Subodhalankarapatha

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

Subodhālaṅkāro

1. Dosāvabodha-paṭhamapariccheda

Ratanattayappaṇāma

1.

Munindavadanambhoja, gabbhasambhavasundarī;

Saraṇaṃ pāṇinaṃ vāṇī, mayhaṃ pīṇayataṃ manaṃ.

Nimitta

2.

**Rāma, sammā’**dya’laṅkārā, santi santo purātanā;

Tathāpi tu vaḷañjenti, suddhamāgadhikā na te.

Abhidhānādikaṃ

3.

Tenā’pi nāma toseyya, mete laṅkāravajjite;

Anurūpenā’laṅkāre, ne’sa meso parissamo.

4.

Yesaṃ na sañcitā paññā, nekasatthantaro’citā;

Sammoha’bbhāhatā ve’te, nāvabujjhanti kiñcipi.

5.

Kiṃ tehi pādasussūsā, yesaṃ natthi garūni’ha;

Ye tappādarajokiṇṇā, te’va sādhū vivekino.

6.

::gatha1 Kabba, nāṭakanikkhitta, nettacittā kavijjanā; ::

Yaṃkiñci racayante’taṃ, na vimhayakaraṃ paraṃ.

7.

Teye’va paṭibhāvento, so’va bandho savimhayo;

Yena tosenti viññū ye, tattha pya’vihitā’darā.

8.

::gatha1 Bandho ca nāma sadda,tthā, sahitā dosavajjitā; ::

::gathalast Pajja gajja vimissānaṃ, bhedenā’yaṃ tidhā bhave. ::

9.

::gatha1 Nibandho cā’nibandho ca, puna dvidhā niruppate; ::

Taṃ tu pāpentya’laṅkārā, vindanīyatarattanaṃ.

10.

Anavajjaṃ mukhambhoja ‘‘ambhoja’’nti padaṃ pāḷiyaṃ natthi, vārijavācakaṃ, sakkaṭaganthato anītaṃ, manavajjā ca bhāratī;

Alaṅkatā’va sobhante, kiṃ nu te nira’laṅkatā?

11.

Vinā garūpadesaṃ taṃ, bālo’laṅkattu micchati;

Sampāpuṇe na viññūhi, hassabhāvaṃ kathaṃ nu so?

12.

Ganthopi kavivācāna, malaṅkāra’ppakāsako;

Yāti tabbacanīyattaṃ, ta’bbohārū’pacārato.

13.

::gatha1 Dvippakārā alaṅkārā, tattha sadda, tthabhedato; ::

::gathalast Saddatthā bandhanāmā’va, taṃsajjita tadāvali. ::

14.

Guṇālaṅkārasaṃyuttā, api dosalava’ṅkitā;

Pasaṃsiyā na viññūhi, sā kaññā viya tādisī.

15.

Tena dosanirāso’va, mahussāhena sādhiyo;

Niddosā sabbathā sā’yaṃ, saguṇā na bhaveyya kiṃ?

16.

Sā’laṅkāraviyuttā’pi, guṇayuttā manoharā;

Niddosā dosarahitā, guṇayuttā vadhū viya.

17.

::gatha1 Pade vākye tadatthe ca, dosā ye vividhā matā; ::

So’dāharaṇa metesaṃ, lakkhaṇaṃ kathayāmya’haṃ.

Padadosa uddesa

18.

Viruddhatthantarā, jhattha, kiliṭṭhāni, virodhi ca;

Neyyaṃ, visesanāpekkhaṃ, hīnatthaka manatthakaṃ.

Vākyadosa uddesa

19.

Dosā padāna vākyāna, mekatthaṃ bhaggarītikaṃ;

Tathā byākiṇṇa gāmmāni, yatihīnaṃ kamaccutaṃ;

Ativutta mapetatthaṃ, sabandhapharusaṃ tathā.

Vākyatthadosauddesa

20.

Apakkamo’, cityahīnaṃ, bhaggarīti, sasaṃsayaṃ;

Gāmmaṃ duṭṭhālaṅkatīti, dosā vākyatthanissitā.

Padadosaniddesa

21.

::gatha1 Viruddhatthantaraṃ tañhi, yassa’ññattho virujjhati; ::

::gathalast Adhippete yathā megho, visado sukhaye janaṃ. ::

22.

::gatha1 Visesya madhikaṃ yenā, jhattha metaṃ bhave yathā; ::

::gathalast Obhāsitā’sesadiso, khajjoto’yaṃ virājate. ::

23.

Yassa’tthā’vagamo dukkho, pakatyā’divibhāgato;

::gathalast Kiliṭṭhaṃ taṃ yathā tāya, so’ya māliṅgyate piyā. ::

24.

::gatha1 Yaṃ kiliṭṭhapadaṃ mandā, bhidheyyaṃ yamakādikaṃ; ::

Kiliṭṭhapadadose’va, tampi anto karīyati.

25.

Patītasaddaracitaṃ, siliṭṭhapadasandhikaṃ;

::gathalast Pasādaguṇasaṃyuttaṃ, yamakaṃ mata medisaṃ. ::

26.

::gatha1 Abyapetaṃ byapeta’ñña, māvuttā’nekavaṇṇajaṃ; ::

Yamakaṃ tañca pādāna, mādi, majjha, nta, gocaraṃ.

Abyapeta paṭhamapādādi yamakaṃ

27.

Sujanā’sujanā sabbe, guṇenāpi vivekino;

Vivekaṃ na samāyanti, avivekijanantike.

Abyapeta paṭhama dutiya pādādi yamakaṃ

28.

Kusalā’kusalā sabbe, pabalā’pabalā thavā;

No yātā yāva’hosittaṃ, sukhadukkhappadā siyuṃ;

Abyapeta paṭhama dutiya tatiyapādādi yamakaṃ.

29.

Sādaraṃ sā daraṃ hantu, vihitā vihitā mayā;

Vandanā vandanāmāna, bhājane ratanattaye.

Abyapeta catukkapādādi yamakaṃ

30.

Kamalaṃ ka’malaṃ kattuṃ, vanado vanado’mbaraṃ;

Sugato sugato lokaṃ, sahitaṃ sa hitaṃ karaṃ.

31.

Abyapetādiyamaka, sseso leso nidassito;

Ñeyyāni’māyeva disā, ya’ññāni yamakānipi.

32.

Accantabahavo tesaṃ, bhedā sambhedayoniyo;

Tathāpi keci sukarā, keci accantadukkarā.

33.

::gatha1 Yamakaṃ taṃ pahelī paheḷi (ka.) ca, nekantamadhurāni’ti; ::

Upekkhiyanti sabbāni, sissakhedabhayā mayā.

34.

Desakālakalāloka, ñāyāgamavirodhi yaṃ;

::gathalast Taṃ virodhipadaṃ ce’ta, mudāharaṇato phuṭaṃ. ::

35.

::gatha1 Ya dappatīta mānīya, vattabbaṃ neyya māhu taṃ; ::

::gathalast Yathā sabbāpi dhavalā, disā rocanti rattiyaṃ. ::

36.

Nedisaṃ bahu maññanti, sabbe sabbattha viññuno;

Dullabhā’vagatī sadda, sāmatthiyavilaṅghinī.

37.

::gatha1 Siyā visesanāpekkhaṃ, yaṃ taṃ patvā visesanaṃ; ::

::gathalast Sātthakaṃ taṃ yathā taṃ so, bhiyyo passati cakkhunā. ::

38.

::gatha1 Hīnaṃ kare visesyaṃ yaṃ, taṃ hīnatthaṃ bhave yathā; ::

::gathalast Nippabhī kata khajjoto, samudeti divākaro. ::

39.

::gatha1 Pādapūraṇamattaṃ yaṃ, anatthamiti taṃ mataṃ; ::

::gathalast Yathā hi vande buddhassa, pādapaṅkeruhaṃ pi ca. ::

Vākyadosa niddesa

40.

Saddato atthato vuttaṃ, yattha bhiyyopi vuccati;

::gathalast Ta mekatthaṃ yathā’bhāti, vārido vārido ayaṃ. ::

Yathā ca

41.

Titthiyaṅkurabījāni, jahaṃ diṭṭhigatāni’ha;

Pasādeti pasanne’so, mahāmuni mahājane.

42.

::gatha1 Āraddhakkamavicchedā, bhaggarīti bhave yathā; ::

::gathalast Kāpi paññā, kopi paguṇo, pakatīpi aho tava. ::

43.

Padānaṃ dubbinikkhepā, byāmoho yattha jāyati;

::gathalast Taṃ byākiṇṇanti viññeyyaṃ, tadudāharaṇaṃ yathā. ::

44.

::gatha1 Bahuguṇe paṇamati, dujjanānaṃ pyayaṃ jano; ::

::gathalast Hitaṃ pamudito niccaṃ, sugataṃ samanussaraṃ. ::

45.

Visiṭṭhavacanā’petaṃ, **gāmmaṃ’**tya’bhimataṃ yathā;

Kaññe kāmayamānaṃ maṃ, na kāmayasi kiṃnvi’daṃ?

46.

Padasandhānato kiñci, duppatītikaraṃ bhave;

::gathalast Tampi gāmmaṃ tya’bhimataṃ, yathā yābhavato piyā. ::

47.

Vuttesu sūcite ṭṭhāne, padacchedo bhave yati;

::gathalast Yaṃ tāya hīnaṃ taṃ vuttaṃ, yatihīnanti sā pana. ::

48.

