathalast Sukkaṃ tu sambhave, sukko, dhavale, kusale tisu. ::
898.
::gatha1 Dāyo dāne vibhattabba, dhane ca pitunaṃ vane dhane (ṭī.); ::
::gathalast Pabhuttā’yattatā’yattā’, bhilāsesu vaso bhave. ::
899.
::gatha1 Paribhāsana makkose, niyame bhāsane tha ca, ::
::gathalast Dhanamhi seḷanaṃ yodha, sīhanādamhi dissati. ::
900.
::gatha1 Pabhavo jātihetumhi, ṭhāne cādyupaladdhiyaṃ; ::
::gathalast Atho’tu nāripupphasmiṃ, hemantādimhi ca dvisu. ::
901.
::gatha1 Karaṇaṃ sādhakatame, kriyā gattesu indriye; ::
::gathalast Tāto tāḷo (sī.) tu kuñcikāyañca, tūriyaṅge dumantare. ::
902.
::gatha1 Pupphe phale ca pasavo, uppāde gabbhamocane; ::
::gathalast Gāyane gāyake asse, gandhabbo devatāntare. ::
903.
::gatha1 Vinā pupphaṃ phalaggāhi, rukkhe vanappati; ::
::gathalast Āhate hemarajate, rūpiyaṃ rajatepi ca. ::
904.
::gatha1 Khagādibandhane pāso, kesapubbo caye pyatha; ::
::gathalast **Tārā’**kkhimajjhe nakkhatte, tāro uccatarassare. ::
905.
::gatha1 Patte ca lohabhedasmiṃ, kaṃso catukahāpaṇe; ::
::gathalast Majjhimo dehamajjhasmiṃ, majjhabhave ca so tisu. ::
906.
::gatha1 Āvesanaṃbhūtāvese, sippasālā gharesu ca; ::
::gathalast Sobhā sampattīsu sirī, lakkhītthī devatāya ca. ::
907.
::gatha1 Kumāro yuvarāje ca, khande vutto susumhi ca; ::
::gathalast Athā’nitthī pavāḷo ca, maṇibhede tathā’ṅkure. ::
908.
::gatha1 Paṇo vetana mūlesu, vohāre ca dhane mato; ::
::gathalast Paṭiggaho tu gahaṇe, kathito bhājanantare. ::
909.
::gatha1 Asubhe ca subhe kamme, bhāgyaṃ vuttaṃ dvaye pyatha; ::
::gathalast Pipphalaṃ tarubhede ca, vatthacchedanasatthake. ::
910.
::gatha1 Apavaggo pariccāgā’, vasānesu vimuttiyaṃ; ::
::gathalast Liṅgaṃ tu aṅgajātasmiṃ, pumattādimhi lakkhaṇe. ::
911.
::gatha1 Cāge sabhāve nimmāne, saggo jjhāye divepyatha; ::
::gathalast Rohito lohite maccha, bhede ceva migantare. ::
912.
::gatha1 Niṭṭhā nipphattiyaṃ cevā, vasānamhi adassane; ::
::gathalast Kaṇṭako tu sapattasmiṃ, rukkhaṅge lomahaṃsane. ::
913.
::gatha1 Mukhyo’pāyesu vadane, ādismiṃ mukha mīritaṃ; ::
::gathalast Dabbaṃ bhabbe guṇādhāre, vitte ca budha dārusu. ::
914.
::gatha1 Mānaṃ pamāṇe patthādo, māno vutto vidhāya ca; ::
::gathalast Atho parissame vutto, vāyāmo vīriyepi ca. ::
915.
::gatha1 Saroruhe satapattaṃ, satapatto khagantare; ::
::gathalast Chidde tu chiddavante ca, susiraṃ tūriyantare. ::
916.
::gatha1 Ekasmiṃ sadise sante, samānaṃ vāccaliṅgikaṃ; ::
::gathalast Atho gārava bhītīsu, saṃvege sambhamo mato. ::
917.
::gatha1 Juṇhā candappabhāyañca, tadupetanisāya ca; ::
::gathalast Vimānaṃ devatāvāse, sattabhūmigharamhi ca. ::
918.
::gatha1 Māse jeṭṭho, tivuddhā’ti, ppasatthesu ca tīsu so; ::
::gathalast Dhamme ca maṅgale seyyo, so pasatthatare tisu. ::
919.
::gatha1 Ādiccādimhi gahaṇe, nibandhe ca ghare gaho; ::
::gathalast Kāco tu mattikābhede, sikkāyaṃ nayanāmaye. ::
920.
::gatha1 Tīsu gāmaṇi seṭṭhasmiṃ, adhipe gāmajeṭṭhake; ::
::gathalast Bimbaṃ tu paṭibimbe ca, maṇḍale bimbikāphale. ::
921.
::gatha1 Bhājanādi parikkhāre, bhaṇḍaṃ mūladhanepi ca; ::
::gathalast Maggo tvariyamagge ca, sammādiṭṭhādike, pathe. ::
922.
::gatha1 Samā vasse, samo kheda, santīsu, so nibhe tisu; ::
::gathalast Cāpetvissāsa, musuno, issāso khepakamhi ca. ::
923.
::gatha1 Bālo tīsvā’divayasā, samaṅgini apaṇḍite; ::
::gathalast Rattaṃ tu soṇite, tambā, nuratta, rañjite tisu. ::
924.
::gatha1 Tace kāye ca tanvitthī, tīsva’ppe viraḷe kise; ::
::gathalast Utubhede tu sisiro, hime so sītale tisu. ::
925.
::gatha1 Sakkharā guḷabhede ca, kathalepi ca dissati; ::
::gathalast Anuggahe tu saṅkhepe, gahaṇe saṅgaho mato. ::
926.
::gatha1 Dakkhe ca tikhiṇe byatte, rogamutte paṭuttisu; ::
::gathalast Rājā tu khattiye vutto, naranāthe pabhumhi ca. ::
927.
::gatha1 Khalañca dhaññakaraṇe, kakke nīce khalo bhave; ::
::gathalast Athu’ppāde samudayo, samūhe paccayepi ca. ::
928.
::gatha1 Brahmacārī gahaṭṭhādo, assamo ca tapovane; ::
::gathalast Bhayaṅkare tu kaṭhine, kurūro tīsu niddaye. ::
929.
::gatha1 Kaniṭṭho kaniyo tīsu, atyappe’tiyuve pyatha; ::
::gathalast Sīghamhi lahu taṃ, iṭṭha, nissārā’garusuttisu. ::
930.
::gatha1 Adharo tīsvadho hīne, pume dantacchade pyatha; ::
::gathalast Sussusā sotu micchāya, sā pāricariyāya ca. ::
931.
::gatha1 Hattho pāṇimhi ratane, gaṇe soṇḍāya bhantare; ::
::gathalast Āvāṭe udapāne ca, kūpo kumbhe ca dissati. ::
932.
::gatha1 Ādo padhāne paṭhamaṃ, pamukhañca tiliṅgikaṃ; ::
::gathalast Vajjabhede ca vita taṃ, taṃ vitthāre tiliṅgikaṃ. ::
933.
::gatha1 Sāro bale thiraṃse ca, uttame so tiliṅgiko; ::
::gathalast Bhāro tu khandhabhārādo, dvisahassapalepi ca. ::
934.
::gatha1 Mandire rogabhede ca, khayo apacayamhi ca; ::
::gathalast Vāḷo tu sāpade sappe, kurūre so tiliṅgiko. ::
935.
::gatha1 Sālo sajjaddume rukkhe, sālāgehe ca dissati; ::
::gathalast Sote tu savanaṃ vuttaṃ, yajane sutiyampi ca. ::
936.
::gatha1 Tīsu pato pareto ca, mate ca petayonije; ::
::gathalast Khyāte tu haṭṭhe viññāte, patītaṃ vāccaliṅgikaṃ. ::
937.
::gatha1 Adhippāye ca ādhāre, āsayo kathito tha ca; ::
::gathalast Pattaṃ pakkhe dale, patto, bhājane so gate tisu. ::
938.
::gatha1 Kusale sukataṃ, suṭṭhu, kate ca sukato tisu; ::
::gathalast Tapassī tva’nukampāyā, rahe vutto tapodhane. ::
939.
