Abhidhanappadapikapatha

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

Abhidhānappadīpikā

Buddhappaṇāmo

1.

Tathāgato yo karuṇākaro karo,

Payāta’mosajja sukhappadaṃ padaṃ;

Akā paratthaṃ kalisambhave bhave,

Namāmi taṃ kevaladukkaraṃ karaṃ.

Dhammappaṇāmo

2.

Apūjayuṃ yaṃ munikuñjarā jarā,

Rujādimuttā yahimuttare tare;

Ṭhitā tivaṭṭambunidhiṃ narānarā,

Tariṃsu taṃ dhammamaghappahaṃ pahaṃ.

Saṅghappaṇāmo

3.

Gataṃ munindo’rasasūnutaṃ nutaṃ,

Supuññakhettaṃ bhuvane sutaṃ sutaṃ;

Gaṇampi pāṇīkatasaṃvaraṃ varaṃ,

Sadā guṇoghena nirantara’ntaraṃ.

Paṭiññā

4.

Nāmaliṅgesu kosalla, matthanicchayakāraṇaṃ;

Yato mahabbalaṃ buddha, vacane pāṭavatthinaṃ.

5.

Nāmaliṅgānya’to buddha, bhāsitassā’rahānya’haṃ;

::gathalast Dassayanto pakāsessa, mabhidhānappadīpikaṃ. ::

Paribhāsā

6.

::gatha1 Bhiyyo rūpantarā sāha, cariyena ca katthaci; ::

::gathalast Kvacā’ haccavidhānena ñeyyaṃ thīpunnapuṃsakaṃ. ::

7.

Abhinnaliṅgānaṃyeva, dvando ca, liṅgavācakā;

Gāthāpādantamajjhaṭṭhā, pubbaṃ yantyapare paraṃ.

8.

::gatha1 Pumitthiyaṃ padaṃ dvīsu, sabbaliṅge ca tīsviti; ::

::gathalast Abhidhānantarārambhe, ñeyyaṃ **tva’**nta mathādi ca. ::

9.

::gatha1 Bhiyyo payoga māgamma, sogate āgame kvaci; ::

::gathalast Nighaṇḍu yutti ñcānīya, nāmaliṅgaṃ kathīyatīti. ::

1. Saggakaṇḍa

1.

Buddho dasabalo satthā, sabbaññū dvipaduttamo;

Munindo bhagavā nātho, cakkhuma’ṅgīraso muni.

2.

Lokanātho’ nadhivaro, mahesi ca vināyako;

Samantacakkhu sugato, bhūripañño ca māraji.

3.

Narasīho naravaro, dhammarājā mahāmuni;

Devadevo lokagaru, dhammassāmī tathāgato.

4.

Sayambhū sammāsambuddho, varapañño ca nāyako;

Jino, sakko tu siddhattho, suddhodani ca gotamo.

5.

Sakyasīho tathā sakya, muni cādiccabandhu ca;

6.

Mokkho nirodho nibbānaṃ, dīpo taṇhakkhayo paraṃ;

Tāṇaṃ leṇa marūpañca, santaṃ sacca manālayaṃ.

7.

Asaṅkhataṃ siva mamataṃ sududdasaṃ,

Parāyaṇaṃ saraṇa manītikaṃ tathā;

Anāsavaṃ dhuva manidassanā’ katā,

Palokitaṃ nipuṇa mananta makkharaṃ.

8.

Dukkhakkhayo byābajjhañca byāpajjaṃ (ṭīkā), vivaṭṭaṃ khema kevalaṃ;

Apavaggo virāgo ca, paṇīta maccutaṃ padaṃ.

9.

Yogakkhemo pāra mapi, mutti santi visuddhiyo;

Vimutya’ saṅkhatadhātu, suddhi nibbutiyo siyuṃ.

10.

Khīṇāsavo tva’sekkho ca, vītarāgo tathā’ rahā;

Devaloko divo saggo nāko (sī.),

Tidivo tidasālayo.

11.

Tidasā tva’marā devā, vibudhā ca sudhāsino;

Surā marū divokā cā, matapā saggavāsino.

12.

Nijjarā’ nimisā dibbā, apume devatāni ca devatā eva devatāni, sakatthe nipaccayo (ṭīkā);

13.

Siddho bhūto ca gandhabbo, guyhako yakkha rakkhasā;

::gathalast Kumbhaṇḍo ca pisācā’dī, niddiṭṭhā devayoniyo. ::

14.

Pubbadevā suraripū, asurā dānavā pume;

Tabbisesā pahārādo, sambaro baliādayo.

15.

Pitāmaho pitā brahmā, lokeso kamalāsano;

Tathā hiraññagabbho ca, surajeṭṭho pajāpati.

16.

Vāsudevo hari harī (ṭīkā) kaṇho, kesavo cakkapāṇya’tha;

Mahissaro sivo sūlī, issaro pasupatya’pi.

17.

Haro vutto kumāro tu, khandho sattidharo bhave;

18.

Sakko purindado deva, rājā vajirapāṇi ca;

Sujampati sahassakkho, mahindo vajirāvudho.

19.

Vāsavo ca dasasata, nayano tidivādhibhū;

Suranātho ca vajira, hattho ca bhūtapatya’pi.

20.

Maghavā kosiyo indo, vatrabhū pākasāsano;

::gathalast Viḍojo tha sujā tassa sujātā’ssa (ṭīkā), bhariyā tha puraṃ bhave. ::

21.

Masakkasārā masakkasāro (sī.) vassoka, sārā cevā’ marāvatī;

::gatha2 Vejayanto tu pāsādo, ::

::gathalast Sudhammā tu sabhā matā. ::

22.

::gatha1 Vejayanto ratho tassa, ::

::gatha2 Vutto mātali sārathi; ::

::gathalast Erāvaṇo gajo paṇḍu, kambalo tu silāsanaṃ. ::

23.

::gatha1 Suvīroccādayo puttā, nandā pokkharaṇī bhave; ::

::gathalast Nandanaṃ missakaṃ citta, latā phārusakaṃ vanā. ::

24.

Asani dvīsu kulisaṃ, vajiraṃ punnapuṃsake;

Accharāyotthiyaṃ vuttā, rambhā alambusādayo;

::gathalast Devitthiyo tha gandhabbā, pañcasikhoti ādayo. ::

25.

Vimāno nitthiyaṃ byamhaṃ, pīyūsaṃ tvamataṃ sudhā;

Sineru meru tidivā, dhāro neru sumeru ca.

26.

Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;

::gathalast Nemindharo vinatako, assakaṇṇo kulācalā. ::

27.

Mandākinī tathā’kāsa, gaṅgā suranadī pyatha;

28.

Koviḷāro tathā pāri, cchattako pārijātako;

::gathalast Kapparukkho tu santānā, dayo devaddumā siyuṃ. ::

29.

Pācī patījhu’ dīci’tthī, pubba pacchima uttarā;

Disātha dakkhiṇā’ pācī, vidisā’nudisā bhave.

30.

Erāvato erāvaṇo (sī.), amarakose pana erāvato eva atthi puṇḍarīko, vāmano kumudo’ ñjano;

::gathalast Pupphadanto sabbabhummo, suppatīko disāgajā. ::

31.

::gatha1 Dhataraṭṭho ca gandhabbā, dhipo, kumbhaṇḍasāmi tu; ::

::gathalast Viruḷhako, virūpakkho, tu nāgādhipatīrito. ::

32.

::gatha1 Yakkhādhipo vessavaṇo, kuvero naravāhano; ::

::gatha2 Aḷakā alakā (amarakosa) ḷakamandāssa, purī, paharaṇaṃ gadā; ::

Catuddisāna madhipā, pubbādīnaṃ kamā ime.

33.

Jātavedo sikhī joti, pāvako dahano’ nalo;

Hutāvaho’ ccimā dhūma, ketva’ggi gini bhānumā.

34.

Tejo dhūmasikho vāyu, sakho ca kaṇhavattanī;

Vessānaro hutāso tha, sikhājāla’cci cāpume.

35.

Vipphuliṅgaṃ phuliṅgañca, bhasmā ‘bhasmā’ tipadaṃ rājādigaṇe pariyāpannaṃ (rūpasiddhi-uṇādi), bhasmaṃ (sī.) tu seṭṭhi chārikā;

36.

::gatha1 Kukkuḷo tu’ṇhabhasmasmi, maṅgāro’lāta mummukaṃ tikaṃ dittakaṭṭhādindhane (ṭīkā); ::

Samidhā idhumaṃ ce’dho, upādānaṃ tathindhanaṃ.

37.

Atho’bhāso pakāso cā,

'Loko’jjotā’tapā samā;

Māluto pavano vāyu, vāto’nila samīraṇā;

Gandhavāho tathā vāyo, samīro ca sadāgati.

38.

::gatha1 Vāyubhedā ime chu’ddha, ṅgamo cādhogamo tathā; ::

Kucchiṭṭho ca koṭṭhāsayo, assāsaṅgānusārino.

39.

Atho apānaṃ passāso,

Assāso āna muccate.

40.

Vego javo rayo khippaṃ, tu sīghaṃ turitaṃ lahu;

Āsu tuṇṇa maraṃ cāvi, lambitaṃ tuvaṭaṃpi ca.

41.

Satataṃ nicca maviratā, nārata santata manavaratañca dhuvaṃ;

Bhusa matisayo ca daḷhaṃ, tibbe’kantā’timatta, bāḷhāni;

Khippādī paṇḍake dabbe, dabbagā tesu ye tisu.

42.

Aviggaho tu kāmo ca, manobhū madano bhave;

Antako vasavattī ca, pāpimā ca pajāpati.

43.

Pamattabandhu kaṇho ca, māro namuci, tassa tu;

::gathalast Taṇhā’ratī ragā dhītū, hatthī tu girimekhalo. ::

44.

::gatha1 Yamarājā ca vesāyī, yamo’ssa nayanāvudhaṃ; ::

Vepacitti pulomo ca, kimpuriso tu kinnaro.

45.

Antalikkhaṃ kha’mādicca, patho’bbhaṃ gagana’mbaraṃ;

Vehāso cānilapatho, ākāso nitthiyaṃ nabhaṃ.

46.

Devo vehāyaso tārā,

Patho surapatho aghaṃ.

47.

Megho valāhako devo, pajjunno’mbudharo ghano;

Dhārādharo ca jīmūto, vārivāho tathā’mbudo.

48.

Abbhaṃ tīsvatha vassañca, vassanaṃ vuṭṭhi nāriyaṃ;

Sateratā’kkhaṇā vijju, vijjutā cācirappabhā.

49.

Meghanāde tu dhanitaṃ, gajjitaṃ rasitādi ca;

Indāvudhaṃ indadhanu, vātakkhittambu sīkaro.

50.

Āsāro dhārā sampāto,

Karakā tu ghanopalaṃ;

::gathalast Duddinaṃ meghacchannāhe, pidhānaṃ tvapadhāraṇaṃ. ::

51.

Tirodhāna’ntaradhānā, pidhāna chādanāni ca;

Indu cando ca nakkhatta, rājā somo nisākaro.

52.

Osadhīso himaraṃsi, sasaṅko candimā sasī;

Sītaraṃsi nisānātho, uḷurājā ca mā pume.

53.

::gatha1 Kalā soḷasamo bhāgo, bimbaṃ tu maṇḍalaṃ bhave; ::

Aḍḍho tvaddho upaḍḍho ca, vā khaṇḍaṃ sakalaṃ pume.

54.

::gatha1 Addhaṃ vuttaṃ same bhāge, pasādo tu pasannatā; ::

Komudī candikā juṇhā, kanti sobhā juti cchavi.

55.

Kalaṅko lañchanaṃ lakkhaṃ, aṅko’bhiññāṇa lakkhaṇaṃ;

::gathalast Cihanaṃ cāpi sobhā tu, paramā susamā tha ca. ::

56.

Sītaṃ guṇe, guṇiliṅgā, sīta sisira sītalā;

Himaṃ tuhina mussāvo, nīhāro mahikā pyatha.

57.

Nakkhattaṃ joti bhaṃ tārā, apume tārako’ḷu ca;

58.

Assayujo bharaṇitthī, sakattikā rohiṇī pica;

Migasira magasira (sī.) maddā ca punabbasu, phusso pusso (ṭī.) cāsilesa’pi.

59.

Māghā magha (sī.) ca phaggunī dve ca, hatthā cittā ca svātipi;

Visākhā’ nurādhā jeṭṭhā, mūlā’ sāḷhā duve tathā.

60.

Savaṇo ca dhaniṭṭhā ca, satabhisajo pubbu’ttarabhaddapadā;

::gathalast Revatyapīti kamato, sattādhikavīsanakkhattā. ::

61.

::gatha1 Sobbhānu kathito rāhu, sūrādī tu navaggahā; ::

::gathalast Rāsi mesādiko bhadda, padā poṭṭhapadā samā. ::

62.

Ādicco sūriyo sūro, sataraṃsi divākaro;

Verocano dinakaro, uṇharaṃsi pabhaṅkaro.

63.

Aṃsumālī dinapati, tapano ravi bhānumā;

Raṃsimā bhākaro bhānu, akko sahassaraṃsi ca.

64.

Raṃsi ābhā pabhā ditti, ruci bhā juti dīdhiti;

Marīci dvīsu bhānvaṃ’su, mayūkho kiraṇo karo.

65.

Paridhi pariveso tha, marīci migataṇhikā;

::gathalast Sūrassodayato pubbu’, ṭṭhitaraṃsi siyā’ ruṇo. ::

66.

Kālo’ddhā samayo velā,

Tabbisesā khaṇādayo;

::gatha3 Khaṇo dasaccharākālo, ::

::gathalast Khaṇā dasa layo bhave. ::

67.

::gatha1 Layā dasa khaṇalayo, ::

::gatha2 Muhutto te siyā dasa; ::

::gathalast Dasa khaṇamuhutto te, divaso tu ahaṃ dinaṃ. ::

68.

Pabhātañca vibhātañca, paccūso kalla mapyatha;

Abhidoso padoso tha,

Sāyo sañjhā dinaccayo.

69.

Nisā ca rajanī ratti, tiyāmā saṃvarī bhave;

::gathalast Juṇhā tu candikāyuttā, tamussannā timisikā. ::

70.

Nisītho majjhimā ratti, aḍḍharatto mahānisā;

Andhakāro tamo nitthī, timisaṃ timiraṃ mataṃ.

71.

::gatha1 Caturaṅgatamaṃ evaṃ, kāḷapakkhacatuddasī; ::

Vanasaṇḍo ghano megha, paṭalaṃ cā’ḍḍharatti ca.

72.

::gatha1 Andhatamaṃ ghanatame, pahāro yāma, saññito; ::

::gathalast Pāṭipado tu dutiyā, tatiyādī tithī tithi, tāyati pāletīti tithi, tā+iti (ṇvādi) dvisu. ::

73.

Pannarasī pañcadasī, puṇṇamāsī tu puṇṇamā;

Amāvasī pyamāvāsī, thiyaṃ pannarasī’ parā.

74.

::gatha1 Ghaṭikā saṭṭhya’ horatto, pakkho te dasa pañca ca; ::

::gatha2 Te tu pubbāparā sukka, ::

::gathalast Kāḷā, māso tu te duve. ::

75.

Citto vesākha, jeṭṭho cā, sāḷho dvīsu ca sāvaṇo;

Poṭṭhapāda’ssayujā ca, māsā dvādasa kattiko.

76.

Māgasiro tathā phusso, kamena māgha phagguṇā;

Kattika’ssayujā māsā, pacchima pubbakattikā.

77.

::gatha1 Sāvaṇo nikkhamanīyo, ::

::gathalast Cittamāso tu rammako. ::

78.

Caturo caturo māsā, kattikakāḷapakkhato;

::gathalast Kamā hemanta gimhāna, vassānā utuyo dvisu. ::

79.

::gatha1 Hemanto sisira mutū, ::

::gatha2 Cha vā vasanto ca gimha vassānā; ::

::gathalast Saradoti kamā māsā, dve dve vuttānusārena. ::

80.

Uṇho nidāgho gimhotha,

Vasso vassāna pāvusā;

::gathalast Utūhi tīhi vassānā, dikehi dakkhiṇāyanaṃ. ::

81.

::gatha1 Uttarāyana maññehi, tīhi vassāyanadvayaṃ; ::

Vassa saṃvaccharā nitthī, sarado hāyano samā.

82.

Kappakkhayo tu saṃvaṭṭo, yuganta palayā api;

Alakkhī kālakaṇṇitthī, atha lakkhī siri’tthiyaṃ.

83.

Danu dānavamātā tha, devamātā panā’diti;

84.

Pāpañca kibbisaṃ verā, ghaṃ duccarita dukkaṭaṃ;

Apuññā’kusalaṃ kaṇhaṃ, kalusaṃ duritā’gu ca.

85.

Kusalaṃ sukataṃ sukkaṃ, puññaṃ dhamma manitthiyaṃ;

Sucarita matho diṭṭha, dhammikaṃ ihalokikaṃ.

86.

