Maharahaniti
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
Mahārahanīti
Paṇḍitakathā
1.
Mahāraharahaṃ sakya,
Muniṃ nīvaraṇā taṇhā;
Muttaṃ muttaṃ sudassanaṃ,
Vande bodhivaraṃ varaṃ.
2.
Muninā munināgena,
Duṭṭhapabbajjitā jitā;
Yathā yathāasaddhamma-
Puraṇā puraṇādayo.
3.
Tathā tathāgatovādā,
Nugate lokanītiyaṃ;
Katayogena vidūnā,
Jeyyovānattha kārino.
4.
Nitīdha jantunaṃ sāro,
Mittācariyāca pītarā;
Nītimā subuddhi byatto,
Sutavā atthadassimā.
5.
Kaviheraññakā katvā,
Suttattaṃ satthakañcanaṃ;
Gajjapajjādyālaṅkāraṃ,
Karontīdha manorammaṃ.
6.
Vutyaṃ visadañāṇassa,
Ñāto atthotarassa na;
Surappabhāya ādāso,
Chāyaṃ disse na mākare.
7.
Mahātejopi tejoyaṃ,
Mattikaṃ namudukaṃkaro;
Āpo āpeti mudukaṃ,
Sādhuvācāca kakkhaḷaṃ.
8.
Mudunāva ripuṃ jeti,
Mudunā jeti dāruṇaṃ;
Nosiddhaṃ mudunā kiñci,
Yatvato mudunā jaye.
9.
Candanaṃ sītalaṃ loke,
Tato candaṃva sītalaṃ;
Candanacandasītamhā,
Vākyaṃ sādhusubhāsitaṃ.
10.
Pattakalloditaṃ appaṃ,
Vākyaṃ subhāsitaṃ bhave;
Khudditassa kadannaṃpi,
Suttaṃ sāduraso siyā.
11.
Satthakāpi bahūvācā,
Nādarā bahubhāṇino;
Sopakāramudāsīnaṃ,
Nanudiṭṭhaṃ nadījalaṃ.
12.
Saṃsāravisarukkhassa,
Dvayamevāmataṃphalaṃ;
Subhāsitassasārādo,
Sādhūhirasamāgamo.
13.
Pāsāṇachattaṃ garukaṃ,
Tato devānacikkhanā;
Tato vuḍḍhānamovādo,
Tato buddhassa sāsanaṃ;
14.
Tulaṃ sallahukaṃ loke,
Tato capalajātiko;
Tatonovādiko tato,
Yati dhammepamādako.
15.
Aha gacchati hāyantī,
Sattānamidha jīvitaṃ;
Tasmāhi māpamattatvaṃ,
Gacchantu jinasāsane.
16.
Paṇḍitassa pasaṃsāya,
Daṇḍobālena dīyate;
Paṇḍito paṇḍiteneva,
Vaṇṇitova suvaṇṇito.
17.
Satesu jāyate sūro,
Sahassesuca paṇḍito;
Vuttā satasahassesu,
Dātā bhavativā navā.
18.
Bhūpattaṃca paṇḍitattañca,
Nevatulyaṃ kadācipi;
Sadesepūjito rājā,
Buddho sabbatthapūjito.
19.
Kvātibhāro samatthānaṃ,
Kiṃdūro byavahārinaṃ;
Kovideso savijjānaṃ,
Koparo piyavādinaṃ.
20.
Nanu te yevasantā no,
Sāgarā nakulācalā;
Appampi mariyādaṃ ye,
Saṃvaṭṭevi jahantino.
21.
Palayetītamariyādā,
Bhavantikira sāgarā;
Mariyādātikaṃ sādhu,
Naicchanti palayepi.
22.
Sataṃ dīghāyukaṃ sabba,
Sattānaṃ sukhakāraṇaṃ;
Asataṃpana sabbesaṃ,
Dukkhahetu nasaṃsayo.
23.
Pāmokkhe sujane sante,
Sabbepi sujanā janā;
Jātekasmiṃsāragandhe,
Sabbe gandhamayā dumā.
24.
Attanā yadi ekena,
Vinatena mahājanā;
Vinayaṃ yanti sabbepi,
Ko taṃ nāseyya paṇḍito.
25.
Sarīrassa guṇānañca,
Dūramaccanta mantaraṃ;
Sarīraṃ khaṇaviddhaṃsi,
Kappantiṭṭhāyino guṇā.
26.
Yadi niccamaniccena,
Nimalaṃ malavāhinā;
Yo so kāyena labhetha,
Kiṃnaladdhaṃ bhave nukiṃ.
27.
Dhammatthakāmamokkhānaṃ,
Pāṇaṃ saṃsiddhikāraṇaṃ;
Tannighātā kinnahataṃ,
Rakkhanā kinnarakkhitaṃ.
28.
Attā bandhu manussassa,
Ripu attāva jantunaṃ;
Attāva niyato ñāti,
Attāva niyato ripu.
29.
Attanoparicāgena,
Yaṃsitamanurakkhanaṃ;
Karonti sajjanāyeva,
Na taṃ nītimatā mataṃ.
30.
Tiṇāni bhūmirudakaṃ,
Catutthī vākyasuṭṭhutā;
Etāni hi sataṃgehe,
Nochindante kadācipi.
31.
Ambuṃ pivantino najjo,
Rukkho khādatino phalaṃ;
Megho kvacipi no sassaṃ,
Paratthāya sataṃdhanaṃ.
32.
Sataṃ pharusavācāhi,
Nayāti vikatiṃ mano;
Tiṇukkāhi nasakkāva,
Tāpetuṃ sāgare jalaṃ.