::gatha1 Tīsu surādilolasmiṃ, soṇḍo hatthikare dvisu; ::
::gathalast Assādane tu rasanaṃ, jivhāyañca dhanimhi ca. ::
940.
::gatha1 Paṇīto tīsu madhure, uttame vihite pyatha; ::
::gathalast Añjase visikhāyañca, pantiyaṃ vīthi nāriyaṃ. ::
941.
::gatha1 Pāpasmiṃ gagane dukkhe, byasane cā’gha muccate; ::
::gathalast Samūhe paṭalaṃ netta, roge vuttaṃ chadimhi ca. ::
942.
::gatha1 Sandhi saṅghaṭṭane vutto, **sandhi’**tthi paṭisandhiyaṃ; ::
::gathalast Sattannaṃ pūraṇe seṭṭhe, tisante sattamo tisu. ::
943.
::gatha1 Ojā tu yāpanāyañca, ojo ditti balesu ca; ::
::gathalast Atho nisāmanaṃ vuttaṃ, dassane savanepi ca. ::
944.
::gatha1 Gabbho kucchiṭṭhasatte ca, kucchi ovarakesu ca; ::
::gathalast Khaṇḍane tva’padānañca, itivutte ca kammani. ::
945.
::gatha1 Cittake rukkhabhede ca, tilako tilakāḷake; ::
Sīlādo **paṭipatti’**tthī, bodhe patti pavattisu.
946.
::gatha1 Asumhi āyumhi (ṭī.), 407-gāthā passitabbā ca bale pāṇo, satte hadayagā’nile; ::
::gathalast Chando vase adhippāye, vede’cchā’nuṭṭhubhādisu. ::
947.
::gatha1 Kāmoghādo, samūhasmiṃ, oghovege jalassa ca; ::
::gathalast Kapālaṃ sirasaṭṭhimhi, ghaṭādi sakalepi ca. ::
948.
Veṇvādisākhājālasmiṃ, laggakese **jaṭā’**laye;
::gathalast Saraṇaṃ tu vadhe gehe, rakkhitasmiñca rakkhaṇe. ::
949.
::gatha1 Thiyaṃ kantā piye, kanto, manuññe, so tiliṅgiko; ::
::gathalast Gavakkhe tu samūhe ca, jālaṃ macchādibandhane. ::
950.
::gatha1 Pucchāyaṃ garahāyañcā, niyame kiṃ tiliṅgikaṃ; ::
::gathalast Sasaddhe tīsu nivāpe, saddhaṃ, saddhā ca paccaye. ::
951.
::gatha1 Bījaṃ hetumhi aṭṭhismiṃ, aṅgajāte ca dissati; ::
::gatha2 Pubbo pūye’ggato aggate (ṭī.) ādo, ::
So disādo tiliṅgiko.
952.
::gatha1 Phalacitte hetukate, lābhe dhaññādike phalaṃ; ::
::gathalast Āgamane tu dīghādi, nikāyesu ca āgamo. ::
953.
::gatha1 Santāno devarukkhe ca, vutto santatiyaṃ pyatha; ::
::gathalast Uttaraviparīte ca, seṭṭhe cā’nuttaraṃ tisu. ::
954.
::gatha1 Sattisampattiyaṃ vutto, kantimatte ca vikkamo; ::
::gathalast Chāyā tu ātapābhāve, paṭibimbe pabhāya ca. ::
955.
::gatha1 Gimhe ghammo nidāgho ca, uṇhe sedajale pyatha; ::
::gathalast Kappanaṃ kantane vuttaṃ, vikappe sajjane’tthiyaṃ. ::
956.
::gatha1 Aṅgā dese bahumha’ṅgaṃ, aṅgo dese vapumha’ṅga (ṭī.) tathā’vayavahetusu; ::
::gathalast Devālaye ca thūpasmiṃ, cetiyaṃ cetiya’ddume. ::
957.
::gatha1 Sajjano sādhupurise, sajjanaṃ kappane pyatha; ::
::gathalast Supinaṃ supine sutta, viññāṇe ta manitthiyaṃ. ::
958.
::gatha1 Paccakkhe sannidhāne ca, sannidhi parikittito; ::
::gathalast Bhiyyo bahutaratthe so, punaratthe’byayaṃ bhave. ::
959.
::gatha1 Visalittasare diddho, diddho litte tiliṅgiko; ::
::gathalast Vāse dhūmādisaṅkhāre, dhivāso sampaṭicchane. ::
960.
::gatha1 Vutto visārado tīsu, suppagabbhe ca paṇḍite; ::
::gathalast Atha sitthaṃ madhucchiṭṭhe, vuttaṃ odanasambhave. ::
961.
::gatha1 Drave vaṇṇe rasabhede, kasāyo surabhimhi ca; ::
::gathalast Atho uggamanaṃ vuttaṃ, uppattu’ddhagatīsu ca. ::
962.
::gatha1 Lūkhe niṭṭhuravācāyaṃ, pharusaṃ vāccaliṅgikaṃ; ::
::gathalast Pavāho tva’mbuvege ca, sandissati pavattiyaṃ. ::
963.
::gatha1 Nissaye tappare iṭṭhe, parāyaṇapadaṃ tisu; ::
::gathalast Kavace vāravāṇe ca, nimmokepi ca kañcuko. ::
964.
::gatha1 Lohabhede mataṃ tambaṃ, tambo ratte tiliṅgiko; ::
::gathalast Tīsu tva’vasitaṃ ñāte, avasānagate mataṃ. ::
965.
::gatha1 Bodhane ca padāne ca, viññeyyaṃ paṭipādanaṃ; ::
Sele nijjaladese ca, devatāsu **marū’**rito.
966.
::gatha1 Satthaṃ āyudha ganthesu, lohe, sattho ca sañcaye; ::
::gathalast Jīvikāyaṃ vivaraṇe, vattane vutti nāriyaṃ. ::
967.
::gatha1 Vīriye sūrabhāve ca, kathīyati parakkamo; ::
::gathalast Atha kambu mato saṅkhe, suvaṇṇe valayepi ca. ::
968.
::gatha1 Saro kaṇḍe akārādo, sadde vāpimhi’nitthiyaṃ; ::
::gathalast Dupphasse tikhiṇe tīsu, gadrabhe kakace kharo. ::
969.
::gatha1 Surāyu’paddave kāmā, savādimhi ca āsavo; ::
::gathalast Dehe vutto rathaṅge ca, caturo’padhisū’padhi. ::
970.
**Vatthu’**ttaṃ kāraṇe dabbe, bhūbhede ratanattaye;
::gathalast Yakkho deve mahārāje, kuverā’nucare nare. ::
971.
::gatha1 Dārukkhandhe pīṭhikāyaṃ, āpaṇe pīṭha māsane; ::
::gathalast Parivāre parikkhāro, sambhāre ca vibhūsane. ::
972.
Vohārasmiñca ṭhapane, **paññatti’**tthī pakāsane;
::gathalast Paṭibhānaṃ tu paññāyaṃ, upaṭṭhita girāya ca. ::
973.
::gatha1 Vacanāvayave mūle, kathito hetu kāraṇe; ::
Udare tu tathā pācā, nalasmiṃ **gahaṇī’**tthiyaṃ.
974.
::gatha1 Piyo bhattari, jāyāyaṃ, piyā, iṭṭhe piyo tisu; ::
::gathalast Yamarāje tu yugaḷe, saṃyame ca yamo bhave. ::
975.
Muddikassa ca pupphassa, rase khudde **madhū’**ritaṃ;
::gathalast Ulloce tu ca vitthāre, vitānaṃ punnapuṃsake. ::
976.
::gatha1 Apavagge ca salile, sudhāyaṃ amataṃ mataṃ; ::
::gathalast Mohe tu timire saṅkhyā, guṇe tama manitthiyaṃ. ::
977.
::gatha1 Khare cā’kāriye tīsu, rasamhi purise kaṭu; ::
::gathalast Paṇḍake sukate, puññaṃ, manuññe pavane tisu. ::
978.
::gatha1 Rukkho dumamhi, pharusā, siniddhesu ca so tisu; ::
::gathalast Uppattiyaṃ tu hetumhi, saṅge sukke ca sambhavo. ::
979.