Sandiṭṭhika matho pāra, lokikaṃ samparāyikaṃ;

Takkālaṃ tu tadātvaṃ co,

Ttarakālo tu āyati.

87.

Hāso’ ttamanatā pīti, vitti tuṭṭhi ca nāriyaṃ;

Ānando pamudā’modo, santoso nandi sammado.

88.

Pāmojjañca pamodo tha, sukhaṃ sātañca phāsva’tha;

Bhaddaṃ seyyo subhaṃ khemaṃ, kalyāṇaṃ maṅgalaṃ sivaṃ.

89.

Dukkhañca kasiraṃ kicchaṃ, nīgho ca byasanaṃ aghaṃ;

Dabbe tu pāpapuññāni, tīsvākicchaṃ sukhādi ca.

90.

Bhāgyaṃ niyati bhāgo ca, bhāgadheyyaṃ vidhī’rito;

Atho uppatti nibbatti, jāti janana mubbhavo.

91.

Nimittaṃ kāraṇaṃ ṭhānaṃ, padaṃ bījaṃ nibandhanaṃ;

Nidānaṃ pabhavo hetu, sambhavo setu paccayo.

92.

::gatha1 Kāraṇaṃ yaṃ samāsannaṃ, padaṭṭhānanti taṃ mataṃ; ::

Jīvo tu puriso’ttā tha, padhānaṃ pakatitthiyaṃ.

93.

Pāṇo sarīrī bhūtaṃ vā, satto dehī ca puggalo;

Jīvo pāṇī pajā jantu,

Jano loko tathāgato.

94.

Rūpaṃ saddo gandha rasā, phasso dhammo ca gocarā;

Ālambā visayā te chā, rammaṇā lambaṇāni ca.

95.

Sukko goro sito’dātā,

Dhavalo seta, paṇḍarā;

Soṇo tu lohito ratto,

Tamba mañjiṭṭha rohitā.

96.

Nīlo kaṇhā’sitā kāḷo,

Mecako sāma sāmalā;

::gathalast Sitapītetu paṇḍu’tto, īsaṃpaṇḍutu dhūsaro. ::

97.

::gatha1 Aruṇo kiñciratto tha, ::

::gatha2 Pāṭalo setalohito; ::

Atho pīto halidyābho,

Palāso harito hari.

98.

::gatha1 Kaḷāro kapilo nīla, pīte tha rocanappabhe; ::

::gathalast Piṅgo pisaṅgo pyathavā, kaḷārādī tu piṅgale. ::

99.

Kammāso sabalo citto,

::gatha2 Sāvo tu kaṇhapītake; ::

Vāccaliṅgā guṇinyete, guṇe sukkādayo pume.

100.

Naccaṃ naṭṭañca naṭanaṃ, nattanaṃ lāsanaṃ bhave;

::gathalast Naccaṃ tu vāditaṃ gīta, miti nāṭumidaṃ tayaṃ. ::

101.

::gatha1 Naccaṭṭhānaṃ siyā raṅgo, bhinayo sūcyasūcanaṃ; ::

Aṅgahāro’ṅgavikkhepo, naṭṭako naṭako naṭo.

102.

Siṅgāro karuṇo vīra, bbhuta hassa bhayānakā;

::gathalast Santo bībhaccha ruddāni, nava nāṭyarasā ime. ::

103.

Posassa nāriyaṃ pose, itthiyā saṅgamaṃ pati;

::gathalast Yā pihā esa siṅgāro, ratikīḷādikāraṇo. ::

104.

Uttama ppakatippāyo, itthipurisahetuko;

::gatha2 So sambhogo viyogoti, ::

Siṅgāro duvidho mato.

105.

Bhāsitaṃ lapitaṃ bhāsā, vohāro vacanaṃ vaco;

Utti vācā girā vāṇī, bhāratī kathitā kathā (katthaci) vacī.

106.

::gatha1 Ekākhyāto padacayo, siyā vākyaṃsakārako; ::

::gathalast Āmeḍitanti viññeyyaṃ, dvattikkhattu mudīraṇaṃ. ::

107.

Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhale’cchare;

Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho.

108.

::gatha1 Iru nārī yaju sāma, miti vedā tayo siyuṃ; ::

Ete eva tayī nārī, vedo manto sutitthiyaṃ.

109.

Aṭṭhako vāmako vāma, devo caṅgīraso bhagu;

Yamadaggi ca vāsiṭṭho, bhāradvājo ca kassapo;

Vessāmittoti mantānaṃ, kattāro isayo ime.

110.

Kappo byākaraṇaṃ joti, satthaṃ sikkhā nirutti ca;

::gathalast Chandoviciti cetāni, vedaṅgāni vadanti cha. ::

111.

::gatha1 Itihāso purāvutta, ppabandho bhāratādiko; ::

::gathalast Nāmappakāsakaṃ satthaṃ, rukkhādīnaṃ nighaṇḍu so. ::

112.

::gatha1 Vitaṇḍasatthaṃ viññeyyaṃ, yaṃ taṃ lokāyataṃ iti; ::

::gathalast Keṭubhaṃ tu kriyākappa, vikappo kavinaṃ hito. ::

113.

::gatha1 Ākhyāyikopaladdhatthā, pabandhakappanā kathā; ::

**Daṇḍanītya’**tthasatthasmiṃ, vuttanto tu pavatti ca.

114.

Saññā, khyā, vhā samaññā cā, bhidhānaṃ nāma mavhayo;

Nāmadheyyā’ dhivacanaṃ, paṭivākyaṃ tu uttaraṃ.

115.

Pañho tīsva nuyogo ca, pucchā pyatha nidassanaṃ;

Upogghāto ca diṭṭhanto, tatho’dāharaṇaṃ bhave.

116.

Samā saṅkhepa saṃhārā, samāso saṅgaho pyatha;

::gathalast Sataṃ dhārayasī tyādya, bbhakkhānaṃ tucchabhāsanaṃ. ::

117.

Vohāro tu vivādo tha, sapanaṃ sapathopi ca;

Yaso siloko kittitthī,

Ghosanā tu’ccasaddanaṃ.

118.

Paṭighoso paṭiravo, tho’ paññāso vacīmukhaṃ;

Katthanā ca silāghā ca, vaṇṇanā ca nuti tthuti.

119.

::gatha1 Thomanañca thomanaṃ vā (katthaci thomanaṃ thomanā dviliṅge) pasaṃsātha, kekā nādo sikhaṇḍinaṃ; ::

::gatha2 Gajānaṃ koñcanādo tha, ::

::gathalast Matā hesā hayaddhani. ::

120.

Pariyāyo vevacanaṃ, sākacchā tu ca saṃkathā;

Upavādo cu’pakkosā, vaṇṇavādā’nuvādo ca;

Janavādā’pavādāpi, parivādo ca tulyatthā.

121.

Khepo nindā tathā kucchā, jigucchā garahā bhave;

::gathalast Nindāpubbo upārambho, paribhāsana muccate. ::

122.

Aṭṭhānariyavohāra, vasena yā pavattitā;

::gathalast Abhivākyaṃ siyā vācā, sā vītikkamadīpanī. ::

123.

::gatha1 Muhuṃbhāsā nulāpotha, palāpo natthikā girā; ::

::gatha2 Ādobhāsana mālāpo, ::

::gathalast Vilāpo tu pariddavo. ::

124.

Vippalāpo virodhotti, sandesotti tu vācikaṃ;

::gathalast Sambhāsanaṃ tu sallāpo, virodharahitaṃ mithu. ::

125.

::gatha1 Pharusaṃ niṭṭhuraṃ vākyaṃ, manuññaṃ hadayaṅgamaṃ; ::

::gathalast Saṃkulaṃ tu kiliṭṭhañca, pubbāparavirodhinī. ::

126.

::gatha1 Samudāyattharahitaṃ, abaddhamiti abandha (ka.) kittitaṃ; ::

::gathalast Vitathaṃ tu musā cātha āhataṃ tu musātthakaṃ (katthaci, amarakose), pharusādī tiliṅgikā. ::

127.

Sammā byayañcā vitathaṃ, saccaṃ tacchaṃ yathātathaṃ;

Tabbantā tīsva līkaṃ tva, saccaṃ micchā musā byayaṃ.

128.

Ravo ninādo ninado ca saddo,

Nigghosa nāda ddhanayo ca rāvo;

Ārāva saṃrāva virāva ghosā,

Ravā sutitthī sara nissanā ca.

129.

Vissaṭṭha mañju viññeyyā, savanīyā visārino;

::gathalast Bindu gambhīra ninnādī, tyeva maṭṭhaṅgiko saro. ::

130.

::gatha1 Tiracchānagatānañhi, rutaṃ vassita muccate; ::

Kolāhalo kalahalo,

Gītaṃ gānañca gītikā.

131.

Sarā satta tayo gāmā, cekavīsati mucchanā;

::gathalast Tānā ṭhānāni (bahūsu) cekūnapaññāsa, iccetaṃ saramaṇḍalaṃ. ::

132.

Usabho dhevato ceva, chajja gandhāra majjhimā;

Pañcamo ca nisādoti, **satte’**te gaditā sarā.

133.

::gatha1 Nadanti usabhaṃ gāvo, turagā dhevataṃ tathā; ::

::gathalast Chajjaṃ mayūrā gandhāra, majā koñcā ca majjhimaṃ. ::

134.

::gatha1 Pañcamaṃ parapuṭṭhādī, nisādampi ca vāraṇā; ::

::gatha2 Chajjo ca majjhimo gāmā, ::

::gathalast Tayo sādhāraṇoti ca. ::

135.

Saresu tesu pacceke, tisso tisso hi mucchanā;

Siyuṃ tatheva tānāni ṭhānāni (bahūsu), satta satteva labbhare.

136.

Tisso duve catasso ca, catasso kamato sare;

::gathalast Tisso duve catassoti, dvāvīsati sutī siyuṃ. ::

137.

::gatha1 Uccatare rave tāro, thābyatte madhure kalo; ::

::gatha2 Gambhīre tu rave mando, tārādī tīsvatho kale; ::

::gatha3 Kākalī sukhume vutto, ::

::gathalast Kriyādisamatā layo. ::

138.

::gatha1 Vīṇā ca vallakī satta, tantī sā parivādinī; ::

::gatha2 Pokkharo doṇi vīṇāya, ::

Upavīṇo tu veṭhako.

139.

Ātatañceva vitata, mātatavitataṃ ghanaṃ;

::gathalast Susiraṃ ceti tūriyaṃ, pañcaṅgika mudīritaṃ. ::

140.

::gatha1 Ātataṃ nāma cammāva, naddhesu bheriyādisu; ::

Tale’kekayutaṃ kumbha, thuṇa daddarikādikaṃ.

141.

::gatha1 Vitataṃ co’bhayatalaṃ, tūriyaṃ murajādikaṃ; ::

::gathalast Ātatavitataṃ sabba, vinaddhaṃ paṇavādikaṃ. ::

142.

::gatha1 Susiraṃ vaṃsasaṅkhādi, sammatālādikaṃ ghanaṃ; ::

Ātojjaṃ tu ca vādittaṃ, vāditaṃ vajja muccate.

143.

Bherī (bheri) dundubhi vutto tha,

Mudiṅgo murajossa tu;

Āliṅga, ṅkyo, ddhakā bhedā,

Tiṇavo tu ca ḍiṇḍimo.

144.

::gatha1 Ālambaro tu paṇavo, koṇo vīṇādivādanaṃ; ::

::gathalast Daddarī paṭaho bheri, ppabhedā maddalādayo. ::

145.

::gatha1 Janappiye vimadduṭṭhe, gandhe parimalo bhave; ::

::gathalast So tvā modo dūragāmī, vissantā tīsvito paraṃ. ::

146.

Iṭṭhagandho ca surabhi, sugandho ca sugandhi ca;

Pūtigandhi tu duggandho, tha vissaṃ āmagandhi yaṃ.

147.

Kuṅkumañceva yavana, pupphañca tagaraṃ tathā;

::gathalast Turukkhoti catujjāti, gandhā ete pakāsitā. ::

148.

Kasāvo nitthiyaṃ titto, madhuro lavaṇo ime;

::gathalast Ambilo kaṭuko ceti, cha rasā tabbatī tisu. ::

149.

Siyā phasso ca phoṭṭhabbo,

Visayī tvakkha mindriyaṃ;

Nayanaṃ tvakkhi nettañca, locanaṃ ca’cchi cakkhu ca.

150.

Sotaṃ saddaggaho kaṇṇo, savanaṃ suti natthu tu;

Nāsā ca nāsikā ghānaṃ, jivhātu rasanā bhave.

151.

Sarīraṃ vapu gattañcā, ttabhāvo bondi viggaho;

Dehaṃ vā purise kāyo, thiyaṃ tanu kaḷevaraṃ.

152.

Cittaṃ ceto mano nitthī, viññāṇaṃ hadayaṃ tathā;

Mānasaṃ dhī tu paññā ca, buddhi medhā mati muti.

153.

Bhūrī mantā ca paññāṇaṃ, ñāṇaṃ vijjā ca yoni ca;

::gathalast Paṭibhāna mamoho tha, paññābhedā vipassanā. ::

154.

::gatha1 Sammādiṭṭhi pabhutikā, vīmaṃsā tu vicāraṇā; ::

Sampajaññaṃ tu nepakkaṃ, vedayitaṃ tu vedanā.

155.

Takko vitakko saṅkappo,

Ppano’ hā’ yu tu jīvitaṃ;

Ekaggatā tu samatho, avikkhepo samādhi ca.

156.

Ussāhā’ tappa paggāhā, vāyāmo ca parakkamo;

Padhānaṃ vīriyaṃ cehā, uyyāmo ca dhiti tthiyaṃ.

157.

::gatha1 Cattāri vīriyaṅgāni, tacassa ca nahāruno; ::

Avasissana maṭṭhissa, maṃsalohitasussanaṃ.

158.

::gatha1 Ussoḷhī tva dhimattehā, sati tva nussati tthiya; ::

Lajjā hirī samānā tha, ottappaṃ pāpabhīrutā.

159.

Majjhattatā tu’pekkhā ca, adukkhamasukhā siyā;

Cittābhogo manakkāro,

Adhimokkho tu nicchayo.

160.

Dayā’ nukampā kāruññaṃ, karuṇā ca anuddayā;

Thiyaṃ veramaṇī ceva, viratyā’ rati cāpyatha.

161.

Titikkhā khanti khamanaṃ, khamā mettā tu metya’tha;

Dassanaṃ diṭṭhi laddhitthī, siddhanto samayo bhave.

162.

Taṇhā ca tasiṇā ejā, jālinī ca visattikā;

Chando jaṭā nikantyā’sā, sibbinī bhavanetti ca.

163.

Abhijjhā vanatho vānaṃ, lobho rāgo ca ālayo;

Pihā manoratho icchā, bhilāso kāma dohaḷā;

::gathalast Ākaṅkhā ruci vuttā sā, tvadhikā lālasā dvisu. ::

164.

Veraṃ virodho viddeso, doso ca paṭighañca vā;

Kodhā’ ghātā kopa rosā,

Byāpādo’ nabhiraddhi ca.

165.

Baddhavera mupanāho, siyā soko tu socanaṃ;

Roditaṃ kanditaṃ ruṇṇaṃ, paridevo pariddavo.

166.

Bhītitthi bhaya muttāso, bheravaṃ tu mahabbhayaṃ;

167.

Bheravaṃ bhīsanaṃ bhīmaṃ, dāruṇañca bhayānakaṃ;

Ghoraṃ paṭibhayaṃ bhesmaṃ, bhayaṅkara mime tīsu.

168.

Issā usūyā maccheraṃ, tu macchariya maccharaṃ;

Moho’vijjā tathā’ñāṇaṃ, māno vidhā ca unnati.

169.

Uddhacca muddhaṭaṃ cātha uddhavaṃuddhaṃ dhāvati citta metenāti uddhavaṃ (ṭīkā), tāpo kukkuccameva ca;

Pacchātāpo nutāpo ca, vippaṭisāro pakāsito.

170.

Manovilekha sandehā, saṃsayo ca kathaṃkathā;

Dveḷhakaṃ vicikicchā ca, kaṅkhā saṅkā vimatyapi.

171.

Gabbo bhimāno’haṃkāro, cintātu jhāna muccate;

Nicchayo niṇṇayo vutto, paṭiññā tu paṭissavo.

172.

Avamānaṃ tirakkāro, paribhavo pya’ nādaro;

Parābhavo pya’ vaññā tha, ummādo cittavibbhamo.

173.

Pemaṃ sineho sneho tha, cittapīḷā visaññitā;

Pamādo sativossaggo, kotūhalaṃ kutūhalaṃ.

174.

Vilāso lalitaṃ līlā, hāvo heḷā ca vibbhamo;

Iccādikā siyuṃ nāri, siṅgārabhāvajā kiriyā.

175.

Hasanaṃ hasitaṃ hāso, mando so mihitaṃ sitaṃ;

Aṭṭahāso mahāhāso,

Romañco lomahaṃsanaṃ.

176.

Parihāso davo khiḍḍā, keḷi kīḷā ca kīḷitaṃ;

Niddā tu supinaṃ soppaṃ, middhañca pacalāyikā.