::gatha1 Yati sabbatthapādante, vuttaḍḍhe ca visesato; ::

::gathalast Pubbāparānekavaṇṇa, padamajjhepi katthaci. ::

Tatthodāharaṇapaccudāharaṇāni yathā

49.

::gatha1 Taṃ name sirasā cāmi, karavaṇṇaṃ tathāgataṃ; ::

::gathalast Sakalāpi disā siñca, tiva soṇṇarasehi yo. ::

50.

Saro sandhimhi pubbanto, viya lope vibhattiyā;

Aññathā tva’ññathā tattha, yā’desādi parā’di’va.

51.

::gatha1 dī pubbapadantā’va, niccaṃ pubbapadassitā; ::

::gathalast dayo niccasambandhā, parādīva parena tu. ::

Sabbatthodāharaṇāni yathā

52.

::gatha1 Name taṃ sirasā sabbo, pamā’tītaṃ tathāgataṃ; ::

::gathalast Yassa lokaggataṃ patta, sso’pamā na hi yujjati. ::

53.

::gatha1 Munindaṃ taṃ sadā vandā, mya’nantamati muttamaṃ; ::

::gathalast Yassa paññā ca mettā ca, nissīmāti vijambhati. ::

Cādipādīsu paccudāharaṇāni yathā

54.

::gatha1 Mahāmettā mahāpaññā, ca yattha paramodayā; ::

::gathalast Paṇamāmi jinaṃ taṃ pa, varaṃ varaguṇā’layaṃ. ::

55.

::gatha1 Padatthakkamato muttaṃ, kamaccuta midaṃ yathā; ::

::gathalast Khettaṃ vā dehi gāmaṃ vā, desaṃ vā mama sobhanaṃ. ::

56.

::gatha1 Lokiyattha matikkantaṃ, ativuttaṃ mataṃ yathā; ::

::gathalast Atisambādha mākāsa, metissā thanajambhane. ::

57.

::gatha1 Samudāyatthato’petaṃ, taṃ apetatthakaṃ yathā; ::

::gathalast Gāviputto balibaddho, tiṇaṃ khādī pivī jalaṃ. ::

58.

::gatha1 Bandhe pharusatā yattha, taṃ bandhapharusaṃ yathā; ::

::gathalast Kharā khilā parikkhīṇā, khette khittaṃ phalatya’laṃ. ::

Vākyatthadosa niddesa

59.

::gatha1 Ñeyyaṃ lakkhaṇa manvattha, vasenā’pakkamādinaṃ; ::

Udāharaṇa metesaṃ, dāni sandassayāmya’haṃ.

Tatthā’pakkamaṃ yathā

60.

::gatha1 Bhāvanā, dāna, sīlāni, sammā sampāditāni’ha; ::

::gathalast Bhoga, saggādi, nibbāna, sādhanāni na saṃsayo. ::

Ocityahīnaṃ yathā

61.

::gatha1 Pūjanīyataro loke, aha meko nirantaraṃ; ::

::gathalast Mayekasmiṃ guṇā sabbe, yato samuditā ahuṃ. ::

Yathā ca

62.

::gatha1 Yācito’haṃ kathaṃ nāma, na dajjāmya’pi jīvitaṃ; ::

::gathalast Tathāpi puttadānena, vedhate hadayaṃ mama. ::

Bhaggarīti yathā

63.

::gatha1 Itthīnaṃ dujjanānañca, vissāso nopapajjate; ::

::gathalast Vise siṅgimhi nadiyaṃ, roge rājakulamhi ca. ::

Sasaṃsayaṃ yathā

64.

Munindacandimā loka, saralolavilocano;

::gathalast Jano’ vakkantapantho’va, gopadassanapīṇito. ::

65.

::gatha1 Vākyatthato duppatīti, karaṃ gāmmaṃ mataṃ yathā; ::

::gathalast Poso vīriyavā so’yaṃ, paraṃ hantvā na vissamī. ::

66.

::gatha1 Duṭṭhālaṅkaraṇaṃ tetaṃ tvethaṃ (?), yatthā’laṅkāradūsanaṃ; ::

Tassā’laṅkāraniddese, rūpa māvi bhavissati.

67.

Kato’tra saṅkhepanayā mayā’yaṃ,

Dosāna mesaṃ pavaro vibhāgo;

Eso’va’laṃ bodhayituṃ kavīnaṃ,

Tamatthi ce khedakaraṃ parampi.

Iti saṅgharakkhitamahāsāmiviracite subodhālaṅkāre

Dosāvabodho nāma

Paṭhamo paricchedo.

2. Dosaparihārāvabodha-dutiyapariccheda

68.

Kadāci kavikosallā, virodho sakalo pya’yaṃ;

Dosasaṅkhya matikkamma, guṇavīthiṃ vigāhate.

69.

Tena vuttavirodhāna, mavirodho yathā siyā;

Tathā dosaparihārā, vabodho dāni nīyate.

Tattha viruddhatthantarassa parihāro yathā

70.

Vindantaṃ pākasālīnaṃ, sālīnaṃ dassanā sukhaṃ;

::gathalast Taṃ kathaṃ nāma megho’yaṃ, visado sukhaye janaṃ? ::

Yathā vā

71.

::gatha1 Vināyakopi nāgo si, gotamopi mahāmati; ::

::gathalast Paṇītopi rasā’peto, cittā me sāmi te gati. ::

Ajha’tthassa yathā

72.

Kathaṃ tādiguṇābhāve, lokaṃ toseti dujjano?

::gathalast Obhāsitāsesadiso, khajjoto nāma kiṃ bhave? ::

73.

Pahelikāya paheḷikāya (ka.) māruḷhā, na hi duṭṭhā kiliṭṭhatā;

::gathalast Piyā sukhā’liṅgitaṃ ka, māliṅgati nu no iti. ::

74.

Yamake no payojeyya, kiliṭṭhapada micchite;

Tato yamaka maññaṃ tu, sabba metaṃmayaṃ viya.

Desavirodhino yathā

75.

::gatha1 Bodhisattappabhāvena, thalepi jalajānya’huṃ; ::

Nudantāni’va sucirā, vāsaklesaṃ tahiṃ jale.

Kālavirodhino yathā

76.

Mahānubhāva pisuno, munino manda māruto;

::gathalast Sabbotukamayaṃ vāyi, dhunanto kusumaṃ samaṃ. ::

Kalāvirodhino yathā

77.

Nimuggamānaso buddha, guṇe pañcasikhassapi;

::gathalast Tantissara virodho so, na sampīṇeti kaṃ janaṃ? ::

Lokavirodhino yathā

78.

Gaṇaye cakkavāḷaṃ so, candanāyapi sītalaṃ;

::gathalast Sambodhi satta hadayo, paditta’ṅgārapūritaṃ. ::

Ñāyavirodhino yathā

79.

::gatha1 Pariccattabhavopi tva, mupanītabhavo asi; ::

Acintyaguṇasārāya, namo te munipuṅgava.

Āgamavirodhino yathā

80.

::gatha1 Nevā’lapati kenā’pi, vacīviññattito yati; ::

Sampajānamusāvādā, phuseyyā’pattidukkaṭaṃ.

Neyyassa yathā

81.

Marīcicandanā’lepa, lābhā sītamarīcino;

::gathalast Imā sabbāpi dhavalā, disā rocanti nibbharaṃ. ::

Yathā vā

82.

Manonurañjano māra, ṅganāsiṅgāravibbhamo;

::gathalast Jinenā’samanuññāto, mārassa hadayā’nalo. ::

Visesanāpekkhassa yathā

83.

Apayātā’parādhampi, ayaṃ verī janaṃ jano;

::gathalast Kodhapāṭalabhūtena, bhiyyo passati cakkhunā. ::

Hīnatthassa yathā

84.

::gatha1 Appakānampi pāpānaṃ, pabhāvaṃ nāsaye budho; ::

::gathalast Api nippabhātā’nīta, khajjoto hoti bhāṇumā. ::

Anatthassa yathā

85.

Na pādapūraṇatthāya, padaṃ yojeyya katthaci,

::gathalast Yathā vande munindassa, pādapaṅkeruhaṃ varaṃ. ::

86.

Bhayakodhapasaṃsādi, viseso tādiso yadi;

Vattuṃ kāmīyate doso, na tatthe’katthatākato.

Yathā

87.

::gatha1 Sappo sappo! Ayaṃ handa, nivattatu bhavaṃ tato, ::

Yadi jīvitukāmo’si, kathaṃ ta mupasappasi?

Bhaggarītino yathā

88.

::gatha1 Yokoci rūpā’tisayo, kanti kāpi manoharā; ::

::gatha2 Vilāsā’tisayo kopi, ::

Aho! Buddhamaho’dayo.

89.

Abyāmohakaraṃ bandhaṃ, abyākiṇṇaṃ manoharaṃ;

Adūrapada vinyāsaṃ, pasaṃsanti kavissarā.

Yathā

90.

::gatha1 Nīluppalā’bhaṃ nayanaṃ, bandhukaruciro’dharo; ::

::gathalast Nāsā hema’ṅkuso tena, jino’yaṃ piyadassano. ::

91.

Samatikkanta gāmmattaṃ, kanta vācā’bhisaṅkhataṃ;

::gathalast Bandhanaṃ rasahetuttā, gāmmattaṃ ativattati. ::

Yathā

92.

::gatha1 Dunoti kāmacaṇḍālo, so maṃ sadaya niddayo; ::

Īdisaṃ byasanā’pannaṃ, sukhīpi ki mupekkhase?