::gatha1 Nimittaṃ kāraṇe vuttaṃ, aṅgajāte ca lañchane; ::
::gathalast Ādi sīmāpakāresu, samīpe’vayave mato. ::
980.
::gatha1 Vede ca mantane manto, mantā paññāya muccate; ::
::gathalast Anayo byasane ceva, sandissati vipattiyaṃ. ::
981.
::gatha1 Aruṇo raṃsibhede cā, byattarāge ca lohite; ::
::gathalast Anubandho tu pakatā, nivatte nassanakkhare. ::
982.
**Avatāro’**vataraṇe, titthamhi vivare pyatha;
::gathalast Ākāro kāraṇe vutto, saṇṭhāne iṅgitepi ca. ::
983.
::gatha1 Sudditthi tanaye khattā, uggo, tibbamhi so tisu; ::
::gathalast Padhānaṃ tu mahāmatte, pakatya’gga’dhitīsu ca. ::
984.
::gatha1 Kallaṃ pabhāte, niroga, sajjadakkhesu yuttadakkhesu (ka.) tīsu taṃ; ::
::gathalast Kuhanā kūṭacariyāyaṃ, kuhano kuhake tisu. ::
985.
::gatha1 Kapoto pakkhibhede ca, diṭṭho pārāvate tha ca; ::
::gathalast Sārado sāradabbhūte, apagabbhe mato tisu. ::
986.
::gatha1 Tīsu khare ca kaṭhine, kakkaso sāhasappiye sāhasappiye=sāhasa+appiye (ṭī.); ::
::gathalast Akāriye tu guyhaṅge, cīre kopīna muccate. ::
987.
Migabhede paṭākāyaṃ, moce ca **kadalī’**tthiyaṃ;
::gathalast Dakkhiṇā dānabhedasmiṃ, vāmato’ññamhi dakkhiṇo. ::
988.
::gatha1 Dutiyā bhariyāyañca, dvinnaṃ pūraṇiyaṃ matā; ::
::gathalast Athuppāde siyā dhūma, ketu vessānarepi ca. ::
989.
::gatha1 Bhavaniggamane yāne, dvāre nissaraṇaṃ siyā; ::
::gathalast Niyāmako potavāhe, tiliṅgo so niyantari. ::
990.
::gatha1 Apavagge vināse ca, nirodho rodhane pyatha; ::
::gathalast Bhaye paṭibhayaṃ vuttaṃ, tiliṅgaṃ taṃ bhayaṃkare. ::
991.
::gatha1 Piṭakaṃ bhājane vuttaṃ, tatheva pariyattiyaṃ; ::
::gathalast Jarāsithilacammasmiṃ, udaraṅge matā vali. ::
992.
::gatha1 Bhinnaṃ vidārite’ññasmiṃ, nissite vāccaliṅgikaṃ; ::
::gathalast Upajāpe mato bhedo, visese ca vidāraṇe. ::
993.
::gatha1 Maṇḍalaṃ gāmasandohe, bimbe paridhirāsisu; ::
::gathalast Āṇāya māgame lekhe; Sāsanaṃ anusāsane. ::
994.
::gatha1 Agge tu sikharaṃ cā’yo, mayavijjhanakaṇṭake; ::
::gathalast Guṇukkaṃse ca vibhave, sampatti ceva sampadā. ::
995.
::gatha1 Bhūkhantīsu khamā, yogye, hite sakke yutte (ṭī.) 1001-gāthā passitabbā khamo tisu; ::
::gatha2 Addho bhāge pathe kāle, ekaṃse’**ddho’**byayaṃ bhave; ::
::gathalast Atho karīsaṃ vaccasmiṃ, vuccate caturambaṇe. ::
996.
::gatha1 **Usabho’**sadha go usabho usabhe (ṭī.) seṭṭhe, sū’sabhaṃ vīsayaṭṭhiyaṃ; ::
::gathalast Setusmiṃ tanti pantīsu, nāriyaṃ pāḷi kathyate. ::
997.
::gatha1 Kaṭo jaye’tthinimitte, kilañje so kate tisu; ::
::gathalast Mahiyaṃ jagatī vuttā, mandirālindavatthumhi. ::
998.
::gatha1 Vitakke mathite takko, tathā sūciphale mato; ::
::gathalast Sudassanaṃ sakkapure, tīsu taṃ duddase’tare. ::
999.
**Dīpo’**ntarīpa pajjota, patiṭṭhā nibbutīsu ca;
::gathalast Baddhanissita setesu, tīsu taṃ mihite sitaṃ. ::
1000.
::gatha1 Thiyaṃ pajāpati dāre, brahme māre sure pume; ::
::gathalast Vāsudeve’ntake kaṇho, so pāpe asite tisu. ::
1001.
::gatha1 Upacāro upaṭṭhāne, āsanne aññaropane; ::
::gathalast Sakko inde janapade, sākiye, so khame tisu. ::
1002.
::gatha1 Vajjane parihāro ca, sakkāre ceva rakkhaṇe; ::
::gathalast Sotāpannādike agge, ariyo tīsu, dvije pume. ::
1003.
::gatha1 Susuko susumāre ca, bālake ca ulūpini; ::
::gathalast Indīvaraṃ mataṃ nīlu, ppale uddālapādape. ::
1004.
::gatha1 Asano piyake kaṇḍe, bhakkhaṇe khipane’ sanaṃ; ::
::gathalast Yuge’dhikāre vikāre (ṭī.) vīriye, padhāne cā’ntike dhuro. ::
1005.
::gatha1 Kāḷe ca bhakkhite tīsu, lavitte asito pume; ::
::gathalast Pavāraṇā paṭikkhepe, kathitā’jjhesanāya ca. ::
1006.
::gatha1 Ummāre esikatthambhe, indakhīlo mato tha ca; ::
::gathalast Potthakaṃ makacivatthe, ganthe lepyādi kammani. ::
1007.
::gatha1 Dhaññaṃ sālyādike vuttaṃ, dhañño puññavati ttisu; ::
::gathalast Pāṇi hatthe ca satte bhū, saṇhakaraṇiyaṃ mato. ::
1008.
::gatha1 Tīsu pītaṃ halidyābhe, haṭṭhe ca pāyite siyā; ::
::gathalast Byūho nibbiddharacchāyaṃ, balanyāse gaṇe mato. ::
1009.
::gatha1 Lohitādimhi lobhe ca, rāgo ca rañjane mato; ::
::gathalast Padaro phalake bhaṅge, pavuddha dariyaṃ pica. ::
1010.
::gatha1 Siṅghāṭakaṃ kaserussa, phale, maggasamāgame; ::
::gathalast Bahulāyañca kheḷamhi, eḷā, dose’ḷa mīritaṃ. ::
1011.
::gatha1 Ādhāro cā’dhikaraṇe, pattādhāre’ lavālake; ::
::gathalast Kāro’ gabhede sakkāre, kārā tu bandhanālaye. ::
1012.
::gatha1 Karakā meghapāsāṇe, karako kuṇḍikāya ca; ::
::gathalast Pāpane ca padātismiṃ, gamane patti nāriyaṃ. ::
1013.
::gatha1 Chiddaṃ randhañca vivaraṃ, susire dūsanepi ca; ::
::gathalast Muttā tu muttike, muttaṃ, passāve, muccite tisu. ::
1014.
::gatha1 Nisedhe vāraṇaṃ, hatthi, liṅga hatthīsu vāraṇo; ::
::gathalast Dānaṃ cāge made suddhe, khaṇḍane lavane khaye. ::
1015.
Manotose ca nibbāne, tthaṅgame **nibbuti’**tthiyaṃ;
::gathalast Negamo nigamubbhūte, tathā’paṇopajīvini. ::
1016.
::gatha1 Haritasmiñca paṇṇe ca, palāso kiṃ sukaddume; ::
::gathalast Pakāso pākaṭetīsu, ālokasmiṃ pume mato. ::
1017.
::gatha1 Pakkaṃ phalamhi, taṃ nāsu, mmukhe nāsamukhe (ka.) pariṇate tisu; ::
::gathalast Piṇḍo ājīvane dehe, piṇḍane goḷake mato. ::
1018.
::gatha1 Vaṭṭo paribbaye kammā, dike, so vaṭṭule tisu; ::
::gathalast Paccāhāre paṭihāro, dvāre ca dvārapālake. ::
1019.