33.
Sampatyaṃ mahattaṃceto,
Bhavatyuppalakomalaṃ;
Vippatyañca mahāsele,
Silāsaṅghādakakkaso.
34.
Atthaṃ mahantamāpajja,
Vijjaṃ sampattimevaca;
Careyyāmānathaddhoyo,
Paṇḍito so pavuccati.
35.
Nālabbhamabhipatthenti,
Naṭṭhampi nacasocare;
Vippatyañca namuyhanti,
Yenarā teva paṇḍito.
36.
Gaṇṭhiṭṭhāne ekapade,
Nātimaññeyya paṇḍito;
Kiṃ akko veḷupabbhāro,
Timahādīpabhānudo.
37.
Guṇadosesumekena,
Natthi koci vivajjito;
Sukhumālassa padumassa,
Naḷā bhavati kakkasā.
38.
Sumahantāni satthāni,
Dhārayanto bahussutā;
Chettāro saṃsayānantu,
Kilante lobhamohatā.
39.
Dosampi saguṇe disvā,
Guṇavādī vadantino;
Na loko vijjamānampi,
Cande passati lañchanaṃ.
40.
Nipuṇe sutameseyya,
Vicinitvā sutatthiko;
Bhattaṃ hukkhaliyaṃ pakkaṃ,
Bhājanaṃpi tathā bhave.
41.
Guṇā kubbanti dūtattaṃ,
Dūrepi vasataṃ sataṃ;
Ketake gandha ghāsāya,
Gacchanti bhamarā sayaṃ.
42.
Paṇḍito sutasampanno,
Yatthaatthīti cesuto;
Mahussāhena taṃṭhānaṃ,
Gantabbaṃ sutaresinā.
43.
Sabbasutaṃ madhīyetha,
Hīnamukkaṭṭha majjhimaṃ;
Sabbassaatthaṃ jāneyya,
Naca sabbaṃ payojaye;
Hoti tādisakokālo,
Yattha atthāvahaṃ sutaṃ.
44.
Ṭhito cirattanaṃ nīre,
Sakkharo nantaraṃsuto;
Dabbho nīrantike jāto,
Sabbakālantaraṃsuto.
45.
Vasuṃ gaṇhanti dūraṭṭhā,
Pabbate ratanocite;
Na milakkhā samīpaṭṭhā,
Evaṃ bālā bahussute.
46.
Hiraññena migānaṃva,
Susīlaṃpi asīlino;
Adhammikassa dhammena,
Bālānaṃpi sutena kiṃ.
47.
Sutena hadayaṭṭhena,
Khalo nevasusīlavā;
Madhunā koṭaraṭṭhena,
Nimbo kiṃ madhurāyate.
48.
Sakiṃpi viññu dhīrena,
Karoti sahasaṅgamaṃ;
Attatthañca paratthañca,
Nibbānantaṃ sukhaṃ labhe.
49.
Haṃso majjhe nakākānaṃ,
Sīho gunnaṃ nasobhati;
Gadrabhānaṃ turaṅgono,
Bālānañca napaṇḍito.
50.
Ākiṇṇopi asabbhīva,
Asaṃsaṭṭhova bhaddako;
Bahunā sannajātena,
Gacche nummattakenidha.
51.
Nadītire khatekūpe,
Araṇītālavaṇṭake;
Navade āpādi natthīti,
Mukheca vacanaṃ tathā.
52.
Sutasanniccayā dhīrā,
Tuṇhibhūtā apucchitā;
Puṇṇā subhāsitenāpi,
Ghaṇḍādyaghaṭitāyathā.
53.
Apuṭṭho paṇḍito bherī,
Pajjunno hoti pucchito;
Bālo puṭṭho apuṭṭhoca,
Bahuṃ vikattate sadā.
54.
Sampannaguṇā laṅkāro,
Sabbasatta hitāvaho;
Nacareyya parattatthaṃ,
Kuto so paṇḍito bhave.
55.
Saparatthaṃ care dhīro,
Asakkonto sakaṃ care;
Tathāpica asakkonto,
Pāpāttānaṃ viyojaye.
56.
Bālecummattake bhūpe,
Gurumātāpitūsvapi;
Nadosaṃ kariyā pañño,
Saṅgheca jeṭṭhabhātari.
57.
Atthanāsaṃ manotāpaṃ,
Ghareduccaritānica;
Vañcanaṃ avamānañca,
Matimā napakāsaye.
58.
Paradānaṃ janettīva,
Leṭṭuva paradabbakaṃ;
Attāva sabbabhūtāni,
Yo passati so passati.
59.
Parūpavāde padhiro,
Paravajjesvalocano;
Paṅgulo aññanārīsu,
Dussakappesvacetano.
60.
Sabbaṃ suṇāti sotena,
Sabbaṃ passati cakkhunā;
Nacadiṭṭhaṃ sutaṃ dhīro,
Sabbaṃ uccitumarahati.
61.
Cakkhumassa yathāandho,
Sotavā padhiroyathā;
Paññāvāssa yathāmūgo,
Balavā dubbaloriva;
Atha atthesamuppanne,
Sayetha matasāyitaṃ.
62.
Pāpamitte vivajjetvā,
Bhajeyyu ttamapuggalaṃ;
Ovādecassa tiṭṭheyya,
Patthento acalaṃsukhaṃ.
63.
Sususā sutavaḍḍhanaṃ,
Sutaṃ paññāyavaḍḍhanaṃ;
Paññāya atthaṃ jānāti,
Ñāto attho sukhāvaho.
64.