177.

Thiyaṃ nikati kūṭañca, dambho sāṭhyañca ketavaṃ;

Sabhāvo tu nissaggo ca, sarūpaṃ pakatitthiyaṃ.

178.

Sīlañca lakkhaṇaṃ bhāvo,

Ussavo tu chaṇo maho mato (ṭī.).

179.

Dhārento jantu sasneha, mabhidhānappadīpikaṃ;

Khuddakādyatthajātāni khuddakānyatthajātāni (ka.), sampassati yathāsukhaṃ.

Saggakaṇḍo niṭṭhito.

2. Bhūkaṇḍa

1. Bhūmivagga

180.

Vaggā bhūmi, purī, macca, catubbaṇṇa, vanādihi;

Pātālena ca vuccante, saṅgo’paṅgehi’dha’kkamā.

181.

Vasundharā chamā bhūmi, pathavī medanī mahī;

Ubbī vasumatī go ku, vasudhā dharaṇī dharā;

Puthavī jagatī bhūrī, bhū ca bhūtadharā’ vanī.

182.

::gatha1 Khārā tu mattikā ūso, ūsavā tūsaro tisu; ::

::gathalast Thalaṃ thalītthī bhūbhāge, thaddhalūkhamhi jaṅgalo. ::

183.

Pubbavideho cāpara, goyānaṃ jambudīpo ca;

::gathalast Uttarakuru ceti siyuṃ, cattārome mahādīpā. ::

184.

Pumbahutte kurū sakkā, kosalā magadhā sivī;

Kaliṅgā’vanti pañcālā, vajjī gandhāra cetayo.

185.

Vaṅgā videhā kambojā, maddā bhagga’ṅga sīhaḷā;

::gathalast Kasmīrā kāsi paṇḍavādī, siyuṃ janapadantarā. ::

186.

Loko ca bhuvanaṃ vuttaṃ, deso tu visayo pyatha;

Milakkhadeso paccanto, majjhadeso tu majjhimo.

187.

Anūpo salilappāyo, kacchaṃ puma napuṃsake;

::gathalast Saddalo harite dese, tiṇenā, bhinavena hi. ::

188.

Nadyambujīvano deso, vuṭṭhinippajjasassako;

::gatha2 Yo nadīmātiko deva, ::

::gathalast Mātiko ca kamena so. ::

189.

::gatha1 Tīsvanūpādyatho canda, sūrādo sassatīrito; ::

Raṭṭhaṃ tu vijitañcātha, purise setu āliyaṃ.

190.

::gatha1 Upāntabhū parisaro, goṭṭhaṃ tu gokulaṃ vajo; ::

Maggo pantho patho addhā, añjasaṃ vaṭumaṃ tathā.

191.

Pajjo pajjā…. (ka.), yanañca padavī, vattanī paddhatitthiyaṃ;

::gathalast Tabbhedā jaṅgha, sakaṭa, maggā te ca mahaddhani. ::

192.

::gatha1 Ekapadyekapadike, kantāro tu ca duggame; ::

193.

::gatha1 Paṭimaggo paṭipatho, addhānaṃ dīgha mañjasaṃ; ::

Suppatho tu supantho ca, uppathaṃ tvapathaṃ bhave.

194.

::gatha1 Chattiṃsaparamāṇūna, meko ṇu ca chattiṃsa te; ::

::gathalast Tajjārī tāpi chattiṃsa, rathareṇu chattiṃsa te. ::

195.

::gatha1 Likkhātā satta ūkā tā, dhaññamāsoti satta te; ::

::gathalast Satta ṅgula’ mamu dviccha, vidatthi tā duve siyuṃ. ::

196.

::gatha1 Ratanaṃ tāni satteva, yaṭṭhi tā vīsatū sabhaṃ; ::

::gathalast Gāvuta musabhāsīti, yojanaṃ catugāvutaṃ. ::

197.

::gatha1 Dhanupañcasataṃ koso, karīsaṃ caturambaṇaṃ; ::

::gathalast Abbhantaraṃ tu hatthāna, maṭṭhavīsa pamāṇato. ::

Bhūmivaggo niṭṭhito.

2. Bhūkaṇḍa

2. Puravagga

198.

Puraṃ nagara mitthī vā, ṭhānīyaṃ puṭabhedanaṃ;

Thiyaṃ tu rājadhānī rājaṭhānī (ṭī.) ca, khandhāvāro bhave tha ca.

199.

::gatha1 Sākhānagara maññatra, yaṃ taṃ mūlapurā puraṃ; ::

Bārāṇasī ca sāvatthi, vesālī mithilā, ḷavī.

200.

Kosambu, jjeniyo takka, silā campā ca sāgalaṃ;

Susumāragiraṃ saṃsumāra (ṭīkā) rāja, gahaṃ kapilavatthu ca.

201.

Sāketa, mindapatthañco, kkaṭṭhā pāṭaliputtakaṃ;

Jetuttarañca saṅkassaṃ, kusinārādayo purī.

202.

Racchā ca visikhā vuttā, rathikā vīthi cāpyatha;

::gathalast Byūho racchā anibbiddhā, nibbiddhā tu pathaddhi ca. ::

203.

Catukkaṃ caccare magga, sandhi siṅghāṭakaṃ bhave;

Pākāro varaṇo cātha, udāpo uddāpa, uddāpa upakārikā.

204.

Kuṭṭaṃ tu bhitti nārī tha, gopuraṃ dvārakoṭṭhako;

Esikā indakhīlo ca, aṭṭo tvaṭṭālako bhave.

205.

Toraṇaṃ tu bahidvāraṃ, parikhātu ca dīghikā;

Mandiraṃ sadanā, gāraṃ, nikāyo nilayā, layo.

206.

Āvāso bhavanaṃ vesmaṃ, niketanaṃ nivesanaṃ;

Gharaṃ gahañcā, vasatho, saraṇañca patissayo.

207.

Okaṃ sālā khayo vāso, thiyaṃ kuṭi vasatya’pi;

Gehañcā, nitthi sadumaṃ, cetiyā, yatanāni tu.

208.

Pāsādo ceva yūpo tha, muṇḍacchado ca hammiyaṃ;

::gathalast Yūpotu gajakumbhamhi, hatthinakho patiṭṭhito. ::

209.

::gatha1 Supaṇṇavaṅkacchadana, maḍḍhayogo siyā tha ca; ::

::gatha2 Ekakūṭayuto māḷo, ::

::gathalast Pāsādo caturassako. ::

210.

Sabhāyañca sabhā cātha, maṇḍapaṃ vā janālayo;

::gathalast Atho āsanasālāyaṃ, paṭikkamana mīritaṃ. ::

211.

::gatha1 Jinassa vāsabhavana, mitthī gandhakuṭi pyatha; ::

Thiyaṃ rasavatī pāka, ṭṭhānañceva mahānasaṃ.

212.

::gatha1 Āvesanaṃ sippasālā, soṇḍā tu pānamandiraṃ; ::

::gathalast Vaccaṭṭhānaṃ vaccakuṭi, munīnaṃ ṭhāna massamo. ::

213.

Paṇyavikkayasālā ku, āpaṇo paṇyavīthikā;

Udosito bhaṇḍasālā, caṅkamanaṃ tu caṅkamo.

214.

Jantāgharaṃ tvaggisālā, papā pānīyasālikā;

Gabbho ovarako vāsā, gāraṃ tu sayaniggahaṃ.

215.

Itthāgāraṃ tu orodho, suddhanto’ ntepurampi ca;

::gathalast Asabbavisayaṭṭhānaṃ, raññaṃ kacchantaraṃ mataṃ. ::

216.

Sopāno vā’rohaṇañca,

Nisseṇī sā, dhirohiṇī;

Vātapānaṃ gavakkho ca, jālañca sīhapañjaraṃ.

217.

Ālokasandhi vutto tha, laṅgī’tthī paligho bhave;

::gathalast Kapisīso, ggalatthambho, nibbaṃ tu chaddakoṭiyaṃ. ::

218.

Chadanaṃ paṭalaṃ chadda, majiraṃ caccaro, ṅgaṇaṃ;

Paghāno paghanā, lindo, pamukhaṃ dvārabandhanaṃ.

219.

Piṭṭhasaṅghāṭakaṃ dvāra, bāhā kūṭaṃ tu kaṇṇikā;

Dvārañca paṭihāro tha, ummāro dehanī, tthiyaṃ.

220.

Eḷako indakhīlo tha, thambho thūṇo pumitthiyaṃ;

::gathalast Pāṭikā, ḍḍhendupāsāṇe, giñjakā tu ca iṭṭhakā. ::

221.

::gatha1 Valabhicchādidārumhi, vaṅke gopānasī, tthiyaṃ; ::

::gathalast Kapotapālikāyaṃ tu, viṭaṅko nitthiyaṃ bhave. ::

222.

Kuñcikāvivaraṃ tāḷa, cchiggalo pyatha kuñcikā;

Tāḷo’vāpuraṇaṃ cātha, vedikā vedi kathyate.

223.

::gatha1 Saṅghāto pakkhapāso ca, mandiraṅgā tulā api; ::

Thiyaṃ sammujjanī ceva, sammajjanī ca sodhanī.

224.

Saṅkaṭīraṃ tu saṅkāra, ṭṭhānaṃ saṅkārakūṭakaṃ;

Atho kacavaro, klāpo, saṅkāro ca kasambupi.

225.

::gatha1 Gharādibhūmi taṃ vatthu, gāmo saṃvasatho tha so; ::

::gathalast Pākaṭo nigamo bhoga, maccādibhyo dhi tūdito ‘adhibhū’ti īrito kathito (ṭī.). ::

226.

Sīmā ca mariyādā tha,

Ghoso gopālagāmakoti.

Puravaggo niṭṭhito.

3. Naravagga

227.

Manusso mānuso macco, mānavo manujo naro;

Poso pumā ca puriso,

Poriso pyatha paṇḍito.

228.

Budho vidvā vibhāvī ca, santo sappañña kovidā;

Dhīmā sudhī kavi byatto, vicakkhaṇo visārado.

229.

Medhāvī matimā pañño, viññū ca vidūro vidū;

Dhīro vipassī dosaññū, buddho ca dabba viddasu.

230.

Itthī sīmantinī nārī, thī vadhū vanitā, ṅganā;

Pamadā sundarī kantā, ramaṇī dayitā, balā.

231.

Mātugāmo ca mahilā, lalanā bhīru kāminī;

Kumārikā tu kaññā tha, yuvatī taruṇī bhave.

232.

::gatha1 Mahesī sābhisekāññā, ::

::gatha2 Bhoginī rājanāriyo; ::

::gathalast Dhavatthinī tu saṅketaṃ, yāti yā sā, bhisārikā. ::

233.

Gaṇikā vesiyā vaṇṇa, dāsī nagarasobhinī;

Rūpūpajīvinī vesī, kulaṭā tu ca bandhakī.

234.

Varāroho, ttamā matta, kāsinī varavaṇṇinī;

Patibbatā tvapi satī, kulitthī kulapālikā.

235.

Vidhavā patisuññā tha, patimbarā sayambarā;

Vijātā tu pasūtā ca, jātāpaccā pasūtikā.

236.

Dūtī sañcārikā dāsī, tu ceṭī kuṭadhārikā;

Vāruṇī, kkhaṇikā tulyā, khattiyānī tu khattiyā.

237.

Dāro jāyā kalattañca, gharaṇī bhariyā piyā,

Pajāpatī ca dutiyā, sā pādaparicārikā.

238.

Sakhī tvā’lī vayassā tha, jārī cevā’ticārinī;

Pume tū’tu rajo pupphaṃ, utunī tu rajassalā.

239.

Pupphavatī garugabbhā, pannasattā ca gabbhinī;

Gabbhāsayo jalābupi, kalalaṃ punnapuṃsake.

240.

Dhavotu sāmiko bhattā, kanto pati varo piyo;

Atho papati jāro thā,

Paccaṃ putto’trajo suto.

241.

Tanujo tanayo sūnu, puttādī dhītari’tthiyaṃ;

Nāriyaṃ duhitā dhītā,

::gathalast Sajāto tvo’raso suto. ::

242.

Jāyāpatī janipatī, jayampatī tu dampatī dampatīti padaṃ pulliṅga bahuvacanantaṃ ikārantaṃ, tudampati (ṭī.);

Atha vassavaro vutto, paṇḍako ca napuṃsakaṃ.

243.

Bandhavo bandhu sajano, sagotto ñāti ñātako;

Sālohito sapiṇḍo ca,

Tāto tu janako pitā.

244.

Amma, mbā jananī mātā, janetti janikā bhave;

Upamātā tu dhāti’tthī,

::gathalast Sālo jāyāya bhātiko. ::

245.

::gatha1 Nanandā sāmibhaginī, mātāmahī tu ayyikā; ::

::gathalast Mātulo mātubhātā,ssa, mātulānī pajāpati. ::

246.

::gatha1 Jāyāpatīnaṃ jananī, sassu vuttātha tappitā; ::

::gathalast Sasuro bhāgineyyotu, putto bhaginiyā bhave. ::

247.

::gatha1 Nattā vutto paputto tha, sāmibhātā tu devaro; ::

::gatha2 Dhītupati tu jāmātā, ::

Ayyako tu pitāmaho.

248.

::gatha1 Mātucchā mātubhaginī, pitucchā bhaginī pitu; ::

Papitāmaho payyako,

Suṇhā tu suṇisā husā.

249.

Sodariyo sagabbho ca, sodaro sahajo pyatha;

::gathalast Mātāpitū te pitaro, puttā tu puttadhītaro. ::

250.

::gatha1 Sasurā sassusasurā, bhātubhaginī bhātaro; ::

Bālattaṃ bālatā bālyaṃ, yobbaññaṃtu ca yobbanaṃ.

251.

::gatha1 Sukkā tu palitaṃ kesā, dayo tha jaratā jarā; ::

Puthuko pillako chāpo, kumāro bāla potakā.

252.

Athu’ ttānasayu’ttāna, seyyakā thanapopi ca;

253.

Taruṇo ca vayaṭṭho ca, daharo ca yuvā susu;

Māṇavodārakocātha, sukumāro sukhedhito.

254.

Mahallako ca vuddho ca, thero jiṇṇo ca jiṇṇako;

Aggajo pubbajo jeṭṭho, kaniyo kaniṭṭho nujo.

255.

Valittaco tu valino; Tīsu’ttānasayādayo;

256.

Sīso’ttamaṅgāni siro, muddhā ca matthako bhave;

Keso tu kuntalo vālo, ttamaṅgaruha muddhajā.

257.

::gatha1 Dhammillo saṃyatā kesā, ::

Kākapakkho sikhaṇḍako;

Pāso hattho kesacaye;

::gathalast Tāpasānaṃ tahiṃ jaṭā. ::

258.

Thiyaṃ veṇī paveṇī ca;

Atho cūḷā sikhā siyā;

::gathalast Sīmanto tu mato nāri, kesamajjhamhi paddhati. ::

259.

Lomaṃ tanuruhaṃ romaṃ, pamhaṃ pakhuma makkhigaṃ;

::gathalast Massu vuttaṃ pumamukhe, bhū tvitthī bhamuko bhamu. ::

260.

Bappo khappo (ṭī.) nettajala’ssūni, nettatārā kanīnikā;

Vadanaṃ tu mukhaṃ tuṇḍaṃ, vattaṃ lapana mānanaṃ.

261.

Dvijo lapanajo danto, dasano radano rado;

::gathalast Dāṭhā tudantabhedasmiṃ, apāṅgo tvakkhikoṭisu. ::

262.

Dantāvaraṇa moṭṭho cā, pya’dharo dasanacchado;

Gaṇḍo kapolo hanvitthī gaṇḍatthī (ṭī.) hanvatthī=hanu+itthī; hana+u (ṇvādi),

::gathalast Cubukaṃ tva’ dharā adho. ::

263.

Galo ca kaṇṭho gīvā ca, kandharā ca sirodharā;

::gatha2 Kambugīvā tu yā gīvā, suvaṇṇāliṅgasannibhā; ::

::gathalast Aṅkitā tīhi lekhāhi, kambugīvā thavā matā. ::

264.

::gatha1 Aṃso nitthī bhujasiro, khandho tassandhi jattu taṃ; ::

::gathalast Bāhumūlaṃ tu kaccho, dho, tva’ssa passa manitthiyaṃ. ::

265.

Bāhu bhujādvīsu bāhā, hattho tu kara pāṇayo;

::gathalast Maṇibandho pakoṭṭhanto, kapparo tu kapoṇya’tha. ::

266.

::gatha1 Maṇibandha kaniṭṭhānaṃ, pāṇissa karabho,ntaraṃ; ::

::gatha2 Karasākhā, ṅgulī tā tu, pañca, ṅguṭṭho ca tajjanī; ::

Majjhimā nāmikā cāpi, kaniṭṭhā’ti kamā siyuṃ.

267.

Padeso tālagokaṇṇā, vidatthi,tthī kamā tate;

::gathalast Tajjanyādiyute’ṅguṭṭhe, pasato pāṇi kuñcito. ::

268.