93.

::gatha1 Yatihīnaparihāro, na pune’dāni nīyate; ::

Yato na savanu’bbegaṃ, heṭṭhā yesaṃ vicāritaṃ.

Kamaccutassa yathā

94.

Udāracarito’si tvaṃ, tene’vā’rādhanā tvayi;

::gathalast Desaṃ vā dehi gāmaṃ vā, khettaṃ vā mama sobhanaṃ. ::

Ativuttassa yathā

95.

Munindacandasambhūta, yasorāsimarīcinaṃ;

::gathalast Sakalopya’ya mākāso, nā’vakāso vijambhane. ::

96.

::gatha1 Vākyaṃ byāpannacittānaṃ, apetatthaṃ aninditaṃ; ::

Tenu’mmattādikānaṃ taṃ, vacanā’ññatra dussati.

Yathā

97.

::gatha1 Samuddo pīyate so’ya, maha’majja jarāturo; ::

::gathalast Ime gajjanti jīmūtā, sakkasse’rāvaṇo piyo. ::

98.

Sukhumālā’virodhitta, dittabhāvappabhāvitaṃ;

::gathalast Bandhanaṃ bandhapharusa, dosaṃ saṃdūsayeyya taṃ. ::

Yathā

99.

::gatha1 Passantā rūpavibhavaṃ, suṇantā madhuraṃ giraṃ; ::

::gathalast Caranti sādhū sambuddha, kāle keḷiparammukhā. ::

Apakkamassa yathā

100.

::gatha1 Bhāvanā, dāna, sīlāni, sammā sampāditāni’ha; ::

::gathalast Nibbāna, bhoga, saggādi, sādhanāni na saṃsayo. ::

101.

Uddiṭṭhavisayo koci, viseso tādiso yadi;

Anu’ddiṭṭhesu neva’tthi, doso kamavilaṅghane.

Yathā

102.

::gatha1 Kusalā’kusalaṃ abyā, kata’miccesu pacchimaṃ; ::

::gathalast Abyākataṃ pākadaṃ na, pākadaṃ paṭhamadvayaṃ. ::

103.

Saguṇānā’vikaraṇe, kāraṇe sati tādise;

Ocityahīnatā’patti, natthi bhūtatthasaṃsino.

104.

Ocityaṃ nāma viññeyyaṃ, loke vikhyāta mādarā;

Tattho’padesapabhavā, sujanā kavipuṅgavā.

105.

Viññātocityavibhavo, cityahīnaṃ parihare;

Tato’cityassa sampose,

Rasaposo siyā kate.

Yathā

106.

::gatha1 Yo mārasena māsanna, māsannavijayu’ssavo; ::

::gathalast Tiṇāyapi na maññittha, so vo detu jayaṃ jino. ::

107.

Āraddhakattukammādi, kamā’tikkamalaṅghane;

Bhaggarītivirodho’yaṃ, gatiṃ na kvā’pi vindati.

Yathā

108.

::gatha1 Sujana’ññāna mitthīnaṃ, vissāso no’papajjate; ::

::gathalast Visassa siṅgino roga, nadīrājakulassa ca. ::

Yathā

109.

::gatha1 Bhesajje vihite suddha, buddhādiratanattaye; ::

::gathalast Pasāda mācare niccaṃ, sajjane saguṇepi ca. ::

Sasaṃsayassa yathā

110.

Munindacandimā’loka, rasa lola vilocano;

::gathalast Jano’vakkantapantho’va, raṃsidassanapīṇito. ::

111.

Saṃsayāye’va yaṃkiñci, yadi kīḷādihetunā;

Payujjate na doso’va, sasaṃsayasamappito.

Yathā

112.

::gatha1 Yāte dutiyaṃ nilayaṃ, garumhi sakagehato; ::

Pāpuṇeyyāma niyataṃ, sukha’majjhayanā’dinā.

113.

::gatha1 Subhagā bhaginī sā’yaṃ, etassi’ccevamādikaṃ; ::

Na ‘gāmma’miti niddiṭṭhaṃ, kavīhi sakalehipi.

114.

Duṭṭhā’laṅkāravigame, sobhanā’laṅkatikkamo;

Alaṅkāraparicchede, āvibhāvaṃ gamissati.

115.

Dose parīharitu mesa varo’padeso,

Satthantarānusaraṇena kato mayevaṃ;

Viññāyi’maṃ garuvarāna’dhika’ppasādā,

Dose paraṃ parihareyya yasobhilāsī.

Iti saṅgharakkhitamahāsāmiviracite subodhālaṅkāre

Dosaparihārāvabodho nāma

Dutiyo paricchedo.

3. Guṇāvabodha-tatiyapariccheda

Anusandhi

116.

Sambhavanti guṇā yasmā, dosāne’va’matikkame;

Dassessaṃ te tato dāni, sadde sambhūsayanti ye.

Saddālaṅkāra uddesa

117.

Pasādo’jo, madhuratā, samatā, sukhumālatā;

Sileso’daratā, kanti, atthabyatti, samādhayo.

Saddālaṅkāra payojana

118.

Guṇehe’tehi sampanno, bandho kavimanoharo;

Sampādiyati kattūnaṃ, kitti maccantanimmalaṃ.

Saddālaṅkāra niddesa

119.

Adūrāhitasambandha, subhagā yā padā’vali;

::gathalast Supasiddhā’bhidheyyā’yaṃ, pasādaṃ janaye yathā. ::

120.

::gatha1 Alaṅkarontā vadanaṃ, munino’dhararaṃsiyo; ::

Sobhante’ruṇaraṃsī’va, sampatantā’mbujo’dare.

121.

::gatha1 Ojo samāsabāhulya, meso gajjassa jīvitaṃ; ::

Pajjepya’nā’kulo so’yaṃ,

Kanto kāmīyate yathā.

122.

::gatha1 Muninda manda sañjāta, hāsa candana limpitā; ::

Pallavā dhavalā tasse, veko nā’dharapallavo.

123.

Padā’bhidheyyavisayaṃ, samāsa byāsa sambhavaṃ;

Yaṃ pāriṇatyaṃ hotī’ha, sopi **ojo’**va taṃ yathā.

124.

::gatha1 Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā sadevake; ::

::gathalast Jalitvā aggikhandho’va, nibbuto so sasāvako. ::

125.

::gatha1 Matthakaṭṭhī matassā’pi, rajobhāvaṃ vajantu me; ::

::gathalast Yato puññena te sentu, jina pāda’mbujadvaye. ::

126.

Iccatra niccappaṇati, gedho sādhu padissati;

Jāyate’yaṃ guṇo tikkha, paññānamabhiyogato.

127.

::gatha1 Madhurattaṃ padāsatti, ra’nuppāsavasā dvidhā; ::

Siyā samasuti pubbā, vaṇṇā’vutti paro yathā.

128.

::gatha1 Yadā eso’bhisambodhiṃ, sampatto munipuṅgavo; ::

::gathalast Tadā pabhuti dhammassa, loke jāto mahu’ssavo. ::

129.

::gatha1 Munindamandahāsā te, kunda sandohavibbhamā; ::

::gathalast Disanta manudhāvanti, hasantā candakantiyo. ::

130.

::gatha1 Sabbakomalavaṇṇehi, nā’nuppāso pasaṃsiyo; ::

::gathalast Yathā’yaṃ mālatīmālā, lina lolā’limālinī. ::

131.

Mudūhi vā kevalehi, kevalehi phuṭehi vā,

::gathalast Missehi vā tidhā hoti, vaṇṇehi samatā yathā. ::

Kevalamudusamatā

132.

::gatha1 Kokilā’lāpasaṃvādī, munindā’lāpavibbhamo; ::

::gathalast Hadayaṅgamataṃ yāti, sataṃ deti ca nibbutiṃ. ::

Kevalaphuṭasamatā

133.

::gatha1 Sambhāvanīyasambhāvaṃ, bhagavantaṃ bhavantaguṃ; ::

::gathalast Bhavantasādhanā’kaṅkhī, ko na sambhāvaye vibhuṃ. ::

Missakasamatā

134.

::gatha1 Laddhacandanasaṃsagga, sugandhi malayā’nilo; ::

::gathalast Manda māyāti bhīto’va, munindamukhamārutā. ::

135.

Aniṭṭhura’kkhara’ppāyā, sabbakomala nissaṭā;

::gathalast Kicchamuccāraṇā’peta, byañjanā sukhumālatā. ::

136.

::gatha1 Passantā rūpavibhavaṃ, suṇantā madhuraṃ giraṃ; ::

::gathalast Caranti sādhū sādhu (sī-chandhānurakkhaṇatthaṃ) sambuddha, kāle keḷiparammukhā. ::

137.

Alaṅkāravihīnā’pi, sataṃ sammukhate’disī;

Ārohati visesena, ramaṇīyā ta’dujjalā.

138.

::gatha1 Romañca piñcha racanā, sādhu vādāhitaddhanī; ::

::gathalast Laḷanti’me munimeghu, mmadā sādhu sikhāvalā. ::

139.

Sukhumālatta matthe’va, padatthavisayampi ca;

::gathalast Yathā matādisaddesu, kittisesādikittanaṃ. ::

140.

Siliṭṭha pada saṃsagga, ramaṇīya guṇā’layo;

::gathalast Sabandhagāravo so’yaṃ, sileso nāma taṃ yathā. ::

141.