::gatha1 Nāriyaṃ bhīru kathitā, bhīruke so tiliṅgiko; ::
::gathalast Vikaṭaṃ gūthamuttādo, vikaṭo vikate tisu. ::
1020.
::gatha1 Vāmaṃ sabyamhi, taṃ cāru, viparītesu tīsva’tha; ::
::gathalast Saṅkhyābhede sarabye ca, cihaṇe lakkha muccate. ::
1021.
**Seṇī’**tthī samasippīnaṃ, gaṇe cā’valiyaṃ pica;
::gathalast Sudhāyaṃ dhūliyaṃ cuṇṇo, cuṇṇañca vāsacuṇṇake. ::
1022.
::gatha1 Jetabbe’tippasatthe’ti, vuddhe jeyyaṃ tisū’ritaṃ; ::
::gatha2 Takke tu mathitaṃ hotyā, ::
::gathalast Lolite mathito tisu. ::
1023.
::gatha1 **Abbhuto’**cchariye tīsu, paṇe cevā’bbhuto pume; ::
::gathalast Mecako pucchamūlamhi, kaṇhepi mecako tisu. ::
1024.
::gatha1 Vasavattī pume māre, vasavattāpake tisu; ::
::gathalast Sambhave cā’suci pume, amejjhe tīsu dissati. ::
1025.
::gatha1 Accho ikke pume vutto, pasannamhi tiliṅgiko; ::
::gathalast Baḷise selabhede ca, vaṅko, so kuṭile tisu. ::
1026.
::gatha1 Kuṇapamhi chavo ñeyyo, ::
Lāmake so tiliṅgiko;
::gathalast Sabbasmiṃ sakalo tīsu, addhamhi purise siyā. ::
1027.
::gatha1 Candaggāhādike cevu, ppādo uppattiyaṃ pica; ::
::gathalast Padussane padoso ca, kathito saṃvarīmukhe. ::
1028.
::gatha1 Rudhire lohitaṃ vuttaṃ, rattamhi lohito tisu; ::
::gathalast Uttamaṅge pume muddhā, muddho mūḷhe tiliṅgiko. ::
1029.
::gatha1 Raṭṭhamhi vijitaṃ vuttaṃ, jite ca vijito tisu; ::
::gathalast Parittaṃ tu parittāṇe, paritto tīsu appake. ::
1030.
::gatha1 Kumbhaṇḍo devabhede ca, dissati vallijātiyaṃ; ::
::gathalast Catutthaṃse pade pādo, paccantaselaraṃsisu. ::
1031.
::gatha1 Vaṅgo lohantare vaṅgā, dese pume bahumhi ca; ::
::gathalast Kammārabhaṇḍabhede ca, khaṭake muṭṭhi ca dvisu. ::
1032.
::gatha1 Ambaṇaṃ doṇiyaṃ ce’kā, dasadoṇappamāṇake; ::
::gathalast Adhiṭṭhitiya mādhāre, ṭhāne’dhiṭṭhāna muccate. ::
1033.
::gatha1 Pume mahesī sugate, deviyaṃ nāriyaṃ matā; ::
::gathalast Upaddave upasaggo, dissati pādikepi ca. ::
1034.
::gatha1 Vakkaṃ koṭṭhāsabhedasmiṃ, vakko vaṅke tisu’ccate; ::
::gathalast Vijjā vede ca sippe ca, tivijjādo ca buddhiyaṃ. ::
1035.
::gatha1 Samādhimhi pume’kaggo, nākule vāccaliṅgiko; ::
::gathalast Pajjaṃ siloke, **pajjo’**ddhe, pajjo pādahite tisu. ::
1036.
::gatha1 Katako rukkhabhedasmiṃ, katako kittime tisu; ::
::gathalast Vidheyye assavo tīsu, pubbamhī purise siyā. ::
1037.
::gatha1 Kalyāṇe kathitaṃ khemaṃ, tīsu laddhattharakkhaṇe; ::
::gathalast Atho niyojane vuttaṃ, kāriyepi payojanaṃ. ::
1038.
::gatha1 Assattho tīsu assāsa, ppatte, bodhiddume pume; ::
::gathalast Tīsu luddo kurūre ca, nesādamhi pume siyā. ::
1039.
::gatha1 Vilaggo tīsu laggasmiṃ, pume majjhamhi dissati; ::
::gathalast Aḍḍho tvanitthiyaṃ bhāge, dhanimhi vāccaliṅgiko. ::
1040.
::gatha1 Kaṭṭhaṃ dārumhi, taṃ kicche, gahane kasite tisu; ::
::gathalast Sasantāne ca visaye, gocare’ jjhatta muccateti. ::
Iti addhānekatthavaggo.
1041.
::gatha1 Bhuvane ca jane loko, moretvaggimhi so sikhī; ::
::gatha2 Siloko tu yase pajje, ::
::gathalast Rukkhe tu sāmike dhavo. ::
1042.
::gatha1 Vaṭabyāmesu nigrodho, dhaṅko tu vāyase bake; ::
::gathalast Vāro tva’vasarā’hesu, kucetvabbhe payodharo. ::
1043.
Ucchaṅge lakkhaṇe cā’**ṅko, rasmi’**tthī juti rajjusu;
::gatha2 Diṭṭho’bhāsesu āloko, ::
::gathalast Buddho tu paṇḍite jine. ::
1044.
::gatha1 Sūraṃ’sūsu pume bhānū, daṇḍo tu muggare dame; ::
::gathalast Devamacchesva’nimiso, pattho tu mānasānusu. ::
1045.
::gatha1 Ātaṅko roga tāpesu, ::
::gatha2 Mātaṅgo sapace gaje; ::
::gathalast Migo pasu kuruṅgesu, ulūki’ndesu kosiyo. ::
1046.
::gatha1 Viggaho kalahe kāye, puriso māṇava’ttasu; ::
::gathalast Dāyādo bandhave putte, sire sīsaṃ tipumhi ca. ::
1047.
::gatha1 Balihatthaṃ’sūsu karo, dante vippe’ṇḍaje dvijo; ::
::gathalast Vattaṃ pajjā’nanā’cāre, dhaññaṅge sukhume kaṇo. ::
1048.
::gatha1 Thambho thūṇa jaḷattesu, sūpo kummāsa byañjane; ::
::gathalast Gaṇḍo phoṭe kapolamhi, aggho mūlye ca pūjane. ::
1049.
::gatha1 Pakāro tulya bhedesu, sakunto bhāsapakkhisu; ::
::gathalast Bhāgye vidhi vidhāne ca, sare khagge ca sāyako. ::
1050.
::gatha1 Sāraṅgo cātake eṇe, pattī tu sarapakkhisu; ::
::gatha2 Sede pāko vipāke tha, ::
::gathalast Bhikkhubhede caye gaṇo. ::
1051.
::gatha1 Rāsi puñje ca mesā’do, ::
::gatha2 Asse loṇe ca sindhavo; ::
::gathalast Saṃvaṭṭe palayo nāse, pūgo kamukarāsisu. ::
1052.
::gatha1 Amate tu sudhā lepe, abhikhyā nāma raṃsisu; ::
::gatha2 Satti sāmatthiye satthe, mahī najjantare bhuvi; ::
::gatha3 Līlā kriyā vilāsesu, ::
::gathalast Satte tu atraje pajā. ::
1053.
::gatha1 Ñāṇe lābhe upaladdhi, paveṇī kuthaveṇisu; ::
::gathalast Pavatti vutti vattāsu, vetane bharaṇe bhati. ::
1054.
::gatha1 Ācārepi mariyādā, bhūti sattā samiddhisu; ::
::gathalast Soppe pamāde tandī ca, yātrā gamana vuttisu. ::
1055.
::gatha1 Nindā kucchā’pavādesu, kaṅgu dhañña piyaṅgusu; ::
::gathalast Mokkhesive samesanti, vibhāge bhatti sevane. ::
1056.
::gatha1 Icchāyaṃ jutiyaṃ kanti, rañjane sūrate rati; ::
::gathalast Gehe vasati vāse tha, nadī senāsu vāhinī. ::
1057.
::gatha1 Patthe nāḷe ca **nāḷi’**tthī, gaṇe samiti saṅgame; ::
::gathalast Taṇhā lobhe pipāsāyaṃ, magga vuttīsu vattanī. ::
1058.