Pāmojja karaṇaṃ ṭhānaṃ,
Pasaṃsāvahanaṃsukhaṃ;
Phalānisaṃso bhāveti,
Vahanto porissaṃdhuraṃ.
65.
Atisītaṃ atiuṇhaṃ,
Atisāya midaṃahu;
Iti visaṭṭha kammante,
Khaṇā accanti māṇave.
66.
Yoca sītañca uṇhañca,
Tiṇātiyo namaññati;
Karaṃ purisa kiccāni,
So sukhā navihāyati.
67.
Yasalābhaṃ jigīsantaṃ,
Naraṃ vajjenti dūrato;
Apatthetvāna te tasmā,
Taṃmaggaṃ maggaye budho.
68.
Desamosajja gacchanti,
Sīhā sappurisā gajā;
Tattheva nidhanaṃ yanti,
Kākā kāpurisā migā.
69.
Yasmiṃdese nasammāro,
Napiti nacabandhavā;
Nacavijjāgamo koci,
Natattha vasatī vasse.
70.
Dhanavā gaṇako rājā,
Nadī vejjā imejanā;
Yattha pañca navijjante,
Na tatthavasatī vase.
71.
Asanaṃ bhayamantānaṃ,
Maccānaṃ maraṇaṃ bhayaṃ;
Uttamānantusabbesaṃ,
Avamānaṃ paraṃ bhayaṃ.
72.
Amānanā yattha siyā,
Santānaṃ avamānanā;
Hīnasamānanāvāpi,
Na tatthavasati vase.
73.
Yatthālasoca dakkhoca,
Sūro bhīruca pūjito;
Na santā tattha vassanti,
Avisesakarena ko.
74.
Dukkho nivāso sambādhe,
Ṭhāne asucisaṅkaṭe;
Tato rimhipiyānante,
Tatoca akataññunaṃ.
75.
Siṅgīnaṃ pañcahatthena,
Satena vājinaṃ caje;
Hatthīnantu sahassena,
Desacāgena dujjane.
76.
Caje ekaṃ kulassatthaṃ,
Gāmassatthaṃ kulaṃ caje;
Gāmaṃ janapadassatthaṃ;
Attatthaṃ pathavī caje.
77.
Calatyekenapādena,
Tiṭṭhatyekena paṇḍito;
Asamikhyaparaṃṭhānaṃ,
Pubbamāyanaṃnacaje.
78.
Ṭhānabhaṭṭhā nasobhanti,
Dantākesāna khānarā;
Matimā itiviññāya,
Saṭhānaṃ nacaje lahuṃ.
79.
Caje dhanaṃ aṅgavarassahetu,
Aṅgaṃ caje jivitaṃ rakkhamāno;
Aṅgaṃ dhanaṃ jivitañcāpi sabbaṃ,
Caje naro dhamma manussaranto.
80.
Sotaṃ suteneva na kuṇḍalena,
Dānena pāṇī natu kaṅkaṇena;
Ābhāti kāyo purisuttamassa,
Paropakārena na candanena.
Sambhedakathā
81.
Sattha kappavicārena,
Kālo gacchati dhīmataṃ;
Byasanena asādhūnaṃ,
Niddāya kalahenavā.
82.
Sokaṭhānasahassāni,
Bhayaṭhānasatānica;
Divasedivase muḷhaṃ,
Āvīsanti napaṇḍitaṃ.
83.
Atidīgho mahāmuḷho,
Majjhimoca vicakkhaṇo;
Vāsudevaṃ purakkhitvā,
Sabbevāmanakā saṭṭhā.
84.
Na loke sobhate muḷho,
Kevalattapasaṃsako;
Api sampihite kūpe,
Katavijjo pakāsate.
85.
Madantadamanaṃ satthaṃ,
Khalānaṃ kurute madaṃ;
Cakkhusaṅkhārakaṃ tejaṃ,
Uluṅkāna mivandhakaṃ.
86.
Atyappamapi sādhūnaṃ,
Silālekheva tiṭṭhate;
Jalelekheva nīcānaṃ,
Yaṃ kataṃ taṃpi nassati.
87.
Dabbamappaṃpi sādhūnaṃ,
Jalaṃ kūpeva nissayo;
Bahuttaṃpi asādhūnaṃ,
Naca vāriva aṇṇave.
88.
Duṭṭhacitto panāhissa,
Kodho pāsāṇalikkhito;
Kujjhitabbe sujanassa,
Jalelekhā ciraṭṭhito.
89.
Bālassa jīvitaṃ pāpaṃ,
Mitarassi taraṃ bhave;
Janakāyassa rājāva,
Rājadhammova rājunaṃ.
90.
Sappādānaṃ balī sīho,
Puḷāvako tato kippīlikā,
Narā tato balī rājā,
Sabbesa mantako balī.
91.
Bhūpoṇṇava ggi thī sippi,
Abhijjhālucapuggalo;
Etesaṃpi mahicchānaṃ,
Mahicchitā aniccatā.
92.
Niddāluko asantuṭṭho,
Akataññūca bhīruko;
Sakkuṇantina sācāraṃ,
Sikkhituṃ te kadācipi.
93.
Niddālu kāmarāmoca,
Sukhito bhogavālaso;
Nicchanto kammarāmo ca,
Sattete satthavajjitā.
94.
Samiddho dhanadhaññena,
Kaṭṭho dakatiṇaggihi;
Sabbato duggatenaṭṭho,
Tasmā nadukkataṃ kare.
95.
Puññapāpaphalaṃ yo ce,
Nasaddhahati saccato;
So ve khippaṃva attānaṃ,
Ādāsatalamānaye.
96.