::gatha1 Bāli’nduvibbhama’cchedi, nakharā’vali kantibhi; ::

::gathalast Sā munindapada’mbhoja, kanti vo valitā’vataṃ. ::

142.

Ukkaṃsavanto yokoci, guṇo yadi patīyate;

**Udāro’**yaṃ bhave tena, sanāthā bandhapaddhati.

143.

::gatha1 Pādambhoja rajo litta, gattā ye tava gotama; ::

::gathalast Aho! Te jantavo yanti, sabbathā nirajattanaṃ. ::

144.

Evaṃ jinā’nubhāvassa, samukkaṃso’tra dissati;

Paññavā vidhinā’nena, cintaye para mīdisaṃ.

145.

::gatha1 Udāro sopi viññeyyo, yaṃ pasattha visesanaṃ; ::

Yathā **kīḷāsaro līlā, hāso hemaṅgadā’**dayo.

146.

Lokiya’tthā’na’tikkantā, kantā sabbajanānapi;

::gathalast Kanti nāmā’tivuttassa, vuttā sā parihārato. ::

::centre Yathā muninda iccādi. ::

147.

**Atthabyattā’**bhidheyyassā,

Neyyatā saddato’tthato;

Sā’yaṃ tadubhayā neyya, parihāre padassitā;

::gathalast Yathā marīciccādi ca, manonurañjanoccādi. ::

Puna atthena yathā

148.

::gatha1 Sabhāvā’malatā dhīra, mudhā pādanakhesu te; ::

::gathalast Yato te’vanatā’nanta, moḷicchāyā jahanti no. ::

149.

‘Bandhasāro’ti maññanti, yaṃ samaggāpi viññuno;

::gathalast Dassanā’vasaraṃ patto, samādhi nāma’yaṃ guṇo. ::

150.

Aññadhammo tato’ññattha, lokasīmā’nurodhato;

Sammā ādhīyate’cce’so, **‘samādhī’**ti niruccati.

Samādhi uddesa

151.

Apāṇe pāṇīnaṃ dhammo, sammā ādhīyate kvaci,;

Nirūpe rūpayuttassa, nirase sarasassa, ca.

152.

Adrave dravayuttassa, akattaripi kattutā,;

Kaṭhinassā’sarīre,pi, rūpaṃ tesaṃ kamā siyā.

Samādhiniddesa

Apāṇe pāṇīnaṃ dhammo

153.

::gatha1 Uṇṇā puṇṇi’ndunā nātha! Divāpi saha saṅgamā; ::

::gathalast Viniddā sampamodanti, maññe kumudinī tava. ::

Nirupe rūpayuttassa

154.

::gatha1 Dayārasesu mujjantā, janā’**matarasesvi’**va; ::

Sukhitā hatadosā te, nātha! Pāda’mbujā’natā.

Nirase sarasassa

155.

::gatha1 Madhurepi guṇe dhīra, na’ppasīdanti ye tava; ::

::gathalast Kīdisī manasovutti, tesaṃ khāraguṇāna bho’. ::

Adrave dravayuttassa

156.

::gatha1 Sabbatthasiddha! Cūḷaka, puṭapeyyā mahāguṇā; ::

Disā samantā dhāvanti, kundasobhā sa lakkhaṇā.

Akattaripi kattutā

157.

::gatha1 Mārā’ribalavissaṭṭhā, kuṇṭhā nānāvidhā’yudhā; ::

::gathalast **Lajjamānā’**ññavesena, jina! Pādā’natā tava. ::

Kaṭhinassā sarīre

158.

Munindabhāṇumā kālo,

::gatha2 Dito bodho’dayā’cale; ::

Saddhammaraṃsinā bhāti, bhinda mandatamaṃ paraṃ.

159.

**Vamanu’ggiranādye’**taṃ, guṇavutya’pariccutaṃ;

::gathalast Atisundara maññaṃ tu, kāmaṃ vindati gāmmataṃ. ::

160.

::gatha1 Kantīnaṃ vamanabyājā, munipādanakhā’valī; ::

Candakantī pivantī’va, nippabhaṃ taṃ karontiyo.

161.

Acittakattukaṃ rucya rucca (sī.), miccevaṃ guṇakammataṃ;

Sacittakattukaṃ pe’taṃ, guṇakammaṃ yadu’ttamaṃ.

162.

::gatha1 **Uggiranto’**va sasneha, rasaṃ jinavaro jane; ::

Bhāsanto madhuraṃ dhammaṃ, kaṃ na sappīṇaye janaṃ.

163.

Yo saddasatthakusalo kusalo nighaṇḍu,

Chandoalaṅkatisu niccakatā’bhiyogo;

So’yaṃ kavittavikalopi kavīsu saṅkhya,

Moggayha vindati hi kitti’ mamandarūpaṃ.

Iti saṅgharakkhitamahāsāmiviracite subodhālaṅkāre

Guṇāvabodho nāma

Tatiyo paricchedo.

4. Atthālaṅkārāvabodha-catutthapariccheda

164.

Atthālaṅkārasahitā, saguṇā bandhapaddhati;

Accantakantā kantā yato accantakantā (ka.) va vuccante te tato’dhunā.

165.

::gatha1 Sabhāva, vaṅkavuttīnaṃ, bhedā dvidhā alaṃkriyā; ::

Paṭhamā tattha vatthūnaṃ, nānāvatthā’vibhāvinī.

Yathā

166.

::gatha1 Līlā vikanti subhago, disā thira vilokano; ::

::gathalast Bodhisattaṅkuro bhāsaṃ, viroci vāca māsabhiṃ. ::

167.

::gatha1 Vutti vatthusabhāvassa, yā’ññathā sā’parā bhave; ::

Tassā’nantavikappattā, hoti bījo’padassanaṃ.

Vaṅkavutti atthālaṅkāra

Uddesa

168.

Tatthā’tisaya, upamā, rūpakā, vutti, dīpakaṃ,;

Akkhepo, tthantaranyāso, byatireko, vibhāvanā.

169.

Hetu, kkamo, piyataraṃ, samāsa, parikappanā;

Samāhitaṃ, pariyāya, vutti, byājopavaṇṇanaṃ.

170.

Visesa, ruḷhāhaṅkārā, sileso, tulyayogitā;

Nidassanaṃ, mahantattaṃ, vañcanā, ppakatatthuti,.

171.

Ekāvali, aññamaññaṃ, sahavutti, virodhitā;

Parivutti, bbhamo, bhāvo, missa, māsī, rasī, iti.

172.

::gatha1 Ete bhedā samuddiṭṭhā, bhāvo jīvita muccate; ::

::gathalast Vaṅkavuttīsu posesi, sileso tu siriṃ paraṃ. ::

Niddesa

173.

::gatha1 Pakāsakā visesassa, siyā’tisayavutti yā; ::

::gathalast Lokā’tikkantavisayā, lokiyā,ti ca sā dvidhā. ::

174.

**Lokiyātisayasse’**te,

Bhedā ye jātiādayo;

::gathalast Paṭipādīyate tva’jja, lokātikkantagocarā. ::

175.

::gatha1 Pivanti dehakantī ye, nettañjalipuṭena te; ::

::gathalast Nā’laṃ hantuṃ jine’saṃ tvaṃ, taṇhaṃ taṇhāharopi kiṃ? ::

176.

::gatha1 Upamāno’pameyyānaṃ, sadhammattaṃ siyo’pamā; ::

::gathalast Sadda, tthagammā, vākyattha, visayā,ti ca sā bhidhā. ::

177.

::gatha1 Samāsa, paccaye, vā’dī, saddā tesaṃ vasā tidhā; ::

::gathalast Saddagammā samāsena, munindo candimā’nano. ::

178.

::gatha1 Āyādī paccayā tehi, vadanaṃ paṅkajāyate; ::

::gathalast Munindanayana dvandaṃ, nīluppaladalīyati. ::

179.

::gatha1 Ivādī iva, vā, tulya, samāna, nibha, sannibhā; ::

Yathā, saṅkāsa, tulita, ppakāsa, patirūpakā.

180.

Sarī, sarikkha, saṃvādī, virodhi, sadisā, viya;

Paṭipakkha, paccanīkā, sapakkho, pamito, pamā.

181.

Paṭibimba, paṭicchanna, sarūpa, sama, samitā;

Savaṇṇā, bhā, paṭinidhi, sadhammā, di salakkhaṇā.

182.

Jayatya, kkosati, hasati, patigajjati, dūbhati;

Usūyatya, vajānāti, nindati, ssati, rundhati.

183.

Tassa coreti sobhaggaṃ, tassa kantiṃ vilumpati;

Tena saddhiṃ vivadati, tulyaṃ tenā’dhirohati.

184.

Kacchaṃ vigāhate, tassa, ta manvetya, nubandhati;

Taṃsīlaṃ, taṃnisedheti, tassa cā’nukaroti, me.

185.

Upamāno’pameyyānaṃ, sadhammattaṃ vibhāvibhi;

Imehi upamābhedā, keci niyyanti sampati.

186.

::gatha1 Vikāsipadumaṃ’vā’ti, sundaraṃ sugatā’nanaṃ; ::

::gathalast Iti dhammopamā nāma, tulyadhammanidassanā. ::

187.

::gatha1 Dhammahīnā ‘‘mukha’mbhoja, sadisaṃ munino’’iti; ::

::gathalast Viparīto’pamā ‘‘tulya, mānanena’mbujaṃ tava’’. ::

188.