::gatha1 Pāṇyaṅge nābhi cakkante, yāce viññatti ñāpane; ::
::gathalast Vitti tose vedanāyaṃ, ṭhāne tu jīvite ṭhiti. ::
1059.
::gatha1 Taraṅge cā’ntare vīci, dhīratte dhāraṇe dhiti; ::
::gathalast Bhū bhūmiyañca bhamuke, sadde vede save suti. ::
1060.
::gatha1 Gottaṃ nāme ca vaṃse tha, nagare ca ghare puraṃ; ::
::gathalast Okaṃ tu nissaye gehe, kulaṃ tu gottarāsisu. ::
1061.
::gatha1 Heme vitte hiraññañca, paññāṇaṃ tva’ṅka vuddhisu; ::
::gathalast Athā’mbarañca khe vatthe, guyhaṃ liṅge rahasya’pi. ::
1062.
::gatha1 Tapo dhamme vate ceva, pāpe tvā’gumhi kibbisaṃ; ::
::gathalast Ratanaṃ maṇi seṭṭhesu, vassaṃ hāyana vuṭṭhisu. ::
1063.
::gatha1 Vanaṃ arañña vārīsu, khīramhi tu jale payo; ::
::gathalast Akkharaṃ lipi mokkhesu, methūnaṃ saṅgame rate. ::
1064.
::gatha1 Sotaṃ kaṇṇe payovege, riṭṭhaṃ pāpā’subhesu ca; ::
::gathalast Āgu pāpā’parādhesu, ketumhi cihane dhajo. ::
1065.
::gatha1 Gopuraṃ dvāramattepi, mandiraṃ nagare ghare; ::
::gathalast Vāccaliṅgā paramito, byatto tu paṇḍite phuṭe. ::
1066.
::gatha1 Vallabho dayite’jjhakkhe, jale thūlo mahatyapi; ::
::gatha2 Kurūre bherave bhīmo, ::
::gathalast Lolo tu lolupe cale. ::
1067.
::gatha1 Bībhaccho vikate bhīme, komale tikhiṇe mudu; ::
::gathalast Iṭṭhe ca madhure sādu, sādumhi madhuro piye. ::
1068.
::gatha1 Site tu suddhe odāto, dvijivho sūcakā’hisu; ::
::gathalast Sakke samattho sambandhe, samattaṃ niṭṭhitā’khile. ::
1069.
::gatha1 Suddho kevala pūtesu, **jighañño’**ntā’dhamesu ca; ::
::gathalast **Poṇo’**panata ninnesu, añña nīcesu ce’taro. ::
1070.
::gatha1 Suci suddhe site pūte, pesalo dakkhacārusu; ::
::gathalast Adhamo kucchite ūne, appiye pya’liko bhave. ::
1071.
::gatha1 Byāpe asuddhe saṃkiṇṇo, bhabbaṃ yogye ca bhāvini; ::
::gathalast Sukhumo appakā’ṇūsu, vuddho there ca paṇḍite. ::
1072.
::gatha1 Subhe sādhumhi bhaddo tha, tyā’do ca vipule bahu; ::
::gathalast Dhīro budhe dhitimante, vellitaṃ kuṭile dhute. ::
1073.
::gatha1 Visado byatta setesu, taruṇo tu yuve nave; ::
::gatha2 Yoggaṃ yāne, khame yoggo, ::
::gathalast Piṇḍitaṃ gaṇite ghane. ::
1074.
::gatha1 Budhe’bhijāto kulaje, vuddho’rūsu mahallako; ::
::gathalast Kalyāṇaṃ sundare cāpi, himo tu sītalepi ca. ::
1075.
::gatha1 Lole tu sīghe capalo, vutte udita muggate; ::
::gathalast Āditte gabbite ditto, piṭṭhaṃ tu cuṇṇitepi ca. ::
1076.
::gatha1 Vigate vāyite vāyane (ka.) vītaṃ, bhāvitaṃ vaḍḍhitepi ca; ::
::gathalast Bhajjite patite bhaṭṭho, puṭṭho pucchita posite. ::
1077.
::gatha1 Jāto bhūte caye jātaṃ, ::
::gatha2 Paṭibhāgo samā’risu; ::
::gathalast Sūro vīre ravisūre, duṭṭho kuddhe ca dūsite. ::
1078.
::gatha1 **Diṭṭho’**rimhi’kkhite diṭṭho diṭṭhaṃ (ka.), ::
::gatha2 Mūḷhe pote ca bāliso; ::
::gathalast Nindāyaṃ khepane khepo, niyamo nicchaye vate. ::
1079.
::gatha1 Salākāyaṃ kuso dabbhe, ::
::gatha2 Bālyādo tu khaye vayo; ::
::gathalast Lepa gabbesva’valepo, aṇḍajo mīnapakkhisu. ::
1080.
::gatha1 Bilāle nakule babbu, mantho manthanasattusu; ::
::gatha2 Vālo kese’ssādilome, ::
::gathalast Saṅghāto ghātarāsisu. ::
1081.
::gatha1 Gopagāme rave ghoso, sūto sārathivandisu; ::
::gathalast Mālyaṃ tu pupphe taddāme, vāho tu sakaṭe haye. ::
1082.
::gatha1 Khaye’ccane cā’pacayo, kālo samaya maccusu; ::
::gathalast Bhe tārakā nettamajjhe, sīmā’ vadhi, ṭṭhitīsu ca. ::
1083.
::gatha1 Ābhogo puṇṇatā’vajje- ::
Svā’**ḷi’**tthī sakhi setusu;
::gathalast Satte thūle tīsu daḷho, latā sākhāya valliyaṃ. ::
1084.
**Mutti’**tthī mocane mokkhe,
::gatha2 Kāyo tu deha rāsisu; ::
::gathalast Nīce puthujjano mūḷhe, bhattā sāmini dhārake. ::
1085.
::gatha1 Sikhā, piñchesu sikhaṇḍo, satte tva’ttani puggalo; ::
::gatha2 Sambādho saṃkaṭe guyhe, ::
::gathalast Nāse khepe parābhavo. ::
1086.
::gatha1 Vacco rūpe karīse tha, **juti’**tthī kantiraṃsisu; ::
1087.
::gatha1 Labbhaṃ yutte ca laddhabbe, khaṇḍe paṇṇe dalaṃ mataṃ; ::
::gatha2 Sallaṃ kaṇḍe salākāyaṃ, sucitte dhāvanaṃ gate; ::
::gathalast Bhantatthe vibbhamo hāve, **moho’**vijjāya mucchane. ::
1088.
::gatha1 Sedo ghammajale pāke, ::
::gatha2 Goḷe ucchumaye guḷo; ::
::gathalast Mitte sahāye ca sakhā, vibhū niccappabhūsu so. ::
1089.
::gatha1 Khagge kurūre nettiṃso, parasmiṃ atra tīsva’mu; ::
**Kalaṅko’**ṅkā’pavādesu,
::gathalast Dese janapado jane. ::
1090.
::gatha1 Pajje gāthā vacībhede, vaṃso tva’nvayaveṇusu; ::
::gathalast Yānaṃ rathādo gamane, sarūpasmiṃ adho talaṃ. ::
1091.
::gatha1 Majjho vilagge vemajjhe, pupphaṃ tu kusumo’tusu; ::
::gathalast Sīlaṃ sabhāve subbate, puṅgavo usabhe vare. ::
1092.
::gatha1 Kose khagādibīje’ṇḍaṃ, kuharaṃ gabbhare bile; ::
::gathalast Nettiṃse gaṇḍake khaggo, kadambo tu dume caye. ::
1093.
::gatha1 Bhe’dhenuyaṃ **rohiṇī’**tthī, varaṅgaṃ yoniyaṃ sire; ::
::gathalast Akkose sapathe sāpo, paṅkaṃ pāpe ca kaddame. ::
1094.
::gatha1 Bhogavatyu’rage bhogī, ssaro tu sivasāmisu; ::
::gathalast Bale pabhāve vīriyaṃ, tejo tesu ca dittiyaṃ. ::
1095.
::gatha1 Dhārā santati khaggaṅge, vānaṃ taṇhāya sibbane; ::
::gathalast Khattā sūte paṭihāre, vitti pīḷāsu vedanā. ::
1096.