Samparāyikamatthaṃ yo,
Nasaddhahati cepiso;
Āvāse sagga gāmīnaṃ,
Mākkabhe kiṃnapassati.
97.
Mahantaṃ vaṭṭarukkhādiṃ,
Khuddabījaṃ bahūphalaṃ;
Sakkhikatvā udikkheyya,
Puññapāpakaro naro.
98.
Yassa sallahukaṃ hoti,
Gurusakkāramānanaṃ;
Tassa sallahukāyeva,
Vijjāsampattisampadā.
99.
Upajjhācariyānañca,
Mātāpitūnamevaca;
Sakkaccaṃ yonupaṭṭhāti,
Suto tassapitādiso.
100.
Dese dese kulānīca,
Desedese ca bandhavo;
Tādisaṃ sahajā yattha,
Desaṃ passāminevatu.
101.
Puttaṃvā bhātaraṃ duṭṭhaṃ,
Anusāseyya nojahe;
Kiṃnu chejjaṃ karaṃpādaṃ,
Littaṃ asucinā siyā;
102.
Bahuputte pitāeko,
Avassaṃ poseti sadā;
Bahuputtā nasakkonti,
Posetuṃ pitarekakaṃ.
103.
Atijātamanujātaṃ,
Puttamicchanti paṇḍitā;
Avajātaṃ naicchanti,
Yohoti kulagandhano.
104.
Pañcaṭhānāni sampassaṃ,
Puttamicchanti paṇḍitā;
Jātovā no bharissati,
Kiccaṃvā no karissati.
105.
Kulavaṃso ciraṃ tiṭṭhe,
Dāyajjaṃ paṭipaccati;
Athavāpana petānaṃ,
Dakkhiṇaṃnupadassati.
106.
Antojāto dhanakkīto,
Dāsabyopagato sayaṃ;
Dāsākaramarānīto,
Ccevante catudhā siyuṃ.
107.
Dāsā pañceva corayya-
Sakhañātyattasadisā;
Tathā viññūhi viññeyyā,
Mittādārāca bandhavā.
108.
Tayova paṇḍitā satthe,
Ahamevātivādīca,
Ahamapiti vādīca,
Nāhantica imetayo.
109.
Vinā satthaṃ nagaccheyya,
Sūro saṅkāmabhūmiyaṃ;
Paṇḍitaddhagū vāṇijjo,
Videsagamano tathā.
110.
Sammā upaparikkhitvā,
Akkharesu padesuca;
Coraghāto siyā sisso,
Guru coraṭṭakārako.
111.
Sādhuttaṃ sujanasamāgamā khalānaṃ,
Sādhūnaṃ nakhalasamāgamā khalattaṃ;
Āmodaṃkusumabhavaṃdadhātibhūmi,
Bhūgandhaṃ naca kusumāni dhārayanti.
112.
Saṭṭhena mittaṃ kalusena dhammaṃ,
Paropatāpena samiddhibhāvaṃ;
Sukhena vijjaṃ pharusena nāriṃ,
Icchanti ye te navapaṇḍitāva.
Mittakathā
113.
Katvāna kusalaṃkammaṃ,
Katvācā kusalaṃ pure;
Sukhitadukkhitā honti,
So bālo yo napassati.
114.
Sayaṃkatena pāpena,
Aniṭṭhaṃ labhate phalaṃ;
Te me so me janentīti,
Punāguṃ kurute jaḷo.
115.
Kālakhepena hāpeti,
Dānasīlādikaṃ jaḷo;
Athirampi thiraṃ maññe,
Attānaṃ sassatīsamaṃ.
116.
Bālova pāpakaṃ katvā,
Nataṃchaṭṭetumussahe;
Kiṃ byagghatādi gacchanto,
Padaṃ makkhetumussahe.
117.
Paranassanato naṭṭho,
Pureva paranāsako;
Sīghaṃvā dassanaṃ yāti,
Tiṇaṃ pāsādajjhāpakaṃ.
118.
Bhojanā methunā niddā,
Gave poseca vijjati;
Vijjā viseso posassa,
Tatohīno gosamo bhave.
119.
Muḷhasisso padesena,
Kunārībharaṇenaca;
Khalasatthūhisaṃyogā,
Paṇḍitopyavasīdati.
120.
Dvecimekaṇṭakā tikkhā,
Sarīrasobhitā kāme;
Nidhano yoca kāmeti,
Yocakuppatyanissāro.
121.
Nidhanocāpi kāmeti,
Dubbalo kalahaṃpiyo;
Mandasattho vivādatthi,
Tividhaṃ muḷhalakkhaṇaṃ.
122.
Appasuto sute appe,
Bahuṃmaññati mānavo;
Sindhudakama passanto,
Kūpetoyaṃva maṇḍuko.
123.
Tadamināpi jānāti,
Sobbhesu padaresuca;
Sunantā yanti kusumbhā,
Tuṇhīyanti mahodadhi.
124.
Yaṃ ūnakaṃ taṃ sunati,
Yaṃ pūraṃ santameva taṃ;
Aḍḍhakumbhūpamo bālo,
Rahato pūrova paṇḍito.
125.
Budhehibhāsamānopi,
Khalo bahutaketavo;
Ghaṃsiyamāno aṅgāro,
Nilamattaṃ nagacchati.
126.
Cārutā paradārāya,
Dhanaṃ lokatappatiyā;
Pasutaṃ sādhunāsāya,
Khale khalatarā guṇā.
127.
Ito hassataraṃ loke,
Kiñci tassa navijjati;
Dujjanotica yaṃāha,
Sajjanaṃ dujjano sayaṃ.
128.