::gatha1 Tavā’nana’miva’mbhojaṃ, ambhoja’miva te mukhaṃ; ::

::gathalast Aññamaññopamā sā’yaṃ, aññamaññopamānato. ::

189.

‘‘Yadi kiñci bhave’mbhojaṃ, locana’bbhamuvibbhamaṃ;

::gathalast Dhāretuṃ mukhasobhaṃ taṃ, tave’’ti abbhutopamā. ::

190.

‘‘Sugandhi sobhā sambandhī, sisiraṃ’su virodhi ca;

::gathalast Mukhaṃ tava’mbujaṃve’ti’’, sā silesopamā matā. ::

191.

::gatha1 Sarūpasaddavāccattā, sā santānopamā yathā; ::

::gathalast Bālā’vu’yyānamālā’yaṃ, sā’lakā’nanasobhinī. ::

192.

::gatha1 Khayī cando, bahurajaṃ, padumaṃ, tehi te mukhaṃ; ::

::gathalast Samānampi samukkaṃsi, tya’yaṃ nindopamā matā. ::

193.

::gatha1 Asamattho mukheni’ndu, jina! Te paṭigajjituṃ; ::

::gathalast **Jaḷo kalaṅkī’**ti ayaṃ, paṭisedhopamā siyā. ::

194.

‘‘Kacchaṃ candāravindānaṃ, atikkamma mukhaṃ tava;

::gathalast Attanā’va samaṃ jāta’’, mitya’sādhāraṇopamā. ::

195.

‘‘Sabba’mbhoja’ppabhāsāro, rāsibhūto’va katthaci;

::gathalast Tavā’nanaṃ vibhātī’’ti, hotā’bhūtopamā ayaṃ. ::

196.

::gatha1 Patīyate’tthagammā tu, saddasāmatthiyā kvaci; ::

Samāsa, ppaccaye, vādi, saddayogaṃ vinā api.

197.

::gatha1 Bhiṅgāne’māni cakkhūni, nā’mbujaṃ mukha’mevi’daṃ; ::

::gathalast Subyattasadisattena, sā sarūpopamā matā. ::

198.

‘‘Maye’va mukhasobhā’sse, tyala’mindu! Vikatthanā;

::gathalast Yato’mbujepi sā’tthīti’’, parikappopamā ayaṃ. ::

199.

‘‘Kiṃ vā’mbuja’ntobhantāli, kiṃ lolanayanaṃ mukhaṃ;

::gathalast Mama dolāyate citta’’, micca’yaṃ saṃsayopamā. ::

200.

Kiñci vatthuṃ padassetvā, sadhammassā’bhidhānato;

::gathalast Sāmyappatītisabbhāvā, pativatthupamā yathā. ::

201.

::gatha1 Janesu jāyamānesu, ne’kopi jinasādiso; ::

::gathalast Dutiyo nanu natthe’va, pārijātassa pādapo. ::

202.

Vākyatthene’va vākyattho, yadi kocū’pamīyate;

::gathalast Ivayuttā, viyuttattā, sā vākyatthopamā dvidhā. ::

Ivayuttā

203.

::gatha1 Jino saṃklesatattānaṃ, āvibhūto janāna’yaṃ; ::

::gathalast Ghammasantāpatattānaṃ, ghammakāle’mbudo viya. ::

Ivaviyuttā

204.

::gatha1 Munindānana mābhāti, vilāsekamanoharaṃ; ::

::gathalast Uddhaṃ samuggatassā’pi, kiṃ te canda vijambhanā. ::

205.

Samubbejeti dhīmantaṃ, bhinnaliṅgādikaṃ tu yaṃ;

Upamādūsanāyā’la, metaṃ katthaci taṃ yathā.

206.

::gatha1 Haṃsī’vā’yaṃ sasī bhinna, liṅgā, kāsaṃ sarāni’va; ::

::gathalast Vijāti vacanā, hīnā, sā’va bhatto bhaṭo’dhipe. ::

207.

::gatha1 ‘‘Khajjoto bhāṇumālī’va, vibhāti’’tyadhikopamā; ::

::gathalast Aphuṭṭhatthā ‘‘balambodhi, sāgaro viya saṃkhubhi.’’ ::

208.

::gatha1 ‘‘Cande kalaṅko bhiṅgo’ve’, tyu’pamāpekkhinī ayaṃ; ::

::gathalast Khaṇḍitā keravā’kāro, sakalaṅko nisākaro. ::

209.

Iccevamādirūpesu, bhavanti vigatā’darā;

Karonti cā’daraṃ dhīrā, payoge kvaci de’va tu.

210.

::gatha1 Itthīyaṃ’vā’jano yāti, vadatye’sā pumā viya; ::

::gathalast Piyo pāṇā ivā’yaṃ me, vijjā dhana’miva’ccitā. ::

211.

::gatha1 Bhavaṃ viya mahīpāla, devarājā virocate; ::

::gathalast Ala’maṃsumato kacchaṃ, tejasā rohituṃ ayaṃ. ::

212.

Upamāno’pameyyānaṃ, abhedassa nirūpanā;

::gathalast Upamā’va tirobhūta, bhedā rūpaka muccate. ::

213.

::gatha1 Asesa vatthu visayaṃ, ekadesa vivutti vivatti (ṭīkā), ca; ::

::gathalast Taṃ dvidhā puna paccekaṃ, samāsādivasā tidhā. ::

Asesavatthuvisayasamāsa

214.

Aṅgulidala saṃsobhiṃ, nakhadīdhiti kesaraṃ;

Sirasā na pilandhanti, ke muninda pada’mbujaṃ.

Asesavatthuvisayaasamāsa

215.

Ratanāni guṇā bhūrī, karuṇā sītalaṃ jalaṃ;

Gambhīratta magādhattaṃ, paccakkho’yaṃ jino’mbudhi.

Asesavatthuvisayamissaka

216.

Candikā mandahāsā te, muninda! Vadani’nduno;

Pabodhayatya’yaṃ sādhu, mano kumuda kānanaṃ.

217.

::gatha1 Asesavatthuvisaye, pabhedo rūpake ayaṃ; ::

::gathalast Ekadesavivuttimhi, bhedo dāni pavuccati. ::

Ekadesavivuttisamāsa

218.

Vilāsa hāsa kusumaṃ, rucirā’dhara pallavaṃ;

Sukhaṃ ke vā na vindanti, passantā munino mukhaṃ.

Ekadesavivuttiasamāsa

219.

Pādadvandaṃ munindassa, dadātu vijayaṃ tava;

Nakharaṃsī paraṃ kantā, yassa pāpajayaddhajā.

Ekadesavivuttimissaka

220.

Sunimmalakapolassa, muninda vadani’nduno;

Sādhu’ppabuddha hadayaṃ, jātaṃ kerava kānanaṃ.

221.

::gatha1 Rūpakāni bahūnye’va ṭīkāyaṃ uddhaṭaṃ yuttarūpakaṃ sitapupphujalaṃ lola, nettabhiṅga tavā’nanaṃ; kassa nāma mano dhīra, nākaḍḍhati manoharaṃ;, yuttā, yuttādibhedato; ::

Visuṃ na tāni vuttāni, etthe’va’ntogadhāni’ti.

222.

::gatha1 ‘‘Candimā’kāsapaduma’’, miccetaṃ khaṇḍarūpakaṃ; ::

Duṭṭha, ‘‘mamboruhavanaṃ, nettāni’ccā’’di sundaraṃ.

223.

Pariyanto vikappānaṃ, rūpakasso’pamāya ca;

Natthi yaṃ tena viññeyyaṃ, avutta manumānato.

224.

Punappuna muccāraṇaṃ punappunuccāraṇaṃ yaṃ (sī. ka.), yamatthassa, padassa ca;

::gathalast Ubhayesañca viññeyyā, sā’ya’māvutti nāmato. ::

Atthāvutti

225.

::gatha1 Mano harati sabbesaṃ, ādadāti disā dasa; ::

::gathalast Gaṇhāti nimmalattañca, yasorāsi jinassa’yaṃ. ::

Padāvutti

226.

::gatha1 Vibhāsenti disā sabbā, munino dehakantiyo; ::

::gathalast Vibhā senti ca sabbāpi, candādīnaṃ hatā viya. ::

Ubhayāvutti

227.

::gatha1 Jitvā viharati klesa, ripuṃ loke jino ayaṃ; ::

**Viharatya’**rivaggo’yaṃ, rāsibhūto’va dujjane.

228.

Ekattha vattamānampi, sabbavākyo’pakārakaṃ;

::gathalast Dīpakaṃ nāma taṃ cādi, majjha, ntavisayaṃ tidhā. ::

Ādi dīpaka

229.

::gatha1 Akāsi buddho veneyya, bandhūna mamito’dayaṃ; ::

Sabbapāpehi ca samaṃ, nekatitthiyamaddanaṃ.

Majjhe dīpaka

230.

Dassanaṃ munino sādhu, janānaṃ **jāyate’**mataṃ;

Tada’ññesaṃ tu jantūnaṃ, visaṃ nicco’patāpanaṃ.

Antadīpaka

231.

Accanta kanta lāvaṇya, candā’tapa manoharo;

::gathalast Jinā’nani’ndu indu ca, kassa nā’nandako bhave. ::

Mālādīpaka

232.

Hotā’vippaṭisārāya, sīlaṃ, pāmojjahetu so;

Taṃ pītihetu, sā cā’yaṃ, passaddhyā’di pasiddhiyā.

233.