Ratanaṃ kukku hattho tha, pume karapuṭo,ñjali;

Karajo tu nakho nitthī, khaṭako muṭṭhi ca dvīsu.

269.

::gatha1 Byāmo sahakarā bāhu, dve passadvayavitthatā; ::

::gathalast Uddhantata bhujaposa, ppamāṇe porisaṃ tisu. ::

270.

Uro ca hadayaṃ cātha, thano kuca payodharā;

::gathalast Cūcukaṃ tu thanaggasmiṃ, piṭṭhaṃ tu piṭṭhi nāriyaṃ. ::

271.

Majjho’nitthī vilaggo ca, majjhimaṃ kucchi catukkaṃ udare; 944-gāthāpi passitabbā tu dvisu;

Gahaṇītthyudaraṃ gabbho, koṭṭhonto kucchisambhave.

272.

Jaghanaṃ tu nitambo ca, soṇī ca kaṭi nāriyaṃ;

Aṅgajātaṃ rahassaṅgaṃ, vatthaguyhañca mehanaṃ.

273.

Nimittañca varaṅgañca, bījañca phalameva ca;

Liṅgaṃ aṇḍaṃ tu koso ca,

Yoni tvitthīpumebhagaṃ.

274.

Asuci sambhavo sukkaṃ, pāyu tu purise gudaṃ;

Vā pume gūtha karīsa, vaccāni ca malaṃ chakaṃ.

275.

Uccāro mīḷha mukkāro, passāvo mutta muccate;

::gathalast Pūtimuttañca gomutte, ssādīnaṃ chakaṇaṃ male. ::

276.

::gatha1 Dvīsvadho nābhiyā vatthi, ucchaṅga’ṅkā tu’bho pume; ::

Ūru satthi pume ūru, pabbaṃ tu jāṇu jaṇṇu ca.

277.

Gopphako pādagaṇṭhipi, pume tu paṇhi pāsaṇi;

Pādaggaṃ papado pādo, tu pado caraṇañca vā.

278.

Aṅgaṃtva’vayavo vutto, phāsulikā tu phāsukā;

::gathalast Paṇḍake aṭṭhi dhātvitthī, galantaṭṭhi tu akkhako. ::

279.

Kapparo tu kapālaṃ vā, kaṇḍarā tu mahāsirā;

Pume nhāru citthī sirā, dhamanī tha rasaggasā.

280.

Rasaharaṇya’tho maṃsa, māmisaṃ pisitaṃ bhave;

Tiliṅgikaṃ tu vallūra, muttattaṃ atha lohitaṃ.

281.

Rudhiraṃ soṇitaṃ rattaṃ, lālā kheḷo elā bhave;

Purise māyu pittañca, semho nitthī silesumo.

282.

Vasā vilīnasneho tha, medo ceva vapā bhave;

Ākappo veso nepacchaṃ, maṇḍanaṃ tu pasādhanaṃ.

283.

Vibhūsanaṃ cābharaṇaṃ, alaṅkāro pilandhanaṃ;

Kirīṭa makuṭā’nitthī, cūḷāmaṇi siromaṇi.

284.

Siroveṭhana muṇhīsaṃ, kuṇḍalaṃ kaṇṇaveṭhanaṃ;

Kaṇṇikā kaṇṇapūro ca, siyā kaṇṇavibhūsanaṃ.

285.

Kaṇṭhabhūsā tu gīveyyaṃ, hāro muttāvali’tthiyaṃ;

Niyuro valayo nitthī, kaṭakaṃ parihārakaṃ.

286.

Kaṅkaṇaṃ karabhūsā tha, kiṅkiṇī kiṃkaṇī kiṃ kaṇikā (ka.) khuddaghaṇṭikā;

::gathalast Aṅgulīyaka maṅgulyā, bharaṇaṃ, sākkharaṃ tu taṃ. ::

287.

Muddikā’ṅgulimuddā tha, rasanā mekhalā bhave;

Keyūra maṅgadañceva, bāhumūlavibhūsanaṃ.

288.

Pādaṅgadaṃ tu mañjīro, pādakaṭaka nūpurā;

289.

::gatha1 Alaṅkārappabhedā tu, mukhaphullaṃ tatho’ṇṇataṃ; ::

::gathalast Uggatthanaṃ giṅgamaka, miccevamādayo siyuṃ. ::

290.

Cela macchādanaṃ vatthaṃ, vāso vasana maṃsukaṃ;

Ambarañca paṭo nitthī, dussaṃ colo ca sāṭako.

291.

Khomaṃ dukūlaṃ koseyyaṃ, pattuṇṇaṃ kambalo ca vā;

::gathalast Sāṇaṃ koṭamburaṃ bhaṅga, ntyādi vatthantaraṃ mataṃ. ::

292.

Nivāsana ntarīyānya, ntaramantaravāsako;

Pāvāro tu’ttarāsaṅgo, upasaṃbyāna muttaraṃ.

293.

::gatha1 Uttarīya matho vattha, mahatanti mataṃ navaṃ; ::

Nantakaṃ kappaṭo jiṇṇa, vasanaṃ tu paṭaccaraṃ.

294.

::gatha1 Kañcuko vāravāṇaṃ vā, tha vatthāvayave dasā; ::

::gathalast Nālipaṭṭoti kathito, uttamaṅgamhi kañcuko. ::

295.

Āyāmo dīghatā roho,

Pariṇāho visālatā.

296.

Arahaddhajo ca kāsāya, kāsāvāni ca cīvaraṃ;

::gathalast Maṇḍalaṃ tu tadaṅgāni, vivaṭṭa kusiādayo. ::

297.

Phala,ttaca, kimi, romā, nyetā vatthassa yoniyo;

::gathalast Phālaṃ kappāsikaṃ tīsu, khomādī tu tacabbhavā. ::

298.

::gatha1 Koseyyaṃ kimijaṃ, roma, mayaṃ tu kambalaṃ bhave; ::

Samānatthā javanikā, sā tirokaraṇī pyatha.

299.

Punnapuṃsaka mullocaṃ, vitānaṃ dvaya mīritaṃ;

Nahānañca sināne tho, bbaṭṭanu’mmajjanaṃ samaṃ.

300.

Visesako tu tilako, tyūbho nitthī ca cittakaṃ;

Candano nitthiyaṃ gandha, sāro malayajo pyatha.

301.

Gosīsaṃ telapaṇṇikaṃ, pume vā haricandanaṃ;

Tilapaṇṇī tu pattaṅga, rañjanaṃ rattacandanaṃ.

302.

Kāḷānusārī kāḷiyaṃ, lohaṃ tvā’garu cā’gaḷu;

::gathalast Kāḷāgarutu kāḷe’smiṃ, turukkhotu ca piṇḍako. ::

303.

Katthūrikā migamado, kuṭṭhaṃ tu ajapālakaṃ;

Lavaṅgaṃ devakusumaṃ, kasmīrajaṃ tu kuṅkumaṃ.

304.

Yakkhadhūpo sajjulaso, takkolaṃ tu ca kolakaṃ;

Kosaphala matho jāti, kosaṃ jātiphalaṃ bhave.

305.

Ghanasāro sitabbho ca, kappūraṃ punnapuṃsake;

Alattako yāvako ca, lākhā jatu napuṃsake.

306.

Sirivāso tu sarala, ddavo’ ñjanaṃ tu kajjalaṃ;

Vāsacuṇṇaṃ vāsayogo, vaṇṇakaṃ tu vilepanaṃ.

307.

::gatha1 Gandhamālyādisaṅkhāro, yo taṃ vāsana muccate; ::

Mālā mālyaṃ pupphadāme pupphaṃ dāmaṃ (ka.), bhāvitaṃ vāsitaṃ tisu.

308.

Uttaṃso sekharā’ veḷā, muddhamālye vaṭaṃsako;

Seyyā ca sayanaṃ senaṃ, pallaṅko tu ca mañcako.

309.

::gatha1 Mañcādhāro paṭipādo, mañcaṅge tvaṭanī tthiyaṃ, ::

310.

Kuḷīrapādo āhacca, pādo ceva masārako;

::gathalast Cattāro bundikābaddho, time mañcantarā siyuṃ. ::

311.

Bibbohanaṃ co’ padhānaṃ, pīṭhikā pīṭha māsanaṃ;

::gathalast Kocchaṃ tu bhaddapīṭhe thā, sandī pīṭhantare matā. ::

312.

Mahanto kojavo dīgha,

::gatha2 Lomako gonako mato; ::

::gathalast Uṇṇāmayaṃ tvattharaṇaṃ, cittakaṃ vānacittakaṃ. ::

313.

::gatha1 Ghanapupphaṃ paṭalikā, setaṃ tu paṭikā pyatha; ::

::gathalast Dvidasekadasānyu’ dda,lomi ekantalomino. ::

314.

::gatha1 Tadeva soḷasitthīnaṃ, naccayoggañhi kuttakaṃ; ::

::gathalast Sīhabyagghādirūpehi, cittaṃ vikatikā bhave. ::

315.

::gatha1 Kaṭṭissaṃ koseyyaṃ ratana, parisibbita mattharaṇaṃ kamā; ::

Kosiyakaṭṭissamayaṃ, kosiyasuttena pakatañca.

316.

Dīpo padīpo pajjoto, pume tvādāsa dappaṇā;

Geṇḍuko kaṇḍuko tāla, vaṇṭaṃ tu bījanītthiyaṃ.

317.

Caṅkoṭako karaṇḍo ca, samuggo sampuṭo bhave;

Gāmadhammo asaddhammo, byavāyo methunaṃ rati.

318.

Vivāho payamā pāṇi, ggaho pariṇayo pyatha;

::gathalast Tivaggo dhamma, kāma,tthā, catuvaggo samokkhakā. ::

319.

Khujjo ca gaṇḍulo rassa, vāmanā tu lakuṇḍako;

Paṅgulo pīṭhasappī ca, paṅgu chinniriyāpatho.

320.

Pakkho khañjo tu khoṇḍo tha,

Mūgo suññavaco bhave;

::gathalast Kuṇī hatthādivaṅko ca, valiro tu ca kekaro. ::

321.

Nikkesasīso khallāṭo,

Muṇḍo tu bhaṇḍu muṇḍiko;

::gatha3 Kāṇo akkhīna mekena, ::

::gathalast Suñño andho dvayena tha. ::

322.

Badhiro sutihīno tha, gilāno byādhitā’turā;

Ummādavati ummatto, khujjādī vāccaliṅgikā.

323.

Ātaṅko āmayo byādhi, gado rogo rujāpi ca;

Gelaññākalla mābādho,

Soso tu ca khayo siyā.

324.

Pīnaso pīnāsotipi pāṭho nāsikārogo,

::gatha2 Ghāne siṅghānikā ssavo; ::

Ñeyyaṃ tva’ru vaṇo nitthī, phoṭo tu piḷakā bhave.

325.

Pubbo pūyo tha rattāti, sāro pakkhandikā pyatha;

Apamāro apasmāro, pādaphoṭo vipādikā.

326.

Vuḍḍhirogo tu vātaṇḍaṃ, sīpadaṃ bhārapādatā;

Kaṇḍū kaṇḍūti kaṇḍūyā, khajju kaṇḍūvanaṃ pyatha.

327.

Pāmaṃ vitacchikā kacchu, sotho tu sayathū’dito;

Dunnāmakañca arisaṃ, chaddikā vamathū’dito.

328.

Davathu paritāpo tha, tilako tilakāḷako;

Visūcikā iti mahā, vireko tha bhagandalo bhagandaro (ka.).

329.

::gatha1 Meho jaro kāsa sāsā, kuṭṭhaṃ sūlāmayantarā; ::

Vutto vejjo bhisakko ca, rogahārī tikicchako.

330.

Sallavejjo sallakatto, tikicchā tu patikriyā;

Bhesajja magado ceva, bhesajaṃ mo’sadhaṃ pyatha.

331.

Kusalā nāmayā rogyaṃ,

Atha kallo nirāmayoti,

Naravaggo niṭṭhito.

4. Catubbaṇṇavagga

Khattiyavagga

332.

Kulaṃ vaṃso ca santānā, bhijanā gotta manvayo;

::gathalast Thiyaṃ santatya tho vaṇṇā, cattāro khattiyādayo. ::

333.

Kulīno sajjano sādhu,

Sabhyo cāyyo mahākulo;

Rājā bhūpati bhūpālo, patthivo ca narādhipo.

334.

Bhūnātho jagatipālo, disampati janādhipo;

Raṭṭhādhipo naradevo, bhūmipo bhūbhujo pyatha.

335.

Rājañño khattiyo khattaṃ, muddhābhisitta bāhujā;

::gathalast Sabbabhummo cakkavattī, bhūpoñño maṇḍalissaro. ::

336.

Pume licchavi vajjī ca, sakyo tu sākiyo tha ca;

Bhaddakaccānā bhaddā kaccānā (ṭī.) rāhula, mātā bimbā yasodharā.

337.

Koṭīnaṃ heṭṭhimantena, sataṃ yesaṃ nidhānagaṃ;

Kahāpaṇānaṃ divasa, vaḷañjo vīsatambaṇaṃ.

338.

::gatha1 Te khattiyamahāsālā, sīti koṭidhanāni tu; ::

Nidhānagāni divasa, vaḷañjo ca dasambaṇaṃ.

339.

::gatha1 Yesaṃ dvijamahāsālā, tadupaḍḍhe nidhānage; ::

::gathalast Vaḷañje ca gahapati, mahāsālā dhane siyuṃ. ::

340.

Mahāmatto padhānañca, matisajīvo mantinī;

Sajīvo sacivā, macco, senānī tu camūpati.

341.

::gatha1 Nyāsādīnaṃ vivādānaṃ, akkhadasso padaṭṭhari; ::

Dovāriko patīhāro, dvāraṭṭho dvārapālako.

342.

::gatha1 Anīkaṭṭhoti rājūnaṃ, aṅgarakkhagaṇo mato; ::

Kañcukī sovidallo ca, anujīvī tu sevako.

343.

Ajjhakkho dhikato ceva,

Heraññiko tu nikkhiko;

::gathalast Sadesānantaro sattu, mittorājā tato paraṃ. ::

344.

Amitto ripu verī ca, sapattā rāti satva’ri; (Sattu+ari)

Paccatthiko paripanthī, paṭipakkhā hitāparo.

345.

Paccāmitto vipakkho ca, paccanīka virodhino;

Viddesī ca diso diṭṭho,thā nurodho nuvattanaṃ.

346.

Mitto nitthī vayasso ca, sahāyo suhajjo (ṭī.) suhado sakhā;

::gathalast Sambhatto daḷhamitto tha, sandiṭṭho diṭṭhamattako. ::

347.

Caro ca guḷhapuriso, pathāvī pathiko’ddhagū;

Dūto tu sandesaharo, gaṇako tu muhuttiko.

348.

Lekhako lipikāro ca, vaṇṇo tu akkharo pyatha;

::gathalast Bhedo daṇḍo sāma dānā, nyupāyā caturo ime. ::

349.

Upajāpotu bhedo ca, daṇḍo tu sāhasaṃ damo;

350.

Sāmya’ macco sakhā koso, duggañca vijitaṃ balaṃ;

::gathalast Rajjaṅgānīti sattete, siyuṃ pakatiyo pica. ::

351.

Pabhāvu’ssāha, mantānaṃ, vasā tisso hi sattiyo;

::gatha2 Pabhāvo daṇḍajo tejo, ::

::gathalast Patāpo tu ca kosajo. ::

352.

::gatha1 Manto ca mantanaṃ so tu, catukkaṇṇo dvigocaro; ::

::gathalast Tigocaro tu chakkaṇṇo, rahassaṃ guyha muccate. ::

353.

Tīsu vivitta vijana, channā, raho raho byayaṃ;

Vissāso tu ca vissambho,

Yuttaṃ tvo’pāyikaṃ tisu.

354.

Ovādo cānusiṭṭhitthī, pumavajje nusāsanaṃ;

Āṇā ca sāsanaṃ ñeyyaṃ, uddānaṃ tu ca bandhanaṃ.

355.

Āgu vutta mantu (ka.) maparādho, karo tu bali muccate;

Puṇṇapatto tuṭṭhidāyo, upadā tu ca pābhataṃ.

356.

Tatho’pāyana mukkoco, paṇṇākāro paheṇakaṃ;

::gathalast Suṅkaṃ tvanitthī gumbādi, deyye thā’yo dhanāgamo. ::

357.

Ātapattaṃ tathā chattaṃ, raññaṃ tu hemamāsanaṃ;

::gathalast Sīhāsanaṃ atho vāḷa, bījanītthī ca cāmaraṃ. ::

358.

Khaggo ca chatta muṇhīsaṃ, pādukā vālabījanī;

::gathalast Ime kakudhabhaṇḍāni, bhavanti pañca rājunaṃ. ::

359.

Bhaddakumbho puṇṇakumbho, bhiṅkāro jaladāyako;

::gathalast Hatthi,ssa,ratha,pattī tu, senā hi caturaṅginī. ::

360.