Rogaṇḍacaṅkuro tejo,
Visamassataro ghaṇo;
Avināsiya samanti,
Na khaloca sanissayaṃ.
129.
Navinā paravādena,
Ramante dujjanā khalu;
Na sā sabbarase bhutvā,
Vinā vacce natussati.
130.
Tappate yāti sandhānaṃ,
Davo bhavati vanataṃ;
Muduṃ dujjanacittaṃ kiṃ,
Lohena upamīyate.
131.
Tasmā dujjanasaṃsaggaṃ,
Āsīvisa mivoragaṃ;
Ārakā parivajjeyya,
Bhūtikāmo vicakkhaṇo.
132.
Dujjanena hi saṃsaggo,
Sattutāpi nayujjate;
Tatto dahati aṅgāro,
Santātu kālataṃkaro.
133.
Dujjano vajjanīyova,
Vijjāyālaṅkatopi ce;
Maṇinā laṅkato santo,
Sappo kiṃ nabhayaṅkaro.
134.
Aggino dahato dāyaṃ,
Sakhābhavati māluto;
Sova dīpaṃtu nāseti,
Khale nattheva mittatā.
135.
Nasmase katapāpamhi,
Nasmase alikavādini;
Nasmasettatthapaññamhi,
Atisantepi nasmase.
136.
Māretuṃ kittakā sakkā,
Dujjanā gagaṇūpamā;
Māritā kodhacittetu,
Mārito honti dujjanā.
137.
Bhūmi kaṇṭakasaṃkiṇṇā,
Chādituṃ nevasakyate;
Upāhana mattakena,
Channā bhavati medanī.
138.
Sattā sadāpasevanti,
Sodakaṃ vāpiādikaṃ;
Sabhogaṃ sadhanañcevaṃ,
Tucchāce te jahanti te.
139.
Dhanahīnaṃ caje mitto,
Puttadārā sahodarā;
Atthavantaṃva sevanti,
Attho loke mahāsakhā.
140.
Na rūpinī na paññāṇo,
Nakulīno padhānatā;
Kāle vipattisampatte,
Dhanimāva visesatā.
141.
Kalyāṇamittaṃ kantāraṃ,
Yuddhaṃ sabhāyaṃ bhāsituṃ;
Asatthā gantu micchanti,
Muḷhā tecaturojanā.
142.
Ahitā paṭisedhoca,
Hitesuca payojanaṃ;
Byasanesva pariccāgo,
Saṅkhepā mittalakkhaṇaṃ.
143.
Āture byasanepatte,
Dubbhikkhe sattu viggahe;
Rājadvāre susāneca,
Yo tiṭṭhati sabandhavo.
144.
So bandhu yo hiteyutto,
So pitā yo tu posako;
So ñāti yatra visāso,
Sā bhariyā yatra nibbūti.
145.
Hitesino sumittoca,
Viññūca dullabhā janā;
Yatho sadhaṃca sāduṃca,
Rogahārīca sujano.
146.
Agaruko anālasso,
Asaṭṭhoca saccavā suci;
Aluddho atthakāmoca,
Ediso suhaduttamo.
147.
Yo dhuvāni pariccajja,
Adhūvānyupasevati;
Dhuvāpi tassa nassanti,
Adhuvesu kathāvakā.
148.
Luddhamatthenagaṇheyya,
Thaddha mañjalikammunā;
Chandānuvattiyā muḷhaṃ,
Yathābhūtena paṇḍitaṃ.
149.
Uttamaṃ pāṇipātena,
Sūraṃ bhedena vijaye;
Nicaṃ dabbapadānena,
Vikkamena samaṃ jaye.
150.
Yassayassa hi yobhāvo,
Tenatena hi taṃnaraṃ;
Anupavissa medhāvī,
Khippamattavasaṃ naye.
151.
Yena icchati sambandhaṃ,
Tena tīṇi nakāraye;
Vivāda matthasambandhaṃ,
Parokkhe dāradassanaṃ.
152.
Accābhikkhaṇasaṃsaggā,
Asammosaraṇenaca;
Etena mittā jīranti,
Akāle yācanāyaca.
153.
Tasmā nābhikkhaṇaṃ gacche,
Nacagacche cirāciraṃ;
Kālena yācaṃ yāceyya,
Evaṃ mittā najīraye.
154.
Ete bhiyyo samaṃ yanti,
Sandhi tesaṃ najīrati;
Yo adhippannaṃ sahati,
Yoca jānāti desanaṃ.
155.
Sace santā vivādanti,
Khippaṃ sandhiraye puna;
Bālā pattāva bhijjanti,
Na te samathamajjhaguṃ.
156.
Yenamittena saṃsaggo,
Yogakkhemo vihīyati;
Pubbeva jjhābhavantassa,
Rakkhe akkhiva paṇḍito.
157.
Yenamittena saṃsaggā,
Yogakkhemo pavaḍḍhati;
Kareyyattasamaṃ vutti,
Sabbakiccesu paṇḍito.
158.
Guṇo sabbaññutulyopi,
Sīdate ko anissayo;
Anaggha mapimāṇikkaṃ,
Hemaṃ nissāya sobhate.
159.
Pabbepabbe kamenucchu,
Visesarasivaggato;
Tathā sumittiko sādhu,
Viparitova dujjano.
160.
Teneva muninā vuttaṃ,
Yekecilokiyādhammā;
Tathā nibbānagāmīno,
Santi lokuttarādhammā.
161.
Kalyāṇamitta 1 māgamma,
Sabbe te honti pāṇinaṃ;
Tasmā kalyāṇamittesu,
Kātabbo ādaro sadā.
162.