Iccā’didīpakattepi, pubbaṃ pubba mapekkhinī;

::gathalast Vākyamālā pavattāti, taṃ mālādīpakaṃ mataṃ. ::

234.

Anene’va’ppakārena, sesāna mapi dīpake;

Vikappānaṃ vidhātabbā, nugati suddhabuddhibhi.

235.

Visesa vacani’cchāyaṃ, nisedhavacanaṃ tu yaṃ;

::gathalast Akkhepo nāma soyañca, tidhā kālappabhedato. ::

236.

Ekākī’ nekasenaṃ taṃ, māraṃ sa vijayī jino;

Kathaṃ ta mathavā tassa, pāramībala mīdisaṃ.

Atītakkhepo.

237.

Kiṃ citte’jāsamugghātaṃ, apatto’smīti khijjase;

Paṇāmo nanu so ye’va, sakimpi sugate gato.

Vattamānakkhepo.

238.

Saccaṃ na te gamissanti, sivaṃ sujanagocaraṃ;

Micchādiṭṭhi parikkanta parikanta (ka.), mānasā ye sudujjanā.

Anāgatakkhepo.

239.

::gatha1 Ñeyyo atthantaranyāso, yo, ññavākyatthasādhano; ::

::gathalast Sabbabyāpī visesaṭṭho, hivisiṭṭha’ssa bhedato. ::

Hi rahita sabbabyāpī

240.

Tepi lokahitā sattā, sūriyo candimā api;

Atthaṃ passa gamissanti, niyamo kena laṅghyate.

Hi sahita sabbabyāpī

241.

Satthā devamanussānaṃ, vasī sopi munissaro;

::gathalast Gato’va nibbutiṃ sabbe, saṅkhārā na hi sassatā. ::

Hi rahita visesaṭṭha

242.

Jino saṃsārakantārā, janaṃ pāpeti pāpesi (ka.) nibbutiṃ;

Nanu yuttā gati sā’yaṃ, vesārajja samaṅginaṃ.

Hi sahita visesaṭṭha

243.

Surattaṃ te’dharaphuṭaṃ, jina! Rañjeti mānasaṃ;

Sayaṃ rāgaparītā hi, pare rañjenti saṅgate.

244.

Vācce gamme tha vatthūnaṃ, sadisatte pabhedanaṃ;

::gathalast **Byatireko’**ya’mapye’ko, bhayabhedā catubbidho. ::

Vāccaekabyatireka

245.

Gambhīratta mahattādi, guṇā jaladhinā jina!;

Tulyo tva masi bhedo tu, sarīrene’disena te.

Vācca ubhayabyatireka

246.

Mahāsattā’tigambhīrā, sāgaro sugatopi ca;

Sāgaro’ñjanasaṅkāso, jino cāmīkarajjuti.

Gamma ekabyatireka

247.

Na santāpāpahaṃ nevi, cchitadaṃ migalocanaṃ;

Muninda! Nayanadvandaṃ, tava tagguṇa bhūsitaṃ.

Gammaubhayabyatireka

248.

Munindānana mambhoja, mesaṃ nānatta mīdisaṃ;

Suvuttā’matasandāyī, vadanaṃ ne’disa’mbujaṃ.

249.

Pasiddhaṃ kāraṇaṃ yattha, nivattetvā’ ñākāraṇaṃ;

::gathalast Sābhāvikatta mathavā, vibhābyaṃ sā vibhāvanā. ::

Kāraṇantaravibhāvanā

250.

::gatha1 Anañjitā’sitaṃ nettaṃ, adharo rañjitā’ruṇo; ::

::gathalast Samānatā bhamu cā’yaṃ, jinā’nāvañcitā tava. ::

Sābhāvika vibhāvanā

251.

Na hoti khalu dujjanya, mapi dujjanasaṅgame;

Sabhāvanimmalatare, sādhujantūna cetasi.

252.

::gatha1 Janako, ñāpako ceti, duvidhā hetavo siyuṃ; ::

Paṭisaṅkharaṇaṃ tesaṃ, alaṅkāratāyo’ditaṃ.

253.

Bhāvā’bhāva kiccavasā, cittahetuvasāpi ca;

Bhedā’nantā idaṃ tesaṃ, mukhamatta nidassanaṃ.

254.

Paramatthapakāse’ka, rasā sabbamanoharā;

Munino desanā’yaṃ me, kāmaṃ toseti mānasaṃ.

Bhāvakicco kārakahetu.

255.

Dhīrehi saha saṃvāsā, saddhammassā’bhiyogato;

Niggaheni’ndriyānañca, dukkhassu’pasamo siyā.

Abhāvakicco kārakahetu.

256.

Muninda’canda saṃvādi, kantabhāvo’pasobhinā;

Mukhene’va subodhaṃ te, manaṃ pāpā’bhinissaṭaṃ.

Bhāvakicco ñāpakahetu.

257.

Sādhuhatthā’ravindāni, saṅkocayati te kathaṃ;

Muninda! Caraṇadvanda, rāgabālā’tapo phusaṃ?

Ayuttakārī cittahetu.

258.

Saṅkocayanti jantūnaṃ, pāṇipaṅkeruhāni’ha;

Muninda! Caraṇadvanda, nakha candāna’ maṃsavo.

Yuttakārī cittahetu.

259.

Uddiṭṭhānaṃ padatthānaṃ, anuddeso yathākkamaṃ;

::gathalast **‘Saṅkhyāna’**miti niddiṭṭhaṃ, yathāsaṅkhyaṃ kamopi ca. ::

260.

::gatha1 Ālāpa hāsa līḷāhi, muninda! Vijayā tava; ::

::gathalast Kokilā kumudāni co, pasevante vanaṃ jalaṃ. ::

261.

::gatha1 Siyā piyataraṃ nāma, attharūpassa kassaci; ::

Piyassā’tisayene’taṃ, yaṃ hoti paṭipādanaṃ.

262.

::gatha1 Pītiyā me samuppannā, santa! Sandassanā tava; ::

::gathalast Kālenā’yaṃ bhave pīti, tave’va puna dassanā. ::

263.

Vaṇṇiteno’pamānena, vutyā’dhippeta vatthuno;

::gathalast Samāsavutti nāmā’yaṃ, attha saṅkhepa rūpato. ::

264.

::gatha1 Sā’yaṃ visesyamattena, bhinnā’bhinnavisesanā; ::

::gathalast Atthe’va aparā pya’tthi, bhinnā’bhinnavisesanā. ::

Abhinnavisesana

265.

Visuddhā’matasandāyī, pasattharatanā’layo;

Gambhīro cā’ya’ mambodhi, puññenā’pādito mayā.

Bhinnābhinnavisesana

266.

Icchita’tthapado sāro, phalapuppho’pasobhito;

Sacchāyo’ya’mapubbova kapparukkho samuṭṭhito.

267.

Sāgarattena saddhammo, rukkhatteno’dito jino;

Sabbe sādhāraṇā dhammā, pubbatrā’ññatra tu’ttayaṃ.

268.

Vatthuno’ññappakārena, ṭhitā vutti tada’ññathā;

::gathalast Parikappīyate yattha, sā hoti parikappanā. ::

269.

Upamā’bbhantarattena, kiriyādivasena ca;

Kameno’dāharissāmi, vividhā parikappanā.

Upamābbhantaraparikappanā

270.

Icchābhaṅgā’turā’sīnā, tā’tiniccala maccharā;

Vasaṃ nenti’va dhīraṃ taṃ, tadā yogā’bhiyogato.

Kriyāparikappanā

271.

Gajaṃ māro samāruḷho, yuddhāya’ccanta’munnataṃ;

Magga manvesatī nūna, jinabhīto palāyituṃ.

Guṇaparikappanā

272.

Muninda! Pādadvande te, cāru rājiva sundare;

Maññe pāpā’bhi’sammadda, jātasoṇena soṇimā.

273.

Maññe, saṅke, dhuvaṃ, nūna, miva, micceva mādihi;

Sā’yaṃ byañjīyate kvā’pi, kvā’pi vākyena gamyate.

Gammaparikappanā

274.

Dayā sañjāta sarasā, dehā nikkhantakantiyo;

Pīṇentā jina! Te sādhu, janaṃ sarasataṃ nayuṃ.

275.

Ārabbhantassa yaṃkiñci, kattuṃ puññavasā puna;

::gathalast Sādhana’ntaralābho yo, taṃ vadanti samāhitaṃ. ::

276.

::gatha1 Mārā’ribhaṅgā’bhimukha, mānaso tassa satthuno; ::

::gathalast Mahāmahī mahāravaṃ, ravī’ya’mupakārikā. ::

277.

Avatvā’bhimataṃ tassa, siddhiyā dassana’ññathā;

Vadanti taṃ **‘pariyāya, vuttī’**ti sucibuddhayo.

278.

::gatha1 Vivaṭa’ṅgaṇanikkhittaṃ, dhana’mārakkha vajjitaṃ; ::

::gathalast Dhanakāma! Yathākāmaṃ, tuvaṃ gaccha yadicchasi. ::

279.

::gatha1 Thutiṃ karoti nindanto, viya taṃ byājavaṇṇanaṃ; ::

Dosā’bhāsā guṇā eva, yanti sannidhi matra hi.

280.

::gatha1 Sañcāletu malaṃ tvaṃ’si, bhusaṃ kuvalayā’khilaṃ; ::

::gathalast Visesaṃ tāvatā nātha!, Guṇānaṃ te vadāma kiṃ? ::

281.