Kuñjaro vāraṇo hatthī, mātaṅgo dvirado gajo;

Nāgo dvipo ibho dantī,

Yūthajeṭṭho tu yūthapo.

361.

Kāḷāvaka gaṅgeyyā, paṇḍara tambā ca piṅgalo gandho;

Maṅgala hemo’posatha,

::gathalast Chaddantā gajakulāni etāni. ::

362.

Kalabho ceva bhiṅkotha, pabhinno matta gajjitā;

Hatthighaṭā tu gajatā, hatthīnī tu kareṇukā.

363.

::gatha1 Kumbho hatthisiropiṇḍā, kaṇṇamūlaṃ tu cūlikā; ::

::gathalast Āsanaṃ khandhadesamhi, pucchamūlaṃ tu mecako. ::

364.

Ālāna māḷhako thambho, nitthītu nigaḷo’nduko;

Saṅkhalaṃ tīsvatho gaṇḍo,

Kaṭo dānaṃ tu so mado.

365.

Soṇḍo tu dvīsu hattho tha,

Karaggaṃ pokkharaṃ bhave;

::gathalast Majjhamhi bandhanaṃ kacchā, kappano tu kuthādayo. ::

366.

Opavayho rājavayho, sajjito tu ca kappito;

::gathalast Tomaro nitthiyaṃ pāde, siyā vijjhanakaṇṭako. ::

367.

::gatha1 Tuttaṃ tu kaṇṇamūlamhi, matthakamhi tu aṅkuso; ::

Hatthāroho hatthimeṇḍo,

Hatthipo hatthigopako.

368.

::gatha1 Gāmaṇīyo tu mātaṅga, hayādyācariyo bhave; ::

Hayo turaṅgo turago,

Vāho asso ca sindhavo.

369.

::gatha1 Bhedo assataro tassā, ::

::gatha2 Jāniyo tu kulīnako; ::

::gatha3 Sukhavāhī vinīto tha, ::

::gathalast Kisoro hayapotako. ::

370.

Ghoṭako tu khaḷuṅko tha, javano ca javādhiko;

::gathalast Mukhādhānaṃ khalīno vā, kasā tva ssābhitāḷinī. ::

371.

::gatha1 Kusā tu nāsarajjumhi, vaḷavā’ssā khuro saphaṃ; ::

Puccha manitthī naṅguṭṭhaṃ, vālahattho ca vāladhi.

372.

::gatha1 Sandano ca ratho phussa, ratho tu naraṇāya so; ::

::gatha2 Cammāvuto ca veyaggho, ::

::gathalast Deppo byagghassa dīpino. ::

373.

Sivikā yāpyayānañcā, nitthī tu sakaṭo pya’naṃ (sakaṭo pi+anaṃ);

::gathalast Cakkaṃ rathaṅga mākhyātaṃ, tassanto nemi nāriyaṃ. ::

374.

::gatha1 Tammajjhe piṇḍikā nābhi, kubbaro tu yugandharo; ::

::gathalast Akkhaggakīle āṇītthī, varutho rathagutya’tha. ::

375.

::gatha1 Dhuro mukhe rathassaṅgā, tva kkho pakkharaādayo; ::

Yānañca vāhanaṃ yoggaṃ, sabbahatthyādivāhane.

376.

Rathacārī tu sūto ca, pājitā ceva sārathī;

Rathāroho ca rathiko,

Rathī yodho tu yo bhaṭo.

377.

Padāti pattī tu pume, padago padiko mato;

Sannāho kaṅkaṭo vammaṃ, kavaco vā uracchado.

378.

Jālikā tha ca sannaddho, sajjo ca vammiko bhave;

Āmukko paṭimukko tha, purecārī purecaro.

379.

Pubbaṅgamo puregāmī, mandagāmī tu mantharo;

::gathalast Javano turito vegī, jetabbaṃ jeyya muccate. ::

380.

Sūra vīrā tu vikkanto, sahāyo nucaro samā;

Sannaddhappabhutī tīsu, pātheyyaṃ tu ca sambalaṃ.

381.

Vāhinī dhajinī senā, camū cakkaṃ balaṃ tathā;

Anīko vā tha vinyāso,

::gathalast Byūho senāya kathyate. ::

382.

::gatha1 Hatthī dvādasaposo,ti, ::

::gatha2 Puriso turago, ratho; ::

Catuposoti etena, lakkhaṇenā dhamantato.

383.

::gatha1 Hatthānīkaṃ hayānīkaṃ, rathānīkaṃ tayo tayo; ::

::gathalast Gajādayo sasatthā tu, pattānīkaṃ catujjanā. ::

384.

Saṭṭhivaṃsakalāpesu, paccekaṃ saṭṭhidaṇḍisu;

::gathalast Dhūlīkatesu senāya, yantiyā kkhobhanī akkhobhiṇī (ka.) tthiyaṃ. ::

385.

Sampatti sampadā lakkhī, sirī vipatti āpadā;

Athā vudhañca āyudhantipi pāṭho heti’tthī, satthaṃ paharaṇaṃ bhave.

386.

Muttāmutta mamuttañca, pāṇito muttameva ca;

::gathalast Yantamuttanti sakalaṃ, āyudhaṃ taṃ catubbidhaṃ. ::

387.

::gatha1 Muttāmuttañca yaṭṭhyādi, amuttaṃ churikādikaṃ; ::

::gathalast Pāṇimuttaṃ tu satyādi, yantamuttaṃ sarādikaṃ. ::

388.

Issāso dhanu kodaṇḍaṃ, cāpo nitthī sarāsanaṃ;

Atho guṇo jiyā jyā tha,

Saro patti ca sāyako.

389.

Vāṇo kaṇḍa musu dvīsu, khurappo urappo (ka.) tejanā’sanaṃ;

Tūṇītthiyaṃ kalāpo ca, tūṇo tūṇīra vāṇadhi.

390.

::gatha1 Pakkho tu vājo diddho tu, visappito saro bhave; ::

::gathalast Lakkhaṃ vejjhaṃ sarabyañca, sarābhyāso tu’pāsanaṃ. ::

391.

Maṇḍalaggo tu nettiṃso, asi khaggo ca sāyako;

::gathalast Kositthī tabbidhāne tho, tharu khaggādimuṭṭhiyaṃ. ::

392.

Kheṭakaṃ phalakaṃ cammaṃ, illī tu karapālikā;

Churikā satya’siputtī, laguḷo tu ca muggaro.

393.

Sallo nitthi saṅku pume, vāsī tu tacchanītthiyaṃ;

Kuṭhārī kudhārī (ṭī.) tthīpharasuso, ṭaṅko pāsāṇadāraṇo.

394.

Kaṇayo bhindivāḷo ca, cakkaṃ kunto gadā tathā;

::gatha2 Satyā’dī satthabhedā tha, ::

Koṇo’sso koṭi nāriyaṃ.

395.

Niyyānaṃ gamanaṃ yātrā, paṭṭhānañca gamo gati;

Cuṇṇo paṃsu rajo ceva, dhūlī’tthī reṇu ca dvisu.

396.

Māgadho madhuko vutto, vandī tu thutipāṭhako;

Vetāḷiko bodhakaro,

Cakkiko tu ca ghaṇṭiko.

397.

Ketu dhajo paṭākā ca, kadalī ketanaṃ pyatha;

::gathalast Yo’haṃkāro’ññamaññassa, sā’ hamahamikā bhave. ::

398.

::gatha1 Balaṃ thāmo sahaṃ satti, vikkamo tvatisūratā; ::

::gathalast Raṇe jitassa yaṃ pānaṃ, jayapānanti taṃ mataṃ. ::

399.

Saṅgāmo sampahāro cā, nitthiyaṃ samaraṃ raṇaṃ;

Ājitthī āhavo yuddha, māyodhanañca saṃyugaṃ.

400.

Bhaṇḍanaṃ tu vivādo ca, viggaho kalaha medhagā;

Mucchā moho tha pasayho,

Balakkāro haṭho bhave.

401.

::gatha1 Uppādo uppāto (ka.)1027-gāthā passitabbā bhūtavikati, yā subhāsubhasūcikā; ::

Īti tvitthī ajaññañca, upasaggo upaddavo.

402.

::gatha1 Nibbuddhaṃ niyuddhaṃ (ka.) mallayuddhamhi, jayo tu vijayo bhave; ::

::gathalast Parājayo raṇe bhaṅgo, palāyana mapakkamo. ::

403.

Māraṇaṃ hananaṃ ghāto, nāsanañca nisūdanaṃ;

Hiṃsanaṃ saraṇaṃ hiṃsā, vadho sasana ghātanaṃ.

404.

Maraṇaṃ kālakiriyā, palayo maccu accayo;

Nidhano nitthiyaṃ nāso, kālo’nto cavanaṃ bhave.

405.

Tīsu peto pareto ca,

Mato tha citako cito;

Āḷahanaṃ susānañcā, nitthiyaṃ kuṇapo chavo.

406.

::gatha1 Kabandho nitthiyaṃ deho, sirosuñño sahakriyo; ::

::gathalast Atha sivathikā vuttā, susānasmiñhi āmake. ::

407.

Vandītthiyaṃ karamaro, pāṇo tva’su pakāsito;

Kārā tu bandhanāgāraṃ, kāraṇā tu ca yātanā.

Iti khattiyavaggo.

408.

Brahmabandhu dvijo vippo, brahmā bhovādī brāhmaṇo;

Sottiyo chandaso so tha,

Sissa’ ntevāsino pume.

409.

Brahmacārī gahaṭṭho ca, vanappattho ca bhikkhuti;

::gathalast Bhavanti cattāro ete, assamā punnapuṃsake. ::

410.

::gatha1 Carantā saha sīlādī, sabrahmacārino mithu; ::

Upajjhāyo upajjhā thā, cariyo nissayadādiko nissayadāyako (ṭī.).

411.

Upanīyā thavā pubbaṃ, veda majjhāpaye dvijo;

::gathalast Yo saṅgaṃ sarahassañcā, cariyo brāhmaṇesu so. ::

412.

Pārampariya metihyaṃ, upadeso tathe’tihā;

::gathalast Yāgo tu katu yañño tha, vedītthī bhū parikkhatā. ::

413.

Assamedho ca purisa, medho ceva niraggaḷo;

::gathalast Sammāpāso vājapeyya, miti yāgā mahā ime. ::

414.

Itvijo iditvijo (ṭī.) yājako cātha,

Sabhyo sāmājiko pyatha;

Parisā sabhā samajjā ca, tathā samiti saṃsado.

415.

::gatha1 Catasso parisā bhikkhu, bhikkhunī ca upāsakā; ::

::gathalast Upāsikāyoti imā, thavā ṭṭha parisā siyuṃ. ::

416.

Tāvatiṃsa,dvija,kkhatta,māra,ggahapatissa ca;

Samaṇānaṃ vasā cātu, mahārājika, brahmunaṃ.

417.

::gatha1 Gāyattippamukhaṃ chandaṃ, catuvīsa’kkharaṃ tu yaṃ; ::

::gathalast Vedāna mādibhūtaṃ sā, sāvittī tipadaṃ siyā. ::

418.

::gatha1 Habyapāke caru mato, sujā tu homadabbiyaṃ; ::

::gathalast Paramannaṃ tu pāyāso, habyaṃ tu havi kathyate. ::

419.

::gatha1 Yūpo thūṇāyaṃ nimmantya, dārumhi tva’raṇī dvisu; ::

::gathalast Gāhappaccā’havanīyo, dakkhiṇaggi tayo’ ggayo. ::

420.

Cāgo vissajjanaṃ dānaṃ, vossaggo cāpadesanaṃ;

Vissāṇanaṃ vitaraṇaṃ, vihāyitā pavajjanaṃ.

421.

::gatha1 Pañca mahāpariccāgo, vutto seṭṭha, dhanassa ca; ::

Vasena putta dārānaṃ, rajjassa’ ṅgāna meva ca.

422.

Annaṃ pānaṃ gharaṃ vatthaṃ, yānaṃ mālā vilepanaṃ;

::gathalast Gandho seyyā padīpeyyaṃ, dānavatthū siyuṃ dasa. ::

423.

::gatha1 Matatthaṃ tadahe dānaṃ, tīsveta muddhadehikaṃ; ::

::gathalast Pitudānaṃ tu nivāpo, saddhaṃ tu taṃva sātthato. ::

424.

Pume atithi āgantu, pāhunā vesikā pyatha;

::gathalast Aññattha gantu micchanto, gamiko thā ggha magghiyaṃ. ::

425.

::gatha1 Pajjaṃ pādodakādo tha, sattā’gantvādayo tisu; ::

Apacitya’ccanā pūjā, pahāro bali mānanā.

426.

Namassā tu namakkāro, vandanā cābhivādanaṃ;

Patthanā paṇidhānañca, purise paṇidhīrito.

427.

::gatha1 Ajjhesanā tu sakkāra, pubbaṅgamaniyojanaṃ; ::

428.

Pariyesanā nvesanā, pariyeṭṭhi gavesanā;

Upāsanaṃ tu sussūsā, sā pāricariyā bhave.

429.

Mona mabhāsanaṃ tuṇhī, bhāvo tha paṭipāṭi sā;

Anukkamo pariyāyo, anupubbya’pume kamo.

430.

Tapo ca saṃyamo sīlaṃ, niyamo tu vatañca vā;

Vītikkamo’ jjhacāro tha, viveko puthugattatā.

431.

::gatha1 Khuddānukhuddakaṃ ābhi, samācārika muccate; ::

::gathalast Ādibrahmacariyaṃ tu, tadaññaṃ sīla mīritaṃ. ::

432.

Yo pāpehi upāvatto, vāso saddhiṃ guṇehi so;

::gathalast Upavāsoti viññeyyo, sabbabhogavivajjito. ::

433.

Tapassī bhikkhu samaṇo, pabbajito tapodhano;

Vācaṃyamo tu muni ca, tāpaso tu isī rito.

434.

::gatha1 Yesaṃyatindriyagaṇā, yatayo vasino ca te; ::

Sāriputto’patisso tu, dhammasenāpatī rito.

435.

Kolito moggallāno tha,

::gatha2 Ariyo dhigato siyā; ::

::gathalast Sotāpannādikā sekhā, nariyo tu puthujjano. ::

436.

Aññā tu arahattañca, thūpo tu cetiyaṃ bhave;

Dhammabhaṇḍāgāriko ca, ānando dve samā tha ca.

437.

Visākhā migāramātā, sudatto’ nāthapiṇḍiko;

438.

Bhikkhupi sāmaṇero ca, sikkhamānā ca bhikkhunī;

::gathalast Sāmaṇerīti kathitā, pañcete sahadhammikā. ::

439.

Patto ticīvaraṃ kāya, bandhanaṃ vāsi sūci ca;

::gathalast Parissāvana miccete, parikkhārā’ṭṭha bhāsitā. ::

440.

Sāmaṇero ca samaṇu, ddeso cātha digambaro;

Aceḷako nigaṇṭho ca, jaṭilo tu jaṭādharo.

441.

Kuṭīsakādikā catu, ttiṃsa dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo;

::gathalast Iti channavuti ete, pāsaṇḍā sampakāsitā. ::

442.

Pavitto payato pūto, cammaṃ tu ajinaṃ pyatha;

Dantapoṇo dantakaṭṭhaṃ, vakkalo vā tirīṭakaṃ.

443.

Patto pātitthiyaṃnitthī, kamaṇḍalu tu kuṇḍikā;

::gathalast Athālambaṇadaṇḍasmiṃ, kattarayaṭṭhi nāriyaṃ. ::

444.

::gatha1 Yaṃ dehasādhanāpekkhaṃ, niccaṃ kammamayaṃ yamo; ::

::gathalast Āgantusādhanaṃ kammaṃ, aniccaṃ niyamo bhave. ::

Iti brāhmaṇavaggo.

445.

Vesso ca vesiyāno tha, jīvanaṃ vutti jīvikā;

Ājīvo vattanaṃ cātha, kasikammaṃ kasitthiyaṃ.

446.

Vāṇijjañca vaṇijjā tha, gorakkhā pasupālanaṃ;

::gathalast Vessassa vuttiyo tisso, gahaṭṭhā’gārikā gihi. ::

447.

Khettājīvo kassako tha, khettaṃ kedāra muccate;

**Leḍḍu’**tto mattikākhaṇḍo, khaṇitti’tthya’vadāraṇaṃ.

448.

Dāttaṃ lavitta masitaṃ ‘‘asita’’ saddo puṃnapuṃsake-1005-gāthā passitabbā, patodo tutta pājanaṃ;

Yottaṃ tu rajju rasmitthī, phālo tu kasako bhave.

449.

Naṅgalañca halaṃ sīro, īsā naṅgaladaṇḍako;

::gathalast Sammā tu yugakīlasmiṃ, sītā tu halapaddhati. ::

450.

::gatha1 Muggādike paraṇṇañca, pubbaṇṇaṃ sāliādike; ::

Sāli vīhi ca kudrūso, godhumo varako yavo;

::gathalast Kaṅgūti satta dhaññāni, nīvārādī tu tabbhidā. ::

451.