::gatha1 Thiyaṃ **mati’**cchāpaññāsu, pāpe yuddhe rave raṇo; ::
::gathalast Lavotu bindu’cchedesu, palāle’ palāse (ṭī.), palāpe-ṭī (453-1124) gāthā passitabbā tisaye bhusaṃ. ::
1097.
::gatha1 Bādhā dukkhe nisedhe ca, mūlapadepi mātikā; ::
::gatha2 Sneho tele’dhikappeme, ::
::gathalast Gharā’pekkhāsu ālayo. ::
1098.
::gatha1 Ketusmiṃ ketanaṃ gehe, ṭhāne **bhūmi’**tthiyaṃ bhuvi; ::
::gathalast Lekhye lekho rāji lekhā, pūjite bhagavā jine. ::
1099.
::gatha1 Gadā satthe gado roge, nisajjā pīṭhesvā’sanaṃ; ::
::gatha2 Tathāgato jine satte, ::
::gathalast Caye dehe samussayo. ::
1100.
::gatha1 Bilaṃ koṭṭhāsa chiddesu, vajjaṃ dose ca bheriyaṃ; ::
::gathalast Kāle dīghañjase’ddhānaṃ, āliyaṃ setu kāraṇe. ::
1101.
::gatha1 Okāso kāraṇe dese, ::
::gatha2 Sabhā gehe ca saṃsade; ::
::gathalast Yūpo thambhe ca pāsāde, ayanaṃ gamane pathe. ::
1102.
::gatha1 Akko rukkhantare sūre, ::
::gatha2 Asso koṇe hayepi ca; ::
::gatha3 Aṃso khandhe ca koṭṭhāse, ::
::gathalast Jālaṃ sūsva’cci no pume. ::
1103.
::gatha1 Nāsā’sattesva’ bhāvo tha, ::
::gatha2 Anna modana bhuttisu; ::
::gatha3 Jīvaṃ pāne jane jīvo, ::
::gathalast Ghāso tva’nne ca bhakkhaṇe. ::
1104.
::gatha1 Chadane’cchādanaṃ vatthe, nikāyo geharāsisu; ::
::gathalast Annādo āmisaṃ maṃse; Dikkhā tu yajane’ccane. ::
1105.
::gatha1 Kriyāyaṃ kārikā pajje, ::
::gatha2 Ketu tu cihane dhaje; ::
::gathalast Kusumaṃ thīraje pupphe, vānare tu budhe kavi. ::
1106.
::gatha1 Adhare kharabhe oṭṭho, luddo tu luddakepi ca; ::
::gathalast Kalusaṃ tvā’vile pāpe, pāpe kali parājaye. ::
1107.
::gatha1 Kantāro vana, duggesu, caro cāramhi cañcale; ::
::gathalast Janāvāse gaṇe gāmo, cammaṃ tu phalake tace. ::
1108.
::gatha1 Āmodo hāsa gandhesu, ::
::gatha2 Cāru tu kanakepi ca; ::
::gathalast Sattāyaṃ bhavanaṃ gehe, lese tu khalite chalaṃ. ::
1109.
::gatha1 Veraṃ pāpe ca paṭighe, taco cammani vakkale; ::
::gathalast Ucce’dhirohe āroho, nettaṃ vatthantara’kkhisu. ::
1110.
::gatha1 Paṭihāre mukhe dvāraṃ, pete ñāte mato tisu; ::
::gathalast Māso paraṇṇa kālesu, naggo tva’celakepi ca. ::
1111.
::gatha1 Dose ghāte ca paṭigho, migādo chagale pasu; ::
::gathalast Arūpe cā’vhaye nāmaṃ, daro daratha bhītisu. ::
1112.
::gatha1 Yācane bhojane bhikkhā, ::
::gatha2 Bhāre tva’tisaye bharo; ::
::gathalast Dabbi’ndajāyāsu sujā, meghe tva’bbhaṃ vihāyase. ::
1113.
::gatha1 Modako khajjabhedepi, maṇike ratane maṇi; ::
::gatha2 Selā’rāmesu malayo, ::
::gathalast Sabhāva’ṅkesu lakkhaṇaṃ. ::
1114.
::gatha1 Havi sappimhi hotabbe, siro seṭṭhe ca muddhani; ::
::gathalast Vicārepi viveko tha, sikharī pabbate dume. ::
1115.
::gatha1 Vego jave pavāhe ca, saṅku tu khilahetisu; ::
::gathalast Niggahīte kaṇe bindu, varāho sūkare gaje. ::
1116.
::gatha1 Nettante cittake’pāṅgaṃ, siddhattho sāsape jine; ::
::gatha2 Hāro muttāguṇe gāhe, ::
::gathalast Khārako makuḷe rase. ::
1117.
::gatha1 Accayo’ tikkame dose, ::
::gatha2 Selarukkhesva’go nago; ::
Svappe’vadhāraṇe **mattaṃ, apacitya’**ccane khaye.
1118.
::gatha1 Chiddo’taraṇesvo’tāro, ::
::gatha2 Brahme ca janake pitā; ::
**Pitāmaho’**yyake brahme,
::gathalast Poto nāvāya bālake. ::
1119.
::gatha1 Rukkhe vaṇṇe sune soṇo, ::
::gatha2 Sagge tu gagane divo; ::
::gathalast Vatthe gandhe ghare vāso, cullo khudde ca uddhane. ::
1120.
::gatha1 Kaṇṇo koṇe ca savaṇe, ::
::gatha2 Mālā pupphe ca pantiyaṃ; ::
::gatha3 Bhāgo bhāgye’kadesesu, ::
::gathalast Kuṭṭhaṃ roge’ japālake. ::
1121.
::gatha1 Seyyā senāsane sene, cundabhaṇḍamhi ca’bbhamo; ::
::gathalast Vatthādilomaṃ’su kare, nipāto patane’byaye. ::
1122.
::gatha1 Sākhāyaṃ viṭapo thambhe, sattu khajjantare dise; ::
::gathalast Sāmiko pati’yiresu, paṭṭhānaṃ gati hetusu. ::
1123.
::gatha1 Rāge raṅgo naccaṭṭhāne, pānaṃ peyye ca pītiyaṃ; ::
::gathalast Iṇu’kkhepesu uddhāro, ummāre eḷako aje. ::
1124.
::gatha1 Pahāro pothane yāme, ::
::gatha2 Sarado hāyano’tusu; ::
::gatha3 Kuṇḍikāyā’ḷhake tumbo, ::
::gathalast Palālo palāpo (ka.) 453-gāthā passitabbā tu bhusamhi ca. ::
1125.
::gatha1 Matā’vāṭe caye kāsu, panisā kāraṇe raho; ::
::gatha2 Kāso poṭagale roge, ::
::gathalast Doso kodhe guṇe’tare. ::
1126.
::gatha1 Yutya’ṭṭāla’ṭṭitesva’ṭṭo, kīḷāyaṃ kānane davo; ::
::gathalast Uppattiyaṃ co’ppatanaṃ, uyyānaṃ gamane vane. ::
1127.
::gatha1 Vokāro lāmake khandhe, mūlo’padāsu pābhataṃ; ::
::gathalast Dasā’ vatthā paṭantesu, kāraṇaṃ ghāta, hetusu. ::
1128.
::gatha1 Hatthidāne mado gabbe, ghaṭā ghaṭana rāsisu; ::
::gathalast **Upahāro’**bhihārepi, cayo bandhana rāsisu. ::
1129.
::gatha1 Gandho thoke ghāyanīye, ::
::gatha2 Cāgo tu dānahānisu; ::
::gathalast Pāne pamode **pīti’**tthī, iṇe givā galepi ca. ::
1130.
::gatha1 Patiṭṭhā nissaye ṭhāne, balakkārepi sāhasaṃ; ::
::gathalast Bhaṅgo bhede paṭe bhaṅgaṃ, chattaṃ tu chavakepi ca. ::
1131.
::gatha1 Ñāṇe bhuvi ca **bhūri’**ttī, anaṅge madano dume; ::
::gathalast Pamātaripi mātā tha, veṭhu’ṇīsesu veṭhanaṃ. ::
1132.