Visesi’cchāyaṃ dabbassa, kriyā, jāti, guṇassa ca;

::gathalast Vekalladassanaṃ yatra, viseso nāma yaṃ bhave. ::

282.

Na rathā, na ca mātaṅgā, na hayā, na padātayo;

Jito mārāri muninā, sambhārāvajjanena hi.

Dabbavisesavutti.

283.

Na baddhā bhūkuṭi, neva, phurito dasanacchado;

Mārāribhaṅgaṃ cā’kāsi, muni vīro varo sayaṃ.

Kriyāvisesavutti.

284.

Na disāsu byāttā tatā (ka.) raṃsi,

Nā’loko lokapatthaṭo;

Tathāpya’ndhatamaharaṃ, paraṃ sādhusubhāsitaṃ.

Jātivisesavutti.

285.

Na kharaṃ, na hi vā thaddhaṃ, muninda! Vacanaṃ tava;

Tathāpi gāḷhaṃ khaṇati, nimmūlaṃ janatāmadaṃ.

Guṇavisesavutti

286.

Dassīyate’tirittaṃ tu, sūravīrattanaṃ yahiṃ;

::gathalast Vadanti viññūvacanaṃ, ruḷhāhaṅkāra mīdisaṃ. ::

287.

::gatha1 Dame nandopanandassa, kiṃ me byāpāradassanā? ::

::gathalast Puttā me pādasambhattā, sajjā sante’va tādise. ::

288.

::gatha1 Sileso vacanā’nekā, bhidheyye’kapadāyutaṃ; ::

Abhinnapadavākyādi, vasā **tedhā’**ya mīrito.

289.

Andhatamaharo hārī, samāruḷho mahodayaṃ;

Rājate raṃsimālī’yaṃ, bhagavā bodhayaṃ jane.

Abhinnapadavākyasileso.

290.

Sāradā’malakā’bhāso, samānīta parikkhayo;

Kumudā’karasambodho, pīṇeti janataṃ sudhī.

Bhinnapadavākyasileso.

291.

Samāhita’ttavinayo, ahīna mada maddano;

Sugato visadaṃ pātu, pāṇinaṃ so vināyako.

Bhinnābhinnapadavākyasileso.

292.

Viruddhā, viruddhā, bhinna, kammā, niyamavā, paro;

Niyama’kkhepavacano, avirodhi, virodhya’pi.

293.

Ocitya samposakādi, sileso, padajā’di padajāti (ka.) pi;

Esaṃ nidassanesve’va, rūpa māvi bhavissati.

Viruddhakammasilesa

294.

Savase vattayaṃ lokaṃ, akhilaṃ kallaviggaho;

Parābhavati mārāri, dhammarājā vijambhate.

Aviruddhakammasilesa

295.

Sabhāvamadhuraṃ puñña viseso’daya sambhavaṃ;

Suṇanti vācaṃ munino, janā passanti cā’mataṃ.

Abhinnakammasilesa

296.

Andhakārā’pahārāya, sabhāva madhurāya ca;

Mano pīṇeti jantūnaṃ, jino vācāya bhāya ca.

Niyamavantasilesa

297.

Kesa’kkhīnaṃ’va kaṇhattaṃ, bhamūnaṃyeva vaṅkatā;

Pāṇipādā’dharānaṃ’va, munindassā’bhirattatā.

Niyamakkhepasilesa

298.

Pāṇipādā’dharesve’va, sārāgo tava dissati;

Dissate so’ya mathavā, nātha! Sādhuguṇesva’pi.

Avirodhisilesa

299.

Salakkhaṇo’tisubhago, tejassī niyato’dayo;

Lokeso jitasaṃkleso,

Vibhāti samaṇissaro.

Virodhisilesa

300.

Asamopi samo loke,

Lokesopi naruttamo;

Sadayo pya’dayo pāpe, cittā’yaṃ munino gati.

Ocityasamposakapadasilesa

301.

Saṃsāradukkho’pahatā, vanatā janatā tvayi;

Sukha micchita maccantaṃ, amatandada! Vindati.

302.

Guṇayuttehi vatthūhi, samaṃ katvāna kassaci;

::gathalast Saṃkittanaṃ bhavati yaṃ, sā matā tulyayogitā. ::

303.

::gatha1 Sampattasammado loko, sampattā’lokasampado; ::

::gathalast Ubhohi raṃsimālī ca, bhagavā ca tamonudo. ::

304.

Atthantaraṃ sādhayatā, kiñci taṃ sadisaṃ phalaṃ;

::gathalast Dassīyate asantaṃ vā, santaṃ vā taṃ nidassanaṃ. ::

Asantaphalanidassana

305.

Udayā samaṇindassa, yanti pāpā parābhavaṃ;

Dhammarājaviruddhānaṃ, sūcayantā dura’ntataṃ.

Santaphalanidassana

306.

Siro nikkhitta caraṇo, cchariyāna’mbujāna’yaṃ;

Parama’bbhutataṃ loke, viññāpeta’ttano jino.

307.

Vibhūtiyā mahantattaṃ, adhippāyassa vā siyā;

::gathalast Paramukkaṃsataṃ yātaṃ, taṃ mahantatta mīritaṃ. ::

Vibhūtimahantatta

308.

Kirīṭa ratana’cchāyā, nuviddhā’tapa vāraṇo;

Purā paraṃ siriṃ vindi, bodhisatto’ bhinikkhamā.

Adhippāyamahantatta

309.

Satto sambodhiyaṃ bodhi, satto sattahitāya so;

Hitvā sneharasābandha, mapi rāhulamātaraṃ.

310.

Gopetvā vaṇṇanīyaṃ yaṃ, kiñci dassīyate paraṃ;

::gathalast Asamaṃ vā samaṃ tassa, yadi sā vañcanā matā. ::

Asamavañcanā

311.

Purato na sahassesu, na pañcesu ca tādino;

Māro paresu tasse’saṃ, sahassaṃ dasavaḍḍhitaṃ.

Samavañcanā

312.

Vivāda manuyuñjanto, munindavadani’ndunā;

Sampuṇṇo candimā nā’yaṃ, chatta metaṃ manobhuno.

313.

Parānuvattanādīhi, nibbindeni’ha yā katā;

::gathalast Thuti ra’ppakate sā’yaṃ, siyā appakatatthuti. ::

314.

::gatha1 Sukhaṃ jīvanti hariṇā, vanesva’parasevino; ::

::gathalast Anāyāso palābhehi, jaladabbhaṅkurādibhi. ::

315.

Uttaraṃ uttaraṃ yattha, pubbapubbavisesanaṃ;

::gathalast Siyā ekāvali sā’yaṃ, dvidhā vidhi, nisedhato. ::

Vidhiekāvali

316.

Pādā nakhāli rucirā, nakhāli raṃsi bhāsurā;

Raṃsītamopahāne’ka, rasā sobhanti satthuno.

Nisedhaekāvali

317.

Asantuṭṭho yati neva,

Santoso nā’layāhato;

Nā’layo yo sa jantūnaṃ, nā’nanta byasanā vaho.

318.

Yahiṃ bhūsiya bhūsattaṃ, aññamaññaṃ tu vatthunaṃ;

::gathalast Vinā’va sadisattaṃ taṃ, aññamaññavibhūsanaṃ. ::

319.

::gatha1 Byāmaṃ’su maṇḍalaṃ tena, muninā lokabandhunā; ::

::gathalast Mahantiṃ vindatī kantiṃ, sopi teneva tādisiṃ. ::

320.

Kathanaṃ sahabhāvassa, kriyāya ca, guṇassa ca;

**‘Sahavuttī’**ti viññeyyaṃ, ta’dudāharaṇaṃ yathā.

Kriyāsahavutti

321.

Jalanti candaraṃsīhi, samaṃ satthu nakhaṃ savo;

Vijambhati ca candena, samaṃ tammukhacandimā.

Guṇasahavutti

322.

Jino’dayena malīnaṃ, saha dujjana cetasā;

Pāpaṃ disā suvimalā, saha sajjana cetasā.

323.

Virodhīnaṃ pada’tthānaṃ, yattha saṃsaggadassanaṃ;

::gathalast Samukkaṃsā’bhidhānatthaṃ, matā sā’yaṃ virodhitā. ::

324.

::gatha1 Guṇā sabhāva madhurā, api loke’ka bandhuno; ::

::gathalast Sevitā pāpa sevīnaṃ, sampadūsenti mānasaṃ. ::

325.

Yassa kassa ci dānena, yassa kassa ci vatthuno;

Visiṭṭhassa ya mādānaṃ, **‘parivuttī’**ti sā matā.

326.

::gatha1 Purā paresaṃ datvāna, manuññaṃ nayanādikaṃ; ::

::gathalast Muninā samanuppattā, dāni sabbaññutāsirī muninda! samanuppatto, dāni sabbaññutāsiriṃ (ka.). ::

327.

Kiñci disvāna viññātā, paṭipajjati taṃsamaṃ;

::gathalast Saṃsayā’pagataṃ vatthuṃ, yattha so’yaṃ bhamo mato. ::

328.

::gatha1 Samaṃ disāsu’jjalāsu, jina pāda nakhaṃ’sunā; ::

::gathalast Passantā abhinandanti, candā’tapa manā janā. ::

329.

Pavuccate yaṃ nāmādi, kavīnaṃ bhāvabodhanaṃ;

::gathalast Yena kenaci vaṇṇena, bhāvo nāmā’ya mīrito. ::

330.