Yo ve kataññū katavediko dhiro,
Kalyāṇamitto daḷhabhattica hoti;
Dukkhitassa sakkaccaṃ kareti kiccaṃ,
Tathāvidhaṃ sappurisāti vadanti.
163.
Yassahi dhammaṃ puriso vijaññā,
Yecassa kaṅkhaṃ vinayanti santo;
Tañhissa dīpañca parāyanañca,
Na tena mittaṃ jirayetha pañño.
Nāyakakathā
164.
Kassako vāṇijomacco,
Samaṇo sutasīlavā;
Tesu vipulajātesu,
Raṭṭhaṃpi vipulaṃ siyā.
165.
Tesu dubbalajātesu,
Raṭṭhaṃpi dubbalaṃ siyā;
Tasmā raṭṭhaṃpi vipulaṃ,
Dhāraye raṭṭhasāravā.
166.
Mahārukkhassa phalino,
Āmaṃ chindati yo phalaṃ;
Rasañcassa najānāti,
Bījañcassa vinassati.
167.
Mahārukkhupamaṃ raṭṭhaṃ,
Yo adhammena sāsati;
Rasañcassa najānāti,
Raṭṭhañcāpi vinassati.
168.
Mahārukkhassa phalino,
Pakkaṃ chindati yo phalaṃ;
Rasañcassa vijānāti,
Bījañcassa nanassati.
169.
Mahārukkhupamaṃ raṭṭhaṃ,
Dhammena yo pasāsati;
Rasañcassa vijānāti,
Raṭṭhañcāpi nanassati.
170.
Janappadañca yorājā,
Adhammena pasāsati;
Sabbo sadhihi sorājā,
Viruddho hoti khattiyo.
171.
Tatheva nigame hiṃsaṃ,
Ye yuttā kayavikkaye;
Suṅkadānabalīkāre,
Sa kosena virujjhati.
172.
Mahāravarakhettesu,
Saṅga, me katanissame;
Ussite hiṃsayaṃ rājā,
Sabalena virujjhati.
173.
Tatheva isayo hiṃso,
Saṃyame brahmacāriyo;
Adhammacāri khattīyo,
So saggena virujjhati.
174.
Sayaṃkatā naparena,
Mahānajjo juvakatā;
Issarena tathā raññā,
Saraṭṭhe adhipaccatā.
175.
Pāpaṃvāpi hi puññaṃvā,
Padhāno yaṃ karotice;
Lokopevaṃ karotyeva,
Taṃ vijāneyya paṇḍito.
176.
Kacchapīnañca macchīnaṃ,
Kukkuṭīnañca dhenūnaṃ;
Puttaposā yathāhoti,
Tathā maccesu rājūnaṃ.
177.
Anāyakā vinassanti,
Nassanti bahunāyakā;
Thīnāyakā vinassanti,
Nassanti susunāyakā.
178.
Bahuvo yattha netāro,
Sabbe paṇḍitamānino;
Sabbe mahattamicchanti,
Kataṃ nesaṃ vinassati.
179.
Nodayāya vināsāya,
Bahunāyakatā bhūsaṃ;
Nomilanti vinassanti,
Padmā nyakkehisattahi.
180.
Asantuṭṭho yatī naṭṭho,
Santuṭṭhoca mahīpati;
Salajjā gaṇikā naṭṭhā,
Nilajjātu kulaṅganā.
181.
Na gaṇassa ggato gacche,
Siddhe kamme samaṃphalaṃ;
Kammavippatti cehoti,
Mukharo tatra haññate.
182.
Padhiro ca tapassīni,
Sūro raṇavaṇo tathā;
Majjapo patithī rājā,
Ete nasaddahāmahaṃ.
183.
Jāneyya pesane bhaccaṃ,
Bandhavāpi bhayāgate;
Āpadāsu tathā mittaṃ,
Dārañca vibhavakkhaye.
184.
Raṇā paccāgataṃ sūraṃ,
Dhanañca gharamāgataṃ;
Jiṇṇa mannaṃ pasaṃseyya,
Dārañca gatayobbanaṃ.
185.
Saddhāpemesu santesu,
Nagaṇe māsakaṃ sataṃ;
Saddhāvemesva santesu,
Māsakaṃpi sataṃ gaṇe.
186.
Adantadamanaṃ dānaṃ,
Dānaṃ sabbatthasādhakaṃ;
Dānena piyavācena,
Unnamanti namantica.
187.
Dānaṃ sinehabhesajjaṃ,
Maccheraṃ dussanosadhaṃ;
Dānaṃ yasassabhosajjaṃ,
Maccheraṃ kappanosadhaṃ.
188.
Dubbhikkhe annadātaṃca,
Subhikkheca hiraññadaṃ;
Bhayecābhayatādānaṃ,
Saggepi bahu maññate.
189.
Sataṃcakkhu sataṃkaṇṇā,
Nāyakassa sutā sadā;
Tathāpi andhapadhīro;
Esā nāyakadhammatā.
190.
Khamā jāgariyu ṭṭhānaṃ,
Saṃvibhāgo dayikkhaṇā;
Nāyakassa guṇāete,
Icchitabbā hitatthinā.
191.
Paribhūto mudū hoti,
Atitikkhoca veravā;
Etañcaubhayaṃ ñatvā,
Anumajjhaṃ samācare.
192.
Nekantamudunā sakkā,
Ekantatikhiṇenavā;
Attaṃ mahante ṭhapetuṃ,
Tasmā ubhaya mācare.
193.
Piṭṭhito kkaṃ niseveyya,
Kucchinātu hutāsanaṃ;
Sāmikaṃ sabbabhāvena,
Paralokaṃ amāyāya.