Caṇako ca kaḷāyo tha,

Siddhattho sāsapo bhave.

452.

Atha kaṅgu piyaṅgu’tthī, ummā tu atasī bhave;

Kiṭṭhañca sassaṃ dhaññañca viññeyyaṃ (ṭī.), vīhi thambakarī thambhakarī (ka.) rito.

453.

::gatha1 Kaṇḍo tu nāḷa matha so, palālaṃ nitthi nipphalo; ::

::gathalast Bhusaṃ kaliṅgaro cātha, thuso dhaññattace tha ca. ::

454.

Setaṭṭikā sassarogo,

Kaṇo tu kuṇḍako bhave;

::gathalast Khalo ca dhaññakaraṇaṃ, thambo thambho (ka.) gumbo tiṇādinaṃ. ::

455.

Ayoggo musalo nitthī, kullo suppa manitthiyaṃ;

Atho’ddhanañca culli’tthī, kilañjo tu kaṭo bhave.

456.

Kumbhī’tthī piṭharo kuṇḍaṃ, khaḷopyu’kkhali thālyu’khā;

Kolambo cātha maṇikaṃ, bhāṇako ca arañjaro.

457.

Ghaṭo dvīsu kuṭo nitthī, kumbho kalasa, vārakā;

::gathalast Kaṃso bhuñjanapatto thā, mattaṃ patto ca bhājanaṃ. ::

458.

Aṇḍupakaṃ cumbaṭakaṃ, sarāvo tu ca mallako;

Pume kaṭacchudabbi’tthī, kusūlo koṭṭha muccate.

459.

Sāko anitthiyaṃ ḍāko, siṅgīveraṃtu addakaṃ;

::gathalast Mahosadhaṃ tu taṃ sukkhaṃ, maricaṃ tu ca kolakaṃ. ::

460.

Sovīraṃ kañjiyaṃ vuttaṃ, āranāḷaṃ thusodakaṃ;

Dhaññambilaṃ biḷaṅgo tha, lavaṇaṃ loṇa muccate.

461.

Sāmuddaṃ sindhavo nitthī, kāḷaloṇaṃ tu ubbhidaṃ;

::gathalast Biḷakaṃ biḷāla (ka.) ceti pañcete, pabhedā lavaṇassa hi. ::

462.

Guḷo ca phāṇitaṃ khaṇḍo, macchaṇḍī sakkharā iti;

::gathalast Ime ucchuvikārā tha, guḷasmiṃ visakaṇṭakaṃ. ::

463.

::gatha1 Lājā siyā’kkhataṃ cātha, dhānā bhaṭṭhayave bhave; ::

::gathalast Abaddhasattu mantho ca, pūpā’ pūpā tu piṭṭhako. ::

464.

Bhattakāro sūpakāro, sūdo āḷāriko tathā;

Odaniko ca rasako, sūpo tu byañjanaṃ bhave.

465.

Odano vā kuraṃ bhattaṃ, bhikkhā cā’nna mathā sanaṃ;

Āhāro bhojanaṃ ghāso,

Taralaṃ yāgu nāriyaṃ.

466.

::gatha1 Khajjaṃ tu bhojja leyyāni, peyyanti catudhā’sanaṃ; ::

Nissāvo ca tathā’cāmo,

Ālopo kabaḷo bhave.

467.

::gatha1 Maṇḍo nitthīrasaggasmiṃ, vighāso bhuttasesake; ::

Vighāsādo ca damako, pipāsā tu ca tassanaṃ.

468.

::gatha1 Khuddā jighacchā, maṃsassa, paṭicchādaniyaṃ raso; ::

Udreko ceva uggāro, sohiccaṃ titti tappanaṃ.

469.

Kāmaṃ tviṭṭhaṃ nikāmañca, pariyattaṃ yathacchitaṃ;

Kayavikkayiko sattha,vāhā’ paṇika vāṇijā.

470.

Vikkayiko tu vikketā,

Kayiko tu ca kāyiko;

Uttamaṇṇo ca dhaniko, dhamaṇṇo tu iṇāyiko.

471.

Uddhāro tu iṇaṃ vuttaṃ, mūlaṃ tu pābhataṃ bhave;

Saccāpanaṃ saccaṃkāro, vikkeyyaṃ paṇiyyaṃ tisu.

472.

Paṭidānaṃ parivatto, nyāso tū’panidhī rito;

473.

::gatha1 Aṭṭhārasantā saṅkhyeyye, saṅkhyā ekādayo tisu; ::

::gatha2 Saṅkhyāne tu ca saṅkhyeyye, ekatte vīsatādayo; ::

::gathalast Vaggabhede bahuttepi, tā ānavuti nāriyaṃ. ::

474.

Sataṃ sahassaṃ niyutaṃ nahutaṃ-nayutaṃ (katthaci), lakkhaṃ koṭi pakoṭiyo;

Koṭipakoṭi nahutaṃ, tathā ninnahutampi ca.

475.

Akkhobhanītthiyaṃ akkhobhiṇī (ka.) bindu, abbudañca nirabbudaṃ;

Ahahaṃ ababaṃ cevā, ṭaṭaṃ sogandhi kuppalaṃ.

476.

Kumudaṃ puṇḍarīkañca, padumaṃ kathānampi ca;

Mahākathānā’saṅkhyeyyā, ni’ccetāsu satādi ca.

477.

Koṭyādikaṃ dasaguṇaṃ, satalakkhaguṇaṃ kamā;

::gatha2 Catuttho’ḍḍhena aḍḍhuḍḍho, ::

::gathalast Tatiyo ḍḍhatiyo tathā. ::

478.

::gatha1 Aḍḍhateyyo diyaḍḍho tu, ::

::gatha2 Divaḍḍho dutiyo bhave; ::

::gathalast Tulā, pattha, ṅguli, vasā, tidhā māna matho siyā. ::

479.

::gatha1 Cattāro vihayo guñjā, ::

::gatha2 Dve guñjā māsako bhave; ::

::gathalast Dve akkhā māsakā pañca, kkhānaṃ dharaṇamaṭṭhakaṃ. ::

480.

::gatha1 Suvaṇṇo pañcadharaṇaṃ, nikkhaṃ tvanitthi pañca te; ::

::gathalast Pādo bhāge catutthe tha, dharaṇāni palaṃ dasa. ::

481.

::gatha1 Tulā palasataṃ cātha, bhāro vīsati tā tulā; ::

Atho kahāpaṇo nitthī, kathyate karisāpaṇo.

482.

::gatha1 Kuḍuvo pasato eko, ::

::gatha2 Pattho te caturo siyuṃ; ::

::gathalast Āḷhako caturo patthā, doṇaṃ vācaturā’ḷhakaṃ. ::

483.

::gatha1 Mānikā caturo doṇā, khārītthī catumānikā; ::

::gatha2 Khāriyo vīsa vāho tha, ::

::gathalast Siyā kumbho dasambaṇaṃ. ::

484.

Āḷhako nitthiyaṃ tumbho, patthotu nāḷi nāriyaṃ;

Vāho tu sakaṭo cekā,

::gathalast Dasa doṇā tu ambaṇaṃ. ::

485.

Paṭivīso ca koṭṭhāso,

Aṃso bhāgo dhanaṃ tu so;

Dabbaṃ vittaṃ sāpateyyaṃ, vasva’ttho vibhavo bhave.

486.

::gatha1 Koso hiraññañca katā, kataṃ kañcana, rūpiyaṃ; ::

::gathalast Kuppaṃ tadaññaṃ tambādi, rūpiyaṃ dvaya māhataṃ. ::

487.

Suvaṇṇaṃ kanakaṃ jāta, rūpaṃ soṇṇañca kañcanaṃ;

Satthuvaṇṇo harī kambu, cāru hemañca hāṭakaṃ.

488.

::gatha1 Tapaniyaṃ hiraññaṃ ta, bbhedā cāmīkarampi ca; ::

Sātakumbhaṃ tathā jambu, nadaṃ siṅgī ca nāriyaṃ.

489.

Rūpiyaṃ rajataṃ sajjhu, rūpī sajjhaṃ atho vasu;

::gathalast Ratanañca maṇi dvīsu, puppharāgādī tabbhidā. ::

490.

Suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā, maṇi veḷuriyāni ca;

::gathalast Vajirañca pavāḷanti, sattā’hu ratanāni’ me. ::

491.

Lohitaṅko ca paduma, rāgo rattamaṇi pyatha;

Vaṃsavaṇṇo veḷuriyaṃ, pavāḷaṃ vā ca viddumo.

492.

Masāragallaṃ kabaramaṇi, atha muttā ca muttikaṃ;

Rīti rīrī (ṭī.) tthī ārakūṭo vā, amalaṃ tva’bbhakaṃ bhave.

493.

Loho nitthī ayo kāḷā,

Yasañca pārado raso;

Kāḷatipu tu sīsañca, haritālaṃ tu pītanaṃ.

494.

Cinapiṭṭhañca sindūraṃ, atha tūlo tathā picu;

Khuddajaṃ tu madhu khuddaṃ, madhucchiṭṭhaṃ tu sitthakaṃ.

495.

Gopālo gopa gosaṅkhyā,

Gomā tu gomiko pyatha;

Usabho balībaddho balibadda (ka.) ca, goṇo govasabho vuso.

496.

::gatha1 Vuddho jaraggavo so tha, dammo vacchataro samā; ::

::gathalast Dhuravāhī tu dhorayho, govindo dhikato gavaṃ. ::

497.

::gatha1 Vaho ca khandhadeso tha, kakudho kakudo (ka.) kaku vuccate; ::

Atho visāṇaṃ siṅgañca, rattagāvī tu rohiṇī.

498.

::gatha1 Gāvī ca siṅginī go ca, vañjhā tu kathyate vasā; ::

::gathalast Navappasūtikā dhenu, vacchakāmā tu vacchalā. ::

499.

Gaggarī manthanītthī dve, sandānaṃ dāmamuccate;

Gomiḷho gomayo nitthī, atho sappi ghataṃ bhave.

500.

::gatha1 Navuddhaṭaṃ tu nonītaṃ, damimaṇḍaṃ tu matthu ca, ::

Khīraṃ duddhaṃ payo thaññaṃ, takkaṃ tu mathitaṃ pyatha.

501.

::gatha1 Khīraṃ dadhi ghataṃ takkaṃ, nonītaṃ pañca gorasā; ::

Urabbho meṇḍa mesā ca, uraṇo avi eḷako.

502.

Vasso tvajo chagalako,

Oṭṭho tu karabho bhave;

Gadrabho tu kharo vutto, uraṇī tu ajī ajā.

Iti vessavaggo.

503.

::gatha1 Suddo’ntavaṇṇo vasalo, saṃkiṇṇā māgadhādayo; ::

::gathalast Māgadho suddakhattājo, uggo suddāya khattajo. ::

504.

::gatha1 Dvijākhattiyajo sūto, kārutu sippikopume; ::

::gathalast Saṅghātotu sajātīnaṃ, tesaṃ seṇī dvisuccate. ::

505.

Tacchako tantavāyo ca, rajako ca nahāpito;

::gathalast Pañcamo cammakāroti, kāravo pañcime siyuṃ. ::

506.

Tacchako vaḍḍhakī mato, palagaṇḍo thapatyapi;

Rathakāro tha suvaṇṇa, kāro nāḷindhamo bhave.

507.

Tantavāyo pesakāro,

Mālākāro tu māliko;

Kumbhakāro kulālo tha,

Tunnavāyo ca sūciko.

508.

Cammakāro rathakāro, kappako tu nahāpito;

Raṅgājīvo cittakāro, pukkuso pupphachaḍḍako.

509.

Veno vilīvakāro ca, naḷakāro samā tayo;

Cundakāro bhamakāro,

Kammāro lohakārako.

510.

Ninnejako ca rajako, nettiko udahārako;

Vīṇāvādī veṇiko tha, usukāro’ suvaḍḍhakī.

511.

Veṇudhamo veṇaviko,

Pāṇivādo tu pāṇigho pāṇiyo (katthaci);

Pūpiyo pūpapaṇiyo, soṇḍiko majjavikkayī.

512.

Māyā tu sambarī māyā, kāro tu indajāliko;

513.

Orabbhikā sūkarikā, māgavikā te ca sākuṇikā;

Hantvā jīvante’ḷaka, sūkara, miga, pakkhino kamato.

514.

Vāguriko jāliko tha,

Bhāravāho tu bhāriko;

Vetaniko tu bhatako, kammakaro tha kiṃ karo;

Dāso ca ceṭako pesso, bhacco ca paricāriko.

515.

Antojāto dhanakkīto, dāsabyo’pagato sayaṃ;

::gathalast Dāsā karamarānīto, ccevaṃ te catudhā siyuṃ. ::

516.

::gatha1 Adāso tu bhujisso tha, ::

Nīco jammo nihīnako;

Nikkosajjo akilāsu,

Mando tu alaso pyatha.

517.

Sapāko ceva caṇḍālo, mātaṅgo sapaco bhave;

::gathalast Tabbhedā milakkhajātī, kirāta, savarādayo. ::

518.

Nesādo luddako byādho,

Migavo tu migabyadho;

Sārameyyo ca sunakho, suno soṇo ca kukkuro.

519.

Svāno suvāno sāḷūro,

Sūno sāno ca sā pume;

::gathalast Ummattādita māpanno, aḷakkoti suno mato. ::

520.

Sābandhanaṃ tu gaddūlo, dīpako tu ca cetako;

Bandhanaṃ gaṇṭhi pāso tha, vāgurā vākarā (sī. ṭī.) migabandhanī.

521.

Thiyaṃ kuveṇī kumīnaṃ, ānayo jāla muccate;

Āghātanaṃ vadhaṭṭhānaṃ, sūnā tu adhikoṭṭanaṃ.

522.

Takkaro mosako coro,

Thene’kāgāriko samā;

Theyyañca corikā moso,

Vemo vāyanadaṇḍako.

523.

::gatha1 Suttaṃ tantu pume tantaṃ, potthaṃ lepyādikammani; ::

::gathalast Pañcālikā potthalikā, vatthadantādinimmitā. ::

524.

Ugghāṭanaṃ ghaṭīyantaṃ, kūpambubbāhanaṃ bhave;

Mañjūsā peḷā piṭako, tvitthiyaṃ pacchi peṭako.

525.

::gatha1 Byābhaṅgī tvitthiyaṃ kājo, sikkā tvatrā’valambanaṃ; ::

::gathalast Upāhano vā pādu’tthī, tabbhedā pādukā pyatha. ::

526.

Varattā vaddhikā naddhi, bhastā cammapasibbakaṃ;

::gatha2 Soṇṇādyāvattanī mūsā, ::

Tha kūṭaṃ vā ayoghano.

527.

::gatha1 Kammārabhaṇḍā saṇḍāso, muṭṭhyā’dhikaraṇītthīyaṃ; ::

::gathalast Tabbhastā gaggarī nārī, sattaṃ tu pipphalaṃ bhave. ::

528.

Sāṇo tu nikaso vutto,

Ārā tu sūcivijjhanaṃ;

::gathalast Kharo ca kakaco nitthī, sippaṃ kammaṃ kalādikaṃ. ::

529.

Paṭimā paṭibimbañca, bimbo paṭinidhīrito;

Tīsu samo paṭibhāgo, sannikāso sarikkhako.

530.

Samāno sadiso tulyo,

Saṅkāso sannibho nibho;

Opamma mupamānaṃ cu, pamā bhati tu nāriyaṃ.

531.

Nibbeso vetanaṃ mūlyaṃ, jūtaṃ tvanitthi ketavaṃ;

Dhutto’kkhadhutto kitavo, jūtakāra, kkhadevino.

532.

Pāṭibhogotu paṭibhū, akkho tu pāsako bhave;

::gathalast Pumevā’ ṭṭhapadaṃ aṭṭhāpadaṃ (ṭī. sī.) sāri, phalake tha paṇo, bbhuto. ::

533.

::gatha1 Kiṇṇaṃ tu madirābīje, madhu madhvāsave mataṃ; ::

Madirā vāruṇī majjaṃ, surā bhavo tu merayaṃ.

534.

Sarako casako nitthī, āpānaṃ pānamaṇḍalaṃ;

535.

Ye’tra bhūrippayogattā, yogikekasmi mīritā;

::gathalast Liṅgantarepi te ñeyyā, **taddhammattā’**ññavuttiyanti. ::

Iti suddavaggo.

Catubbaṇṇavaggo niṭṭhito.

5. Araññavagga

536.

Araññaṃ kānanaṃ dāyo, gahanaṃ vipinaṃ vanaṃ;

::gathalast Aṭavī’tthī mahāraññaṃ, tva, raññānītthiyaṃ bhave. ::

537.

Nagarā nātidūrasmiṃ, santehi yo bhiropito;

::gathalast Tarusaṇḍo sa ārāmo, tatho pavana muccate. ::

538.

::gatha1 Sabbasādhāraṇā’raññaṃ, rañña muyyāna muccate; ::

::gathalast Ñeyyaṃ tadeva pamada, vana mantepurocitaṃ. ::

539.