::gatha1 Nanu teye’va santāno, sāgarā na kulācalā; ::

::gathalast Manampi mariyādaṃ ye, saṃvaṭṭepi jahanti no. ::

331.

Aṅgaṅgi bhāvā sadisa, balabhāvā ca bandhane;

Saṃsaggo’laṅkatīnaṃ yo, taṃ **‘missa’**nti pavuccati.

Aṅgaṅgībhāvamissa

332.

Pasatthā munino pāda, nakha raṃsi mahānadī;

Aho! Gāḷhaṃ nimuggepi, sukhayatye’va te jane.

Sadisa bala bhāva missa

333.

Veso sabhāva madhuro, rūpaṃ netta rasāyanaṃ;

Madhū’va munino vācā, na sampīṇeti kaṃ janaṃ.

334.

::gatha1 Āsī nāma siyā’tthassa, iṭṭhassā’sīsanaṃ yathā; ::

::gatha2 Tiloke’kagati nātho, ::

::gathalast Pātu loka mapāyato. ::

335.

Rasa’ppatīti janakaṃ, jāyate yaṃ vibhūsanaṃ;

**‘Rasavanta’**nti taṃ ñeyyaṃ, rasavanta vidhānato.

336.

::gatha1 Rāgā’nata’bbhuta saroja mukhaṃ dharāya, ::

::gatha2 Pādā tilokagaruno’dhika bandharāgā; ::

::gatha3 Ādāya niccasarasena karena gāḷhaṃ, ::

::gathalast Sañcumbayanti satatā’hita sambhamena. ::

337.

Iccā’nugamma purimācariyā’nubhāvaṃ,

Saṅkhepato nigadito’ya malaṅkatīnaṃ;

Bhedo’parūpari kavīhi vikappiyānaṃ,

Ko nāma passitu malaṃ khalu tāsa mantaṃ.

Iti saṅgharakkhitamahāsāmi viracite subodhālaṅkāre

Atthālaṅkārāvabodho nāma

Catuttho paricchedo.

5. Bhāvāvabodha-pañcamapariccheda

338.

Paṭibhānavatā loka, vohāra’manusārinā;

Tato’citya samullāsa, vedinā kavinā paraṃ.

339.

Ṭhāyisambandhino bhāva, vibhāvā sā’nubhāvakā;

Sambajjhanti nibandhā te, rasa’ssādāya sādhunaṃ.

Bhāvaadhippāya

340.

Citta vutti visesā tu, bhāvayanti rase yato;

Ratyādayo tato bhāva, saddena parikittitā.

Ṭhāyībhāvaadhippāya

341.

Virodhinā’ññabhāvena, yo bhāvo na tirohito;

Sīlena tiṭṭhati’cceso, **‘ṭhāyībhāvo’**ti saddito.

Ṭhāyībhāvappabhedauddesa

342.

Rati, hasso, ca soko, ca,

Kodhu, ssāhā, bhayaṃ,pi ca;

::gathalast Jigucchā, vimhayo, ceva, samo ca nava ṭhāyino. ::

Byabhicārībhāvaadhippāya

343.

Tirobhāvā, vibhāvā’di, visesanā’bhimukhyato;

::gathalast Ye te caranti sīlena, te honti byabhicārino. ::

Byabhicāribhāvapabheda

344.

Nibbedo, takka, saṅkā, sama,

Dhiti, jaḷatā, dīnatu, ggā, lasattaṃ,

Suttaṃ, tāso, gilānu, ssuka, harisa,

Sati, ssā, visādā, bahitthā bahiddhā (ka.);

Cintā, gabbā, pamāro, marisa, mada,

Matu, mmāda, mohā, vibodho,

Niddā, vegā, sabilaṃ, maraṇa,

::gathalast Capalatā sacapalā (ka.), byādhi, tettiṃsa mete. ::

Sattikabhāvaadhippāya

345.

::gatha1 Samāhita’tta’ppabhavaṃ, sattaṃ satvaṃ (ka.) teno’papāditā; ::

::gathalast Sattikā sātvikā (ka.) pya’nubhāvatte, visuṃ bhāvā bhavanti te. ::

Sattikabhāvappabheda

346.

Thambho, paḷaya, romañcā, tathā seda, ssu, vepathu;

Vevaṇṇiyaṃ, visaratā, bhāvā’ṭṭhe’te tu sattikā.

347.

Yadā ratyādayo bhāvā, ṭhitisīlā na honti ce;

Tadā sabbepi te bhāvā, bhavanti byabhicārino.

348.

::gatha1 Vibhāvo kāraṇaṃ tesu, ppattiyu’ddīpane tathā; ::

Yo siyā bodhako tesaṃ,

**Anubhāvo’**ya mīrito.

349.

Nekahetuṃ manovutti, visesañca vibhāvituṃ;

Bhāvaṃ vibhāvā’nubhāvā, vaṇṇiyā bandhane phuṭaṃ.

350.

Savibhāvā’nubhāvehi, bhāvā te te yathārahaṃ;

Vaṇṇanīyā yatho’cityaṃ, lokarūpā’nugāminā.

351.

Citta vutti visesattā, mānasā sattikā’ṅgato;

Bahi nissaṭa sedādi, anubhāvehi vaṇṇiyā.

Rasaadhippāya

352.

Sāmājikāna mānando, yo bandhatthā’nusārinaṃ;

::gathalast Rasīyatīti taññūhi, raso nāmā’ya’mīrito. ::

Rasappabheda

353.

Savibhāvā, nubhāvehi, sattika,byabhicāribhi;

Assādiyatta mānīya, māno ṭhāye’va so raso.

354.

Siṅgāra,hassa,karuṇā, rudda,vīra,bhayānakā;

Bībhaccha,bbhuta,santā, ca, rasā ṭhāyīna nukkamā.

355.

Dukkharūpe’ya’ mānando, kathaṃ nu karuṇādike?

::gatha2 Siyā sotūnamānando, ::

::gathalast Soko vessantarassa hi. ::

Ṭhāyībhāva niddesa ratiṭṭhāyībhāva

356.

Ramma,desa, kalā, kāla, vesādi, paṭisevanā;

::gathalast Yuvāna’ññoññarattānaṃ, pamodo rati ruccate. ::

357.

Yutyā bhāvānubhāvā te, nibandhā posayanti naṃ;

::gathalast Sopya’yoga, vippayoga, sambhogānaṃ vasā tidhā. ::

Hassaṭṭhāyībhāva

358.

Vikārā’katiādīhi, attano tha parassa vā;

Hasso niddā, samā’lasya, mucchādi,byabhicāribhi;

Paripose siyā hasso, bhiyyo’tthipabhutīnaṃ so.

Hassappabheda

359.

Sita miha vikāsi nayanaṃ,

::gatha2 Kiñcā’lakkhiya dijaṃ tu taṃ hasitaṃ; ::

::gathalast Madhurassaraṃ vihasitaṃ, aṃsasirokampamupahasitaṃ. ::

360.

::gatha1 Apahasitaṃ sajala’kkhi, vikkhittaṅgaṃ bhavatya’tihasitaṃ; ::

Dve dve kathitā ce’saṃ,

Jeṭṭhe majjhe’dhameti ettha majjhe adhameti padacchedo majjhe’dhame ca kamaso.

Karuṇaṭṭhāyībhāva

361.

::gatha1 Sokarūpo tu karuṇo, niṭṭhappatti’ṭṭha nāsato; ::

::gatha2 Tatthā’nubhāvā rudita, paḷaya,tthambhakādayo; ::

::gathalast Visādā,lasya,maraṇa, cintā’dī byabhicārino. ::

Ruddaṭṭhāyībhāva

362.

Kodho macchariyā’dīhi, pose tāsa, madādibhi;

::gathalast Nayanā’ruṇatādīhi, ruddo nāma raso bhave. ::

Vīraṭṭhāyībhāva

363.

Patāpa, vikkamā’dīhu, ssāho **‘vīro’**ti saññito;

::gatha2 Raṇa,dāna,dayāyogā, vīro’yaṃ tividho bhave; ::

::gathalast Tevā’nubhāvā dhiti,ma, tyā’dayo byabhicārino. ::

Bhayaṭṭhāyībhāva

364.

::gatha1 Vikārā,sani,sattā’di, bhayu’kkaṃso bhayānako; ::

::gathalast Sedā’dayo **nubhāve’**ttha, tāsā’dī byabhicārino. ::

Jigucchāṭṭhāyībhāva

365.

Jigucchā rudhirā’dīhi, pūtyā’dīhi virāgato;

::gatha2 Bībhaccho khobhanu’bbegī, kamena karuṇāyuto; ::

Nāsā vikūṇanādīhi, saṅkādīhi’ssa posanaṃ.

Vimhayaṭṭhāyībhāva

366.

::gatha1 Ati loka padatthehi, vimhayo’yaṃ raso’bbhuto; ::

::gatha2 Tassā’nubhāvā seda,ssu, sādhuvādā’dayo siyuṃ; ::

::gathalast Tāsā,vega,dhiti,ppaññā, honte’ttha byabhicārino. ::

Samaṭṭhāyībhāva

367.

Ṭhāyībhāvo samo mettā, dayā,modā’di sambhavo;

::gathalast Bhāvādīhi ta’dukkaṃso, santo santa nisevito. ::

Iti saṅgharakkhita mahāsāmiviracite subodhālaṅkāre

Rasabhāvā’vabodho nāma

Pañcamo paricchedo.

Subodhālaṅkāro samatto.

0
0

Comments