::gatha1 Māriso taṇḍuleyye’yye, ::
::gatha2 Mokkho nibbāna muttisu; ::
::gathalast **Indo’**dhipati sakkesvā, rammaṇaṃ hetu gocare. ::
1133.
::gatha1 Aṅke saṇṭhāna mākāre, ::
Khette vappe (pākāramūle nettajale usume ca vappo-ṭī) vappo taṭepi ca;
::gathalast **Sammutya’**nuññā vohāre, sva’tha lājāsu cā’kkhataṃ. ::
1134.
::gatha1 Satraṃ yāge sadādāne, ::
::gatha2 Somo tu osadhi’ndusu; ::
::gathalast Saṅghāto yugagehaṅge, khāro ūse ca bhasmani. ::
1135.
::gatha1 Ātāpo vīriye tāpe, ::
::gathalast Bhāge sīmāya odhi cāti. ::
Iti pādānekatthavaggo.
Anekatthavaggo niṭṭhito.
3. Sāmaññakaṇḍa
4. Abyayavagga
1136.
Abyayaṃ vuccate dāni, cirassaṃ tu ciraṃ tathā;
Cirena cirarattāya, saha saddhiṃ samaṃ amā.
1137.
Punappunaṃ abhiṇhañcā, sakiṃ cā’bhikkhaṇaṃ muhuṃ;
::gathalast Vajjane tu vinā nānā, antarena rite puthu. ::
1138.
::gatha1 Balavaṃ suṭṭhu cā’tīvā, tisaye kimuta sva’ti; ::
Aho tu kiṃ kimū’ dāhu, vikappe kimuto’da ca.
1139.
::gatha1 Avhāne bho are ambho, ::
Hambho re je’ṅga āvuso;
He hare tha kathaṃ kiṃsu, nanu kacci nu kiṃ samā.
1140.
Adhune’tarahī’dāni, sampati aññadatthu tu;
::gathalast Tagghe’ kaṃse sasakkañcā, ddhā kāmaṃ jātu ve have. ::
1141.
Yāvatā tāvatā yāva, tāva kittāvatā tathā;
::gathalast Ettāvatā ca kīve’ti, paricchedatthavācakā. ::
1142.
Yathā tathā yatheve’vaṃ, yathānāma yathāhi ca;
Seyyathāpye’vamevaṃ, vā, tatheva ca yathāpi ca.
1143.
::gatha1 Evampi ca seyyathāpi, nāma yatharivā’pi ca; ::
::gathalast Paṭibhāgatthe yathāca, viya tatharivā’pi ca. ::
1144.
Saṃ sāmañca sayaṃ cātha, āma sāhu lahū’pi ca;
::gathalast Opāyikaṃ patirūpaṃ, sādhve’vaṃ sampaṭicchane. ::
1145.
Yaṃ taṃ yato tato yena,
Tene’ti kāraṇe siyuṃ;
::gathalast Asākalye tu cana ci, nipphale tu mudhā bhave. ::
1146.
Kadāci jātu tulyā’tha, sabbato ca samantato;
Parito ca samantāpi, atha micchā musā bhave.
1147.
::gatha1 Nisedhe na anomā’laṃ, nahi cetu sace yadi; ::
::gatha2 Anukulye tu saddhañca, ::
::gathalast Nattaṃ rattaṃ (ṭī.) doso divā tva’he. ::
1148.
::gatha1 Īsaṃ kiñci manaṃ appe, sahasā tu atakkite; ::
::gathalast Pure ggato tu purato, peccā’mutrabhavantare. ::
1149.
::gatha1 Aho hī vimhaye tuṇhī, ::
Tu mone thā’vi pātu ca;
::gathalast Taṅkhaṇe sajju sapadi, balakkāre pasayha ca. ::
1150.
::gatha1 Sudaṃ kho vo (ka.) assu yagghe ve,hā’dayo padapūraṇe; ::
::gathalast Antarena’ntarā anto, vassaṃ nūna ca nicchaye. ::
1151.
::gatha1 Ānande sañca diṭṭhā tha, virodhakathane nanu; ::
::gathalast Kāmappavedane kacci, usūyopagame’tthu ca. ::
1152.
**Evā’**vadhāraṇe ñeyyaṃ, yathāttaṃ tu yathātathaṃ;
::gathalast Nīcaṃ appe, mahatyu’ccaṃ, atha pāto page samā. ::
1153.
::gatha1 Nicce sadā sanaṃ sanā (ka.) pāyo, ::
Bāhulye bāhiraṃ bahi;
::gathalast Bahiddhā bāhirā bāhye, sīghetu saṇikaṃ bhave. ::
1154.
::gatha1 Atthaṃ adassane duṭṭhu, nindāyaṃ, vandane namo; ::
::gathalast Sammā suṭṭhu pasaṃsāyaṃ, atho sattāya matthi ca. ::
1155.
::gatha1 Sāyaṃ sāye’jja atrā’he, ::
::gatha2 Suve tu sve anāgate; ::
::gathalast Tato pare parasuve, hiyyotu divase gate. ::
1156.
Yattha yatra yahiṃcātha, tattha tatra tahiṃtahaṃ;
Atho uddhañca upari, heṭṭhā tu ca adho samā.
1157.
Codane **iṅgha handā’**tha, ārādūrā ca ārakā;
Parammukhā tu ca raho, sammukhā tvā’vi pātu ca.
1158.
::gatha1 Saṃsayatthamhi appeva, appevanāma nū’ti ca; ::
::gathalast Nidassane iti’tthañca, evaṃ, kicche kathañci ca. ::
1159.
::gatha1 Hā khede sacchi paccakkhe, ::
::gatha2 Dhuvaṃ thire’vadhāraṇe; ::
Tiro tu tiriyaṃ cātha, kucchāyaṃ **duṭṭhu ku’**ccate.
1160.
::gatha1 Suvatthi āsiṭṭhatthamhi, nindāyaṃ tu dhī dhi (ka.) kathyate; ::
Kuhiñcanaṃ kuhiṃ kutra, kuttha kattha kahaṃ kva tha.
1161.
Ihe’dhā’tra tu etthā’ttha,
Atha sabbatra sabbadhi;
Kadā kudācanaṃ cātha, tadāni ca tadā samā.
1162.
Ādikamme bhusatthe ca, sambhavo’tiṇṇa tittisu;
Niyogi’ssariya’ppīti, dāna pūjā’gga, santisu.
1163.
Dassane tappare saṅge, pasaṃsā, gati, suddhisu;
Hiṃsā, pakāranto’bhāva, viyogā’vayavesu ca;
**Po’**pasaggo disāyoge, patthanā, dhitiādisu.
1164.
::gatha1 Parāsaddo parihāni, parājaya gatīsu ca; ::
Bhusatthe paṭilomatthe, vikkamā’masanādisu.
1165.
Nissesā’bhāva sanyāsa, bhusattha mokkha rāsisu;
Gehā’deso’pamāhīna, pasādaniggatā’ccaye.
1166.
Dassano’sānanikkhantā, dhobhāgesva’vadhāraṇe;
Sāmīpye bandhane cheka, ntobhāgo’paratīsu ca.
1167.
::gatha1 Pātubhāve viyoge ca, nisedhādo ni dissati; ::
::gathalast Atho nīharaṇe cevā, varaṇādo ca nī siyā. ::
1168.
Uddhakamma viyoga tta, lābha titti samiddhisu;
Pātubhāva’ccayābhāva, pabalatte pakāsane;
::gathalast Dakkha’ggatāsu kathane, sattimokkhādike u ca. ::
1169.
::gatha1 Du kucchite’sadatthesu, virūpatte pya’sobhane; ::
Siyā’bhāvā’samiddhīsu, kicche cā’nandanādike.
1170.
::gatha1 Saṃ samodhāna saṅkhepa, samantatta samiddhisu; ::
Sammā bhusa saha ppatthā, bhimukhatthesu saṅgate;
Vidhāne pabhave pūjā, punappunakriyādisu.
1171.
Vividhā’tisayā’bhāva, bhusatti’ssariyā’ccaye;
Viyoge kalahe pātu, bhāve bhāse ca kucchane.
1172.
Dūrā’nabhimukhattesu, mohā’navaṭṭhitīsu ca;
::gathalast Padhāna dakkhatā kheda, sahatthādo vi dissati. ::
1173.