Panti vīthyā’vali seṇī, pāḷi lekhā tu rāji ca;

Pādapo viṭapī rukkho, ago sālo mahīruho.

540.

::gatha1 Dumo taru kujo sākhī, gaccho tu khuddapādapo; ::

::gathalast Phalanti ye vinā pupphaṃ, te vuccanti vanappatī. ::

541.

Phalapākāvasāne yo,

::gatha2 Maratyo sadhi sā bhave; ::

::gathalast Tīsu vañcyā’phalā cātha, phalino phalavā phalī. ::

542.

Samphullito tu vikaco, phullo vikasito tisu;

Siro’ggaṃ sikharo nitthī, sākhā tu kathitā latā.

543.

Dalaṃ palāsaṃ chadanaṃ, paṇṇaṃ pattaṃ chado pyatha;

::gathalast Pallavo vā kisalayaṃ, navubbhinne tu aṅkuro. ::

544.

Makulaṃ vā kuṭumalo, khārako tu ca jālakaṃ;

::gathalast Kalikā korako nitthī, vaṇṭaṃ pupphādibandhanaṃ. ::

545.

::gatha1 Pasavo kusumaṃ pupphaṃ, parāgo pupphajo rajo; ::

Makarando madhu mataṃ, thavako tu ca gocchako.

546.

::gatha1 Phale tvā’me salāṭu’tto, ::

Phalaṃ tu pakka muccate;

::gathalast Campaka’mbādikusuma, phalanāmaṃ napuṃsake. ::

547.

::gatha1 Mallikādī tu kusume, saliṅgā vīhayo phale; ::

Jambū’tthī jambavaṃ jambū, viṭapo viṭabhī’tthiyaṃ.

548.

::gatha1 Mūla mārabbha sākhanto, khandho bhāgo tarussa tha; ::

::gathalast Koṭaro nitthiyaṃ rukkha, cchidde kaṭṭhaṃ tu dāru ca. ::

549.

Bundo mūlañca pādo tha, saṅku’tto khāṇunitthiyaṃ;

Karahāṭaṃ tu kando tha, kaḷīro matthako bhave.

550.

Vallarī mañjarī nārī, vallī tu kathitā latā;

::gathalast Thambho gumbo ca akkhandhe, latā virū patāninī. ::

551.

Assattho bodhi ca dvīsu, nigrodho tu vaṭo bhave;

Kabiṭṭho ca kapittho ca, yaññaṅgo tu udumbaro.

552.

Koviḷāro yugapatto, uddālo vātaghātako;

Rājarukkho katamālī, ndīvaro byādhighātako.

553.

Dantasaṭho ca jambhīro, varaṇo tu kareri ca;

Kiṃ suko pālibhaddotha, vañjulo tu ca vetaso.

554.

Ambāṭakopītanako, madhuko tu madhuddumo;

Atho guḷaphalo pīlu, sobhañjano ca siggu ca.

555.

Sattapaṇṇi chattapaṇṇo, tiniso tva timuttako;

Kiṃ suko tu palāso tha,

Ariṭṭho phenilo bhave.

556.

Mālūra beluvābillo, punnāgo tu ca kesaro;

Sālavo tu ca loddo tha, piyālo sannakaddu ca.

557.

Likocako tathā’ṅkolo,

Atha guggulu kosiko;

::gatha3 Ambo cūto saho tveso, ::

::gathalast Sahakāro sugandhavā. ::

558.

Puṇḍarīko ca setambo, selu tu bahuvārako;

Sepaṇṇī kāsmirī cātha, kolī ca badarītthiyaṃ.

559.

Kolaṃ cānitthī badaro, pilakkho pippalī’tthiyaṃ;

Pāṭalī kaṇhavantā ca, sādukaṇṭo vikaṅkato.

560.

Tinduko kāḷakkhandho ca, timbarūsaka timbarū;

Erāvato tu nāraṅgo, kulako kākatinduko.

561.

Kadambo piyako nīpo, bhallī bhallātako tisu;

Jhāvuko piculo cātha, tilako khurako bhave.

562.

Ciñcā ca tintiṇī cātha, gaddabhaṇḍo kapītano;

Sālo’ssakaṇṇo sajjo tha,

Ajjuno kakudho bhave.

563.

Niculo mucalindo ca, nīpo tha piyako tathā;

Asano pītasālo tha,

Golīso jhāṭalo bhave.

564.

Khīrikā rājāyatanaṃ, kumbhī kumudikā bhave;

Yūpo pūgo (ka.) tu kamuko cātha, paṭṭi lākhāpasādano.

565.

Iṅgudī tāpasataru, bhujapatto tu ābhujī;

Picchilā simbalī dvīsu, rocano koṭasimbalī.

566.

Pakiriyo pūtiko tha, rohī rohitako bhave;

Eraṇḍo tu ca āmaṇḍo, atha sattuphalā samī.

567.

Nattamālo karañjo tha, khadiro dantadhāvano;

Somavakko tu kadaro, sallotu madano bhave.

568.

Athāpi indasālo ca, sallakī khārako siyā;

Devadāru bhaddadāru, campeyyo tu ca campako.

569.

Panaso kaṇṭakiphalo, abhayā tu harītakī;

Akkho vibhītako tīsu, amatā’malakī tisu.

570.

Labujo likuco cātha, kaṇikāro dumuppalo;

Nimbo’riṭṭho pucimando, karako tu ca dāḷimo.

571.

Saralo pūtikaṭṭhañca, kapilā tu ca siṃsapā;

Sāmā piyaṅgu kaṅgupi, sirīso tu ca bhaṇḍilo.

572.

Soṇako dīghavanto ca,

Vakulo tu ca kesaro;

Kākodumbarikā pheggu, nāgo tu nāgamālikā.

573.

Asoko vañjulo cātha, takkārī vejayantikā;

Tāpiñcho ca tamālo tha, kuṭajo girimallikā.

574.

::gatha1 Indayavo phale tassā, ggimantho kaṇikā bhave; ::

Niguṇṭhi’tthī sinduvāro, tiṇasuññaṃ tiṇasūlaṃ (ṭī.) tu mallikā.

575.

Sephālikā nīlikā tha, apphoṭā vanamallikā;

Bandhuko jayasumanaṃ, bhaṇḍiko bandhujīvako.

576.

Sumanā jātisumanā, mālatī jāti vassikī;

Yūthikā māgadhī cātha, sattalā navamallikā.

577.

Vāsantī,tthī atimutto, karavīro’ssamārako;

Mātuluṅgo bījapūro, ummatto tu ca mātulo.

578.

Karamando suseno ca, kundaṃ tu māghya muccate;

Devatāso devatāḍo (sī. amarakosa) tu jīmūto,

Thā’milāto mahāsahā.

579.

Atho sereyyako dāsī,

Kiṃ kirāto kuraṇṭako;

Ajjuko sitapaṇṇāso, samīraṇo phaṇijjako.

580.

Japā tu jayasumanaṃ, karīro kakaco bhave;

Rukkhādanī ca vandākā, cittako tva’ggisaññito.

581.

Akko vikīraṇo tasmiṃ,

::gatha2 Tva’ ḷakko setapupphake; ::

Pūtilatā gaḷocī ca, mubbā madhurasā pyatha.

582.

Kapikacchu duphasso tha, mañjiṭṭhā vikasā bhave;

Ambaṭṭhā ca tathā pāṭhā, kaṭukā kaṭurohiṇī.

583.

Apāmaggo sekhariko, pippalī māgadhī matā;

Gokaṇṭako ca siṅghāṭo, kolavallī’bhapippalī.

584.

Golomī tu vacā cātha, girikaṇya’parājitā;

Sīhapucchī pañhipaṇṇī, sālapaṇṇī tu ca’tthirā; (Cathirā).

585.

Nididdhikā tu byagghī ca, atha nīlī ca nīlinī;

Jiñjuko jiñjukā (ka.) ceva guñjā tha, satamūlī satāvarī.

586.

Mahosadhaṃ tva’tivisā, bākucī somavallikā;

Dābbī dāruhaliddā tha, biḷaṅgaṃ citrataṇḍulā.

587.

Nuhī ceva mahānāmo, muddikā tu madhurasā;

Athāpi madhukaṃ yaṭṭhi, madhukāmadhuyaṭṭhikā madhulaṭṭhikā (sī. ṭī.).

588.

Vātiṅgaṇo ca bhaṇḍākī, vāttākī brahatī pyatha;

Nāgabalā ceva jhasā, lāṅgalī tu ca sāradī.

589.

Rambhā ca kadalī moco, kappāsī badarā bhave;

Nāgalatā tu tambūlī, aggijālā tu dhātakī.

590.

Tivutā tipuṭā cātha, sāmā kāḷā ca kathyate;

Atho siṅgī ca usabho, reṇukā kapiḷā bhave.

591.

Hiriverañca vālañca, rattaphalā tu bimbikā;

Seleyya’ masmapupphañca, elā tu bahulā bhave.

592.

Kuṭṭhañca byādhi kathito, vāneyyaṃ tu kuṭannaṭaṃ;

::gathalast Osadhi jātimattamhi, osadhaṃ sabba’ majātiyaṃ. ::

593.

Mūlaṃ pattaṃ kaḷīra’ggaṃ, kandaṃ miñjā phalaṃ tathā;

::gathalast Taco pupphañca chattanti, sākaṃ dasavidhaṃ mataṃ. ::

594.

Papunnāṭo eḷagalo,

Taṇḍuleyyo’ppamāriso;

Jīvanti jīvanī cātha, madhurako ca jīvako.

595.

Mahākando ca lasuṇaṃ, palaṇḍu tu sukandako;

Paṭolo tittako cātha, bhiṅgarājo ca makkavo.

596.

Punannavā sothaghātī, vitunnaṃ sunisaṇṇakaṃ;

Kāravello tu susavī, tumbyā’lābu ca lābu sā.

597.

Eḷālukañca kakkārī, kumbhaṇḍo tu ca vallibho;

Indavāruṇī visālā, vatthukaṃ vatthuleyyako.

598.

Mūlako nitthiyaṃ cuccu, tambako ca kalambako;

::gathalast Sākabhedā kāsamadda, jhajjharī phaggavā’dayo. ::

599.

::gatha1 Saddalo ceva dubbā ca, golomī sā sitā bhave; ::

Gundā ca bhaddamuttañca, rasālo tu’cchu veḷu tu.

600.

Tacasāro veṇu vaṃso, pabbaṃ tu phalu gaṇṭhiso;

::gathalast Kīcakā te siyuṃ veṇū, ye nadantyā’niladdhutā. ::

601.

Naḷo ca dhamano poṭa, galo tu kāsa mitthi na;

::gathalast Tejano tu saro, mūlaṃ, tū’ sīraṃ bīraṇassa hi. ::

602.

Kuso varahisaṃ dabbo, bhūtiṇakaṃ tu bhūtiṇaṃ;

Ghāso tu yavaso cātha,

Pūgo tu kamuko bhave.

603.

Tālo vibhedikā cātha, khajjurī sindi vuccati;

604.

Hintāla, tāla, khajjūrī, nālikerā tatheva ca;

::gathalast Tālī ca ketakī nārī, pūgo ca tiṇapādapāti. ::

Iti araññavaggo.

6. Araññādivagga

605.

Pabbato giri selo’ddi, nagā’cala, siluccayā;

Sikharī bhūdharotha bbha, pāsāṇā’smo’palo silā.

606.

::gatha1 Gijjhakūṭo ca vebhāro, vepullo’sigilī nagā; ::

Viñjho paṇḍava vaṅkādī, pubbaselo tu co’dayo;

Mandaro paraselo’ttho, himavā tu himācalo.

607.

Gandhamādana kelāsa, cittakūṭa sudassanā;

Kālakūṭo tikūṭā’ssa, pattho tu sānu nitthiyaṃ.

608.

Kūṭo vā sikharaṃ siṅgaṃ, papāto tu taṭo bhave;

::gathalast Nitambo kaṭako nitthī, nijjharo pasavo’mbuno. ::

609.

Darī’tthī kandaro dvīsu, leṇaṃ tu gabbharaṃ guhā;

Silāpokkharaṇī soṇḍī, kuñjaṃ nikuñja mitthi na.

610.

::gatha1 Uddha madhiccakā sela, ssāsannā bhūmyu paccakā; ::

Pādo tu’pantaselo tha,

::gathalast Dhātu’tto gerikādiko. ::

Iti selavaggo.

611.

Migindo kesarī sīho, taraccho tu migādano;

Byaggho tu puṇḍarīko tha, saddūlo dīpinī’rito.

612.

Accho ikko ca isso tu,

Kāḷasīho iso pyatha;

Rohiso rohito cātha,

Gokaṇṇo gaṇi kaṇṭakā.

613.

Khagga khaggavisāṇā tu, palāsādo ca gaṇḍako;

::gathalast Byagghādike vāḷamigo, sāpado tha plavaṅgamo. ::

614.

Makkaṭo vānaro sākhā, migo kapi valīmukho;

Palavaṅgo, kaṇhatuṇḍo,

::gathalast Gonaṅgulo gonaṅgalo (ṭī.) ti so mato. ::

615.

Siṅgālo sigālo (sī.) jambuko kotthu, bheravo ca sivā pyatha;

Biḷāro babbu mañjāro, koko tu ca vako bhave.

616.

Mahiṃso mahiso (sī.) ca lulāyo tha,

Gavajo gavayo samā;

Sallo tu sallako thā’ssa,

Lomamhi salalaṃ salaṃ.

617.

Hariṇo miga sāraṅgā, mago ajinayoni ca;

Sūkaro tu varoho tha,

Pelako ca saso bhave.

618.

Eṇeyyo eṇīmigo ca, pampaṭako tu pampako;

Vātamigo tu calanī, mūsiko tvā’khu unduro.

619.

Camaro pasado ceva, kuruṅgo migamātukā;

::gathalast Ruru raṅku ca nīko ca, sarabhādī migantarā. ::

620.

::gatha1 Piyako camūru kadalī, migādī cammayonayo; ::

::gathalast Migā tu pasavo sīhā, dayo sabbacatuppadā. ::

621.

Lūtā tu lūtikā uṇṇa, nābhi makkaṭako siyā;

Vicchiko tvā’ḷi kathito, sarabū gharagoḷikā.

622.

Godhā kuṇḍo pyatho kaṇṇa, jalūkā satapadyatha;

Kalandako kāḷakā tha, nakulo maṅguso bhave.

623.

Kakaṇṭako ca saraṭo, kīṭo tu puḷavo kimi;

Pāṇako cāpyatho uccā,

Liṅgo lomasapāṇako.

624.

Vihaṅgo vihago pakkhī, vihaṅgama khaga’ṇḍajā;

Sakuṇo ca sakunto vi, pataṅgo sakuṇī dvijo.

625.

Vakkaṅgo pattayāno ca, patanto nīḷajo bhave;

Tabbhedā vaṭṭakā jīva, ñjīvo cakora tittirā.

626.

Sāḷikā karavīko ca, ravihaṃso kukutthako;

Kāraṇḍavo ca pilavo bilavo (ṭī.), pokkharasātakā’dayo.

627.

Patattaṃ pekhuṇaṃ pattaṃ, pakkho piñchaṃ chado garu;

::gathalast Aṇḍaṃ tu pakkhibīje tha, nīḷo nitthī kulāvakaṃ. ::

628.

::gatha1 Supaṇṇamātā vinatā, mithunaṃ thīpumadvayaṃ; ::

Yugaṃ tu yugalaṃ dvandaṃ, yamakaṃ yamalaṃ yamaṃ.

629.

Samūho gaṇa saṅghātā, samudāyo ca sañcayo;

Sandoho nivaho ogho, visaro nikaro cayo.

630.

Kāyo khandho samudayo, ghaṭā samiti saṃhati;

Rāsi puñjo samavāyo, pūgo jātaṃ kadambakaṃ.

631.

Byūho vitāna gumbā ca, kalāpo jāla maṇḍalaṃ;

::gatha2 Samānānaṃ gaṇo vaggo, ::

::gathalast Saṅgho sattho tu jantunaṃ. ::

632.

::gatha1 Sajātikānaṃ tu kulaṃ, nikāyo tu sadhamminaṃ; ::

::gathalast Yūtho nitthī sajātiya, tiracchānānamuccate. ::

633.

Supaṇṇo venateyyo ca, garuḷo vihagādhipo;

Parapuṭṭho parabhato, kuṇālo kokilo piko.

634.

Moro mayūro varahī, nīlagīva sikhaṇḍino;

Kalāpī ca sikhī kekī, cūḷā tu ca sikhā bhave.

635.

Sikhaṇḍo varahañceva, kalāpo piñcha mapyatha;

Candako mecako cātha, chappado ca madhubbato.

636.

Madhulīho madhukaro, madhupo bhamaro ali;

Pārāvato kapoto ca, kakuṭo ca pārevato.

637.

Gijjho gaddhotha kulalo, seno byagghīnaso pyatha;

Tabbhedā sakuṇagghi’tthī, āṭo dabbimukhadvijo.

638.

Uhuṅkāro ulūko ca, kosiyo vāyasāri ca;

Kāko tva’riṭṭho dhaṅko ca, balipuṭṭho ca vāyaso.