194.
Naseve pharusaṃsāmiṃ,
Taṃpi sevena macchariṃ;
Tato paggaṇhakaṃseve,
Seve niggaṇhakaṃ tato;
195.
Na sā rājā yo ajeyyaṃ jināti,
Na so sakhāyo sakhāraṃ jināti;
Na sā bhariyā patino virodhati,
Na te vuttā ye nabharanti jiṇṇakaṃ.
196.
Na sā sabhā yattha nasanti santo,
Na te santo ye navadanti dhammaṃ;
Rāgañca dosañca pahāya mohaṃ,
Dhammaṃ bhaṇantāva bhavanti santo.
197.
Sutassa rakkhā satatābhiyogo;
Kulassa vattaṃ purisassa vijjā;
Rañño pamādo pasamodhanassa,
Thīnantu jānāmi na jātu rakkhaṃ.
Itthikathā
198.
Namātarā dhītuyā vāpi,
Bhagīniyā vicakkhaṇo;
Navivittāsane mante,
Nārī māyāvinīnanu.
199.
Vijjutānañca lolattaṃ,
Satthānañcatitikkhaṇaṃ;
Sīghataṃ vāyutejānaṃ,
Anukubbanti nāriyo.
200.
Dviguṇo thīna māhāro,
Buddhicāpi catugguṇo;
Chaguṇo hoti vāyāmo,
Kāmotva ṭṭha guṇobhave.
201.
Ekamekāyaitthīyā,
Aṭṭhaṭṭhapatino siyuṃ;
Sūrāca balavantoca,
Sabbākāmarasāharā;
Kareyya navame chandaṃ,
Unnattā hi napūrati.
202.
Lapanti saddhimaññena,
Passantaññaṃ savibbhamā;
Cittakaṃ cintayantaññaṃ,
Nārīnaṃnāma ko piyo.
203.
Jivhāsahassiko yo hi,
Jīve vassasataṃ naro;
Tena nikammuno vutto,
Thīdoso kiṃkhayaṃgato.
204.
Aggi āpo thiyo muḷho,
Sappo rājakulānica;
Payatanāpagantabbo,
Maccupāṇaharāniti.
205.
Itthīnaṃ dujjanā nañca,
Visāsonopapajjate;
Vīsassa siṅgino roga,
Nadīrājakulassaca.
206.
Satthaṃ sunicchitamatīpi vicintanīyaṃ,
Svārādhitopya vanipo parisaṅkanīyo;
Hatthaṅgatāpi yuvatīparirakkhanīyā,
Satthāvanīpayuvatīsu kutovasitthaṃ.
207.
Ayuttakammāraddhanaṃ virodho,
Saṅghassa yuddhañca mahābalehi;
Vissāsakammaṃ pamādāsu niccaṃ,
Dvārānimaccussa vadanti paññā.
208.
Vātaṃ jālena naro parāmase,
Osiñce sāgaraṃ ekapāṇinā;
Sakenatālena janeyya ghosaṃ,
Yo sabbabhāvaṃ pamadāsu osaje.
209.
Itthīpi hi ekacciyā,
Seyyā vuttāva muninā;
Bhaṇḍāna muttamaṃ itthī,
Aggupaṭṭhāyikātica.
210.
Yo naṃ bharati sabbadā,
Niccaṃ ātāpi ussuko;
Sabbakāmaharaṃ posaṃ,
Bhattāraṃ nātimaññati.
211.
Nācāpi sotthi bhattāraṃ,
Issācārena rosaye;
Bhattuca garunosabbe,
Paṭipūjeti paṇḍito.
212.
Uṭṭhāyikā anālāsā,
Saṅgahitaparijjanā;
Bhattu manāpaṃ carati,
Bhattakaṃ anurakkhati.
213.
Evaṃ vattati yānārī,
Bhattuchandavasānugā;
Manāpānāma tedevā,
Yattha sā upapajjati.
214.
Kokilānaṃ saro rūpaṃ,
Nārīrūpaṃ patibbataṃ;
Vijjā rūpa marūpānaṃ,
Khamā rūpaṃ tapassīnaṃ.
215.
Āneya kulajaṃ pañño,
Virūpamapi kaññakaṃ;
Hīnāyapi surūpāya,
Vivāhaṃsadisaṃ kare.
216.
Visamhāmatamādeyya,
Amajjamhāpikañcanaṃ;
Nicamhāpyuttamāvijjā,
Ratanitthīpidukulā.
217.
Bālitthī makkhikātuṇḍaṃ,
Isīnañca kamaṇḍaluṃ;
Setambu phalaṃ tambulaṃ,
Nocchiṭṭhamupajāyate.
218.
Bālakko paṇṇadhūmoca,
Vuddhitthī pallalodakaṃ;
Āyukkhayakaraṃ niccaṃ,
Rattoca dadhibhojanaṃ.
219.
Thiyo seveyya naccantaṃ,
Sāduṃ bhuñjeyyanāhitaṃ;
Pūjaye mānaye vuddhe,
Guruṃ māyāya nobhaje.
220.
Ācāro kula mākhyāti,
Desa mākhyāti bhāsitaṃ;
Sambhavo pema mākhyāti,
Deha mākhyātibhojanaṃ.
221.
Dehītivacanādvārā,
Dehaṭṭhāpañcadevatā;
Sajja niyanti dhī kitti,
Hirī sirī matīpica.
222.
Dehītivacanaṃ dukkhaṃ,
Natthītivacanaṃ tathā;
Vākyaṃdehītinatthīti,
Mābhaveyya bhavebhave.
223.