Viyoge jānane cā’dho,bhāga nicchaya bhāga’nicchaya (bhāga+anicchaya-ṭī) suddhisu;
Īsadatthe paribhave, desa byāpana hānisu;
::gathalast Vacokriyāya theyye ca, ñāṇappattādike ava. ::
1174.
Pacchā bhusatta sādisyā, nupacchinnā’nuvattisu;
Hīne ca tatiyatthā’dho, bhāgesva’nugate hite;
::gathalast Dese lakkhaṇa vicche’ttha, mbhūta bhāgādike anu. ::
1175.
Samantatthe paricchede, pūjā’liṅgana vajjane;
Dosakkhāne nivāsanā, vaññā’dhāresu bhojane;
::gathalast Soka byāpana tatvesu, lakkhaṇādo siyā pari. ::
1176.
Ābhimukhya visiṭṭhu’ddha, kammasāruppavuddhisu;
::gathalast Pūjā’dhika kulā’sacca, lakkhaṇādimhi cāpya’bhi. ::
1177.
::gatha1 Adhiki’ssara, pāṭhā’dhi, ṭṭhāna, pāpuṇanesva’dhi; ::
Nicchaye coparittā’dhi, bhavane ca visesane.
1178.
Paṭidānanisedhesu, vāmā’dānanivattisu;
Sādise paṭinidhimhi, ābhimukhyagatīsu ca.
1179.
Patibodhe patigate, tathā punakriyāya ca;
::gatha2 Sambhāvane paṭiccatthe, patīti lakkhaṇādike; ::
::gathalast Su sobhane sukhe sammā, bhusa suṭṭhu samiddhisu. ::
1180.
Ābhimukhya, samīpā’di, kammā’liṅgana pattisu;
::gatha2 Mariyādu’ddhakammi’cchā, bandhanā’bhividhīsu ā. ::
1181.
Nivāsā’vhāna gahaṇa, kicche’sattha nivattisu;
Appasādā’si saraṇa, patiṭṭhā’vimhayādisu.
1182.
Antobhāva bhusattā’ti, saya pūjāsva’tikkame;
::gathalast Bhūtabhāve pasaṃsāyaṃ, daḷhatthādo siyā ati. ::
1183.
Sambhāvane ca garahā, pekkhāsu ca samuccaye;
Pañhe saṃvaraṇe ceva, āsīsatthe **apī’**ritaṃ.
1184.
Niddese vajjane pūjā, pagate vāraṇepi ca;
::gathalast Padussane ca garahā, corikā’do siyā apa. ::
1185.
Samīpapūjā sādissa, dosakkhāno’papattisu;
Bhusatto’pagamā’dhikya, pubbakammanivattisu;
Gayhākāro’parittesu, **upe’**tya upetya=upa+iti’nasanā’dike.
1186.
::gatha1 Evaṃ nidassanā’kāro, pamāsu sampahaṃsane; ::
Upadese ca vacana, paṭiggāhe’vadhāraṇe;
Garahāye’damatthe ca, parimāne ca pucchane.
1187.
Samuccaye samāhāre, nvācaye ce’tarītare;
::gathalast Padapūraṇamatte ca, casaddo avadhāraṇe. ::
1188.
::gatha1 Iti hetupakāresu, ādimhi cā’vadhāraṇe; ::
Nidassane padatthassa, vipallāse samāpane.
1189.
Samuccaye co’pamāyaṃ, saṃsaye padapūraṇe;
Vavatthitavibhāsāyaṃ, **vā’**vassagge vikappane.
1190.
::gatha1 Bhūsane vāraṇe cā’laṃ, vuccate pariyattiyaṃ; ::
**Atho’thā’**nantarā’rambha, pañhesu padapūraṇe.
1191.
::gatha1 Pasaṃsāgarahāsaññā, sīkārādo svīkāra (ṭī.) pi nāma tha; ::
::gathalast Nicchaye cā’numānasmiṃ, siyā nūna vitakkane. ::
1192.
::gatha1 Pucchā’vadhāraṇā’nuññā, sāntvanā’lapane santanālapane (ka.) nanu; ::
**Vate’**kaṃsa, dayā, hāsa, khedā’lapana, vimhaye.
1193.
::gatha1 Vākyārambha, visādesu, handa hāse’nukampane; ::
::gathalast Yāva tu tāva sākalya, mānā’vadhya’vadhāraṇe. ::
1194.
::gatha1 Pācī, pura, ṅgatotthesu, puratthā paṭhame pyatha; ::
::gathalast Pabandhe ca cirātīte, nikaṭāgāmike purā. ::
1195.
Nisedhavākyālaṅkārā, vadhāraṇapasiddhisu;
::gatha2 **Khalvā’**sanne tu abhito- ::
Bhimukho’bhayatodike.
1196.
::gatha1 Kāmaṃ yadyapisaddatthe, ekaṃsatthe ca dissati; ::
::gathalast Atho pana visesasmiṃ, tatheva padapūraṇe. ::
1197.
::gatha1 Hi kāraṇe visesā’va, dhāraṇe padapūraṇe; ::
::gathalast Tu hetuvajje tatthā’tha, ku pāpe’sattha’kucchane. ::
1198.
::gatha1 Nu saṃsaye ca pañhe tha, nānā’ nekattha vajjane; ::
::gathalast Kiṃ tu pucchājigucchāsu, kaṃ tu vārimhi muddhani. ::
1199.
::gatha1 Amā sahasamīpe tha, bhede appaṭhame puna; ::
**Kirā’**nussavā’rucisu, **udā’**pyatthe vikappane.
1200.
::gatha1 Patīcī carime pacchā, sāmi tvaddhe jigucchane; ::
::gatha2 Pakāse sambhave pātu, ::
::gathalast Aññoññe tu raho mitho. ::
1201.
::gatha1 Hā khedasokadukkhesu, khede tva’haha vimhaye; ::
::gathalast Bhiṃsāpane hiṃsāpane (ṭī.) dhī dhi (ka.) nindāyaṃ, pidhāne tiriyaṃ tiro. ::
1202.
Tuna tvāna tave tvā tuṃ, dhā so thā kkhattu, meva ca;
To tha tra hiñcanaṃ hiṃhaṃ, dhi ha hi dha dhunā rahi.
1203.
Dāni vodācanaṃ dājja, thaṃ tattaṃ jjha jju ādayo;
Samāso cā’byayībhāvo,
Yādeso cā’byayaṃ bhaveti.
Iti abyayavaggo.
Sāmaññakaṇḍo tatiyo.
Abhidhānappadīpikā samattā.
Nigamana
1.
::gatha1 Saggakaṇḍo ca bhūkaṇḍo, tathā sāmaññakaṇḍiti; ::
Kaṇḍattayānvitā esā, abhidhānappadīpikā.
2.
Tidive mahiyaṃ bhujagāvasathe,
Sakalatthasamavhayadīpani’yaṃ;
Iha yo kusalo matimā sa naro,
Paṭu hoti mahāmunino vacane.
3.
::gatha1 Parakkamabhujo nāma, bhūpālo guṇabhūsano; ::
Laṅkāya māsi tejassī, jayī kesarivikkamo.
4.
Vibhinnaṃ ciraṃ bhikkhusaṅghaṃ nikāya-
Ttayasmiñca kāresi sammā samagge;
Sadehaṃ’va niccādaro dīghakālaṃ,
Mahagghehi rakkhesi yo paccayehi.
5.
Yena laṅkā vihārehi, gāmā’rāmapurīhi ca;
Kittiyā viya sambādhī, katā khettehi vāpihi.
6.
Yassā’sādhāraṇaṃ patvā, nuggahaṃ sabbakāmadaṃ;
Ahampi ganthakārattaṃ, patto vibudhagocaraṃ.
7.
Kārite tena pāsāda, gopurādivibhūsite;
Saggakhaṇḍe’va tattoyā, sayasmiṃ patibimbite.
8.
**Mahājetavanā’**khyamhi, vihāre sādhusammate;
Sarogāmasamūhamhi, vasatā santavuttinā.
9.
::gatha1 Saddhammaṭṭhitikāmena, moggallānena dhīmatā; ::
::gathalast Therena racitā esā, abhidhānappadīpikāti. ::