Bodhayanti nayācanti,
Dehīti pacchimājanā;
Passa vatthumadānassa,
Mābhavatūti īdiso.
224.
Mahā atyappakaṃ yāti,
Niguṇe guṇavāpiha;
Aṭṭhānaṭṭheyyabhāvena,
Gajindoiva dabbake.
225.
Mahantaṃ nissayaṃkatvā,
Khuddopyatimahā bhave;
Hemapabbatamāpajja,
Sovaṇṇākira pakkhino.
226.
Bahūna mappasārānaṃ,
Ekibhāvo hidujjayo;
Tiṇena vaṭṭate rajju,
Tāya nāgopi bandhate.
227.
Asahāyo samatthopi,
Tejasi kiṃ karissati;
Nivātasaṇṭhito aggi,
Sayamevūpasammati.
228.
Khantuṃ tapanajotejo,
Sakkāhoti na vaṇṇajo;
Bhūpādīhi katodaṇḍo,
Sakkāhoti na bhaccajo.
229.
Thīsaṃsagge kutosuddho,
Maṃsabhakkhe kutodayā;
Surāpāṇe kutosaccaṃ,
Pakodhamhi kutotapo.
230.
Thīyā guyhaṃ nasaṃseyya,
Amittassaca paṇḍito;
Yocā missena saṃhīro,
Hadayattheno yonaro.
231.
Guyhamattha
Sambodhayati yonaro;
Mantabhedabhayā tassa,
Dāsabhūto titikkhati.
232.
Vahe amitta khandhena,
Yāvakāle anāgate;
Tamheva cāgate kāle,
Bhinde ghaṭami vuppale.
233.
Khalaṃ sālaṃ pasuṃ khettaṃ,
Gantvācassa abhikkhaṇaṃ;
Mitaṃ dhaññaṃ nidhāpeyya,
Mitañca pācaye ghare.
234.
Kodhaṃ lobhaṃ madaṃ mānaṃ,
Tandiṃ missaṃ pamattakaṃ;
Soṇṭhaṃniddhālukaṃ makkhaṃ,
Maccherañca jahe budho.
235.
Kodho abbhantare jāto,
Dhūvaṃ nāseti kodhanaṃ;
Vatthālaṅkārapuṇṇāyaṃ,
Mañjūsāyaṃ sikhīyathā.
236.
Uppajjate sace kodho;
Āvajje kakacūpamaṃ;
Uppajje ce rase taṇhā,
Puttamaṃsūpamaṃ sare.
237.
Guṇa maddhisamaṃ makkhe,
Parena kalahe sati;
Addhisamaṃ pakāseti,
Aṇumattaṃvavajjakaṃ.
238.
Tasseva tena pāpīyo,
Yo kuddhaṃ paṭikujjhati;
Kuddha mapaṭikujjhanto,
Saṅgāmaṃ jeti dujjayaṃ.
239.
Rāgonāma manosallaṃ,
Guṇatthavaratakkaro;
Rāhu vijjāsasaṅkassa,
Tapodhanahutāsano.
240.
Pamādo jāyate madā,
Pamādā jāyate khayo;
Khayā padosā jāyanti,
Madaṃ kiṃ najahe budho.
241.
Namanti phalinorukkhā,
Namanti vibudhājanā;
Sukkhakaṭṭhañca muḷhoca,
Bhijjateva nanamanti.
242.
Ṭhāne vuddhāna mokāsaṃ,
Dade vuddhāpacāyiko;
Nanu tālo ajīvopi,
Samīpa ññe paronato.
243.
Garukātabbaposesu,
Niccavuttiṃ karoti yo;
Nicattaṃ so pahantāna,
Uttamatte patiṭṭhati.
244.
Yattha posaṃ najānanti,
Jātiyā vinayena vā;
Na tattha mānaṃ kariyā,
Vasa maññātakejane.
245.
Aññātavāsaṃ vasatā,
Jātavedasamenāpi;
Khamitabbaṃ sapaññena,
Api dāsassa tajjitaṃ.
246.
Dhanadhaññāpayogesu,
Tathā vijjāgamesuca;
Dūteca byavahāreca,
Cattalajjo sadā bhave.
247.
Nahi koci kate kicce,
Kattāraṃ sammapekkhate;
Tasmā sabbānikammāni,
Sāvasesāni kāraye.
248.
Iṇaseso aggiseso,
Sattuseso tayoime;
Punappunaṃpi vaḍḍhanti,
Tasmā sesaṃ nakāraye.
249.
Natthi vijjāsamaṃ vittaṃ,
Natthi byādhisamo ripu;
Natthi attasamaṃ pemaṃ,
Natthi kammaparaṃ balaṃ.
250.
Attanā kurute lakkhī,
Alakkhīcāpi attanā;
Nahi lakkhī alakkhīca,
Añño aññassa kurute.
251.
Sayaṃ āyaṃ vayaṃ raññā,
Sayaṃ jaññā katākataṃ;
Attanāva bhavakkheyya,
Katāni akatānica.
252.
Upakāraṃ hiteneva,
Sattunā sattu muddhare;
Pādalaggaṃ karaṭṭhena,
Kaṇṭakena kaṇṭakaṃ.
253.
Name namantassa bhaje bhajantaṃ,
Kiccāni krupassa kareyya kiccaṃ;
Nā natthakāmassa kareyya atthaṃ,
Asambhajantaṃpi nasambhajeyya.
254.
Caje cajantaṃ navataṃ kariyā,
Apetacittena nasambhajeyya;
Dijo dumaṃ khīṇaphala mañatvā,
Aññaṃ sapekkheyya mahāti loko.