639.

Kākolo vanakāko tha,

Lāpo laṭukikā pyatha;

Vāraṇo hatthiliṅgo ca, hatthisoṇḍavihaṅgamo.

640.

Ukkuso kuraro kola,ṭṭhipakkhimhi ca kukkuho;

Suvo tu kīro ca suko, tambacūḷo tu kukkuṭo.

641.

Vanakukkuṭo ca nijjivho, atha koñcā ca kuntanī;

Cakkavāko tu cakkavho, sāraṅgotu ca cātako.

642.

Tuliyo pakkhibiḷālo,

Satapatto tu sāraso;

Bako tu sukkakākotha,

Balākā visakaṇṭhikā.

643.

Lohapiṭṭho tathā kaṅko, khañjarīṭo tu khañjano;

Kalaviṅko tu cāṭako, dindibho tu kikī bhave.

644.

Kādambo kāḷahaṃsotha, sakunto bhāsapakkhini;

Dhūmyāṭo tu kaliṅgotha,

Dātyūho kāḷakaṇṭhako.

645.

::gatha1 Khuddādī makkhikābhedā, ḍaṃso piṅgalamakkhikā; ::

Āsāṭikā makkhikāṇḍaṃ, pataṅgo salabho bhave.

646.

Sūcimukho ca makaso, cīrī tu jhallikā jhillikā (ka.) tha ca;

Jatukā jinapattā tha, haṃso setacchado bhave.

647.

::gatha1 Te rājahaṃsā rattehi, pādatuṇḍehi bhāsitā; ::

::gathalast **Mallikā’**khyā dhataraṭṭhā, malīnehya’sitehi ca. ::

648. Tiraccho tu tiracchāno, tiracchānagato siyāti.

Iti araññādivaggo.

7. Pātālavagga

649.

Adhobhuvanaṃ pātālaṃ, nāgaloko rasātalaṃ;

Randhaṃ tu vivaraṃ chiddaṃ, kuharaṃ susiraṃ bilaṃ.

650.

::gatha1 Susi’tthī chiggalaṃ sobbhaṃ, sacchidde susiraṃ tisu; ::

Thiyaṃ tu kāsu āvāṭo, sapparājā tu vāsukī.

651.

Ananto nāgarājā tha, vāhaso’jagaro bhave;

Gonaso tu tiliccho tha,

Deḍḍubho rājulo bhave.

652.

::gatha1 Kambalo’ssataro meru, pāde nāgātha dhammanī; ::

Silutto gharasappo tha, nīlasappo silābhu ca.

653.

Āsiviso bhujaṅgo’hi, bhujago ca bhujaṅgamo;

Sarīsapo phaṇī sappā, lagaddā bhogi pannagā.

654.

Dvijivho urago vāḷo, dīgho ca dīghapiṭṭhiko;

::gathalast Pādūdaro visadharo, bhogo tu phaṇino tanu. ::

655.

Āsī’tthī sappadāṭhā tha, nimmoko kañcuko samā;

::gathalast Visaṃ tva’nitthī garaḷaṃ, tabbhedā vā halāhalo. ::

656.

::gatha1 Kāḷakūṭādayo cātha, vāḷaggātya’hituṇḍiko; ::

657.

::gatha1 Nirayo duggati’tthī ca, narako, so mahā’ṭṭhadhā; ::

Sañjīvo kāḷasutto ca, mahāroruva roruvā;

Patāpano avīci’tthī, saṅghāto tāpano iti.

658.

::gatha1 Thiyaṃ vetaraṇī loha, kumbhī tattha jalāsayā; ::

Kāraṇiko nirayapo,

Nerayiko tu nārako.

659.

Aṇṇavo sāgaro sindhu, samuddo ratanākaro;

::gathalast Jalanijhu’ dadhi, tassa, bhedā khīraṇṇavādayo. ::

660.

**Velā’**ssa kūladeso tha,

Āvaṭṭo salilabbhamo;

Thevo tu bindu phusitaṃ, bhamo tu jalaniggamo.

661.

Āpo payo jalaṃ vāri, pānīyaṃ salilaṃ dakaṃ;

Aṇṇo nīraṃ vanaṃ vālaṃ, toyaṃ ambu’dakañca kaṃ.

662.

Taraṅgo ca tathā bhaṅgo, ūmi vīci pumitthiyaṃ;

::gathalast Ullolo tu ca kallolo, mahāvīcīsu kathyate. ::

663.

Jambālo kalalaṃ paṅko, cikkhallaṃ kaddamo pyatha;

Pulinaṃ vālukā vaṇṇu, marū’ru sikatā bhave.

664.

::gatha1 Antarīpañca dīpo vā, jalamajjhagataṃ thalaṃ; ::

Tīraṃ tu kūlaṃ rodhañca, patīrañca taṭaṃ tisu.

665.

::gatha1 Pāraṃ paramhi tīramhi, oraṃ tva’pāra muccate; ::

Uḷumpo uḷupo (ka.) tu plavo kullo, taro ca paccarī’tthiyaṃ.

666.

Taraṇī tari nāvā ca, kūpako tu ca kumbhakaṃ;

Pacchābandho goṭaviso, kaṇṇadhāro tu nāviko.

667.

Arittaṃ kenipāto tha,

Potavāho niyāmako;

::gathalast Saṃyattikā tu nāvāya, vāṇijjamācaranti ye. ::

668.

::gatha1 Nāvāya’ṅgā’ laṅkāro ca, vaṭākāro phiyādayo; ::

Poto pavahanaṃ vuttaṃ, doṇi tvi’tthī tathā’mbaṇaṃ ammaṇaṃ (sī.).

669.

::gatha1 Gabhīra ninna gambhīrā, tho ttānaṃ tabbipakkhake; ::

Agādhaṃ tva’talamphassaṃ, anaccho kalusā’vilā.

670.

Accho pasanno vimalo, gabhīrappabhutī tisu;

Dhīvaro macchiko maccha, bandha kevaṭṭa jālikā.

671.

Maccho mīno jalacaro, puthulomo’mbujo jhaso;

Rohito magguro siṅgī, balajo muñja pāvusā.

672.

Sattavaṅko savaṅko ca, naḷamīno ca gaṇḍako;

::gathalast Susukā sapharī maccha, ppabhedā makarādayo. ::

673.

::gatha1 Mahāmacchā timi timi, ṅgalo timirapiṅgalo; ::

Ānando timinando ca, ajjhāroho mahātimi.

674.

Pāsāṇamaccho pāṭhīno, vaṅko tu baḷiso bhave;

Susumāro saṃsumāro (ṭī.), suṃsumāro (sī.) tu kumbhīlo,

Nakko kummo tu kacchapo.

675.

Kakkaṭako kuḷīro ca, jalūkā tu ca rattapā;

Maṇḍūko dadduro bheko;

Gaṇḍuppādo mahīlatā.

676.

Atha sippī ca sutti’tthī, saṅkhe tu kambu’nitthiyaṃ;

Khuddasaṅkhye saṅkhanakho, jalasutti ca sambuko.

677.

::gatha1 Jalāsayo jalādhāro, gambhīro rahado tha ca; ::

Udapāno pānakūpo, khātaṃ pokkharaṇī’tthiyaṃ.

678.

Taḷāko ca saro’nitthī, vāpī ca sarasī’tthiyaṃ;

::gathalast Daho’mbujākaro cātha, pallalaṃ khuddako saro. ::

679.

Anotatto tathā kaṇṇa, muṇḍo ca rathakārako;

Chaddanto ca kuṇālo ca, vuttā mandākinī’tthiyaṃ.

680.

::gatha1 Tathā sīhappapātoti, ete satta mahāsarā; ::

Āhāvo tu nipānañcā, khātaṃ tu devakhātakaṃ.

681.

Savantī ninnagā sindhu, saritā āpagā nadī;

Bhāgīrathī tu gaṅgā tha, sambhedo sindhusaṅgamo.

682.

Gaṅgā’ciravatī ceva, yamunā sarabhū (sarabū sarayū (ka.) ) mahī;

::gathalast Imā mahānadī pañca, candabhāgā sarassatī sarasvatī (sī. ṭī.). ::

683.

::gatha1 Nerañjarā ca kāverī, nammadādī ca ninnagā; ::

::gathalast Vārimaggo paṇālī’tthī panāḷī (ṭī.), pume candanikā tu ca. ::

684.

::gatha1 Jambālī oligallo ca, gāmadvāramhi kāsuyaṃ; ::

Saroruhaṃ satapattaṃ, aravindañca vārijaṃ.

685.

Anitthī padumaṃ paṅke, ruhaṃ nalina pokkharaṃ;

Muḷālapupphaṃ kamalaṃ, bhisapupphaṃ kusesayaṃ.

686.

::gatha1 Puṇḍarīkaṃ sitaṃ, rattaṃ, kokanadaṃ kokāsako; ::

::gathalast Kiñjakkho kesaro nitthī, daṇḍo tu nāla muccate. ::

687.

Bhisaṃ muḷālo nitthī ca, bījakoso tu kaṇṇikā;

::gathalast Padumādisamūhe tu, bhave saṇḍamanitthiyaṃ. ::

688.

::gatha1 Uppalaṃ kuvalayañca, nīlaṃ tvi’ndīvaraṃ siyā; ::

::gathalast Setetu kumudañcassa, kando sālūka muccate. ::

689.

Sogandhikaṃ kallahāraṃ, dakasītalikaṃ pyatha;

Sevālo nīlikā cātha, bhisinya’mbujinī bhave.

690. Sevālā tilabījañca, saṅkhe ca paṇakādayoti.

Iti pātālavaggo.

Bhūkaṇḍo dutiyo.

3. Sāmaññakaṇḍa

1. Visesyādhīnavagga

691.

Visesyādhīna saṃkiṇṇā, nekatthehya’byayehi ca;

Sā’ṅgo’pāṅgehi kathyante, kaṇḍe vaggā iha kkamā.

692.

Guṇadabbakriyāsaddā, siyuṃ sabbe visesanā;

Visesyādhīnabhāvena, visesyasamaliṅgino.

693.

Sobhanaṃ ruciraṃ sādhu, manuññaṃ cāru sundaraṃ;

Vaggu manoramaṃ kantaṃ, hārī mañju ca pesalaṃ.

694.

Bhaddaṃ vāmañca kalyāṇaṃ, manāpaṃ laddhakaṃ subhaṃ;

Uttamo pavaro jeṭṭho, pamukhā’nuttaro varo.

695.

Mukhyo padhānaṃ pāmokkho, para maggañña muttaraṃ;

Paṇītaṃ paramaṃ seyyo, gāmaṇī seṭṭha sattamā.

696.

Visiṭṭhā’riya nāge’ko, sabhaggā mokkha puṅgavā;

::gathalast Sīha kuñjara saddūlā, dī tu samāsagā pume. ::

697.

::gatha1 Citta’kkhi pītijanana, mabyāseka masecanaṃ; ::

Iṭṭhaṃ tu subhagaṃ hajjaṃ, dayitaṃ vallabhaṃ piyaṃ.

698.

Tucchañca rittakaṃ suññaṃ, athā’sārañca pheggu ca;

Mejjhaṃ pūtaṃ pavitto tha, aviraddho apaṇṇako.

699.

Ukkaṭṭho ca pakaṭṭho tha, nihīno hīna lāmakā;

Patikiṭṭhaṃ nikiṭṭhañca, ittarā’vajja kucchitā.

700.

Adhamo’maka gārayhā,

Malīno tu malīmaso;

Brahā mahantaṃ vipulaṃ, visālaṃ puthulaṃ puthu.

701.

Garu’ru vitthiṇṇa matho, pīnaṃ thūlañca pīvaraṃ;

Thullañca vaṭharañcā tha, ācitaṃ nicitaṃ bhave.

702.

Sabbaṃ samatta makhilaṃ, nikhilaṃ sakalaṃ tathā;

Nissesaṃ kasiṇā’sesaṃ, samaggañca anūnakaṃ,

703.

Bhūri pahutaṃ pacuraṃ, bhiyyo sambahulaṃ bahu;

Yebhuyyaṃ bahulaṃ cātha, bāhiraṃ paribāhiraṃ.

704.

::gatha1 Parosatādī te, yesaṃ, paraṃ mattaṃ satādito; ::

Parittaṃ sukhumaṃ khuddaṃ, thoka mappaṃ kisaṃ tanu.

705.

Cullaṃ matte’tthiyaṃ lesa,

Lavā’ṇuhi kaṇo pume;

Samīpaṃ nikaṭā’sanno, pakaṭṭhā’bhyāsa santikaṃ.

706.

Avidūrañca sāmantaṃ, sannikaṭṭha mupantikaṃ;

Sakāsaṃ antikaṃ ñattaṃ, dūraṃ tu vippakaṭṭhakaṃ.

707.

Nirantaraṃ ghanaṃ sandaṃ, viraḷaṃ pelavaṃ tanu;

Athā yataṃ dīgha matho, nittalaṃ vaṭṭa vaṭṭulaṃ.

708.

Ucco tu unnato tuṅgo, udaggo ceva ucchito;

Nīco rasso vāmano tha, ajimho paguṇo uju.

709.

Aḷāraṃ vellitaṃ vaṅkaṃ, kuṭilaṃ jimha kuñcitaṃ;

Dhuvo ca sassato nicco, sadātana sanantanā.

710.

::gatha1 Kūṭaṭṭho tve’karūpena, kālabyāpī pakāsito; ::

Lahu sallahukaṃ cātha, saṅkhyātaṃ gaṇitaṃ mitaṃ.

711.

Tiṇhaṃ tu tikhiṇaṃ tibbaṃ, caṇḍaṃ uggaṃ kharaṃ bhave;

Jaṅgamañca carañceva, tasaṃ ñeyyaṃ carācaraṃ.

712.

Kampanaṃ calanaṃ cātha, atiritto tathā’dhiko;

::gathalast Thāvaro jaṅgamā añño, lolaṃ tu cañcalaṃ calaṃ. ::

713.

Taralañca purāṇo tu, purātana sanantanā;

Cirantano tha paccaggho, nūtano’bhinavo navo.

714.

Kurūraṃ kaṭhinaṃ daḷhaṃ, niṭṭhuraṃ kakkhaḷaṃ bhave;

Anitthya’nto pariyanto, panto ca pacchima’ntimā.

715.

Jighaññaṃ carimaṃ pubbaṃ, tva’ggaṃ paṭhama mādi so;

Patirūpo nucchavikaṃ, atha moghaṃ niratthakaṃ.

716.

Byattaṃ puṭa phuṭaṃ (sī.) ñca mudu tu, sukumārañca komalaṃ;

::gathalast Paccakkhaṃ indriyaggayhaṃ, apaccakkhaṃ atindriyaṃ. ::

717.

Itarā’ññataro eko, añño bahuvidho tu ca;

Nānārūpo ca vividho, abādhaṃ tu niraggalaṃ.

718.

Athe’kākī ca ekacco, eko ca ekako samā;

Sādhāraṇañca sāmaññaṃ, sambādho tu ca saṃkaṭaṃ.

719.

::gatha1 Vāmaṃ kaḷevaraṃ sabyaṃ; Apasabyaṃ tu dakkhiṇaṃ; ::

Paṭikūlaṃ tva’pasabyaṃ, gahanaṃ kalilaṃ samā.

720.

Uccāvacaṃ bahubhedaṃ, saṃkiṇṇā’ kiṇṇa saṃkulā;

Katahattho ca kusalo, pavīṇā’bhiñña sikkhitā.

721.

Nipuṇo ca paṭu cheko, cāturo dakkha pesalā;

Bālo dattu jalo mūḷho, mando viññū ca bāliso.

722.

Puññavā sukatī dhañño, mahussāho mahādhiti;

Mahātaṇho mahiccho tha, hadayī hadayālu ca.

723.

Sumano haṭṭhacitto tha, dummano vimano pyatha;

Vadāniyo vadaññū ca, dānasoṇḍo bahuppado.

724.

Khyāto patīto paññāto,

Bhiññāto pathito suto,

Vissuto vidito ceva, pasiddho pākaṭo bhave.

725.

Issaro nāyako sāmī, patī’sā’dhipatī pabhū;

Ayyā’dhipā’dhibhū netā,

Ibbho tva’ḍḍho tathā dhanī.

726.

Dānāraho dakkhiṇeyyo, siniddho tu ca vacchalo;

Parikkhako kāraṇiko,

Āsatto tu ca tapparo.

727.

::gatha1 Kāruṇiko dayālupi, sūrato ussuko tu ca; ::

Iṭṭhatthe uyyuto cātha, dīghasutto cirakriyo.

728.

Parādhīno parāyatto, āyatto tu ca santako;

Pariggaho adhīno ca, sacchando tu ca serini.

729.

Anisammakārī jammo, atitaṇho tu lolupo;

Giddho tu luddho lolo tha,

::gathalast Kuṇṭho mando kriyāsu hi. ::

730.

Kāmayitā tu kamitā, kāmano kāmi kāmuko;

Soṇḍo matto vidheyyo tu,

Assavo subbaco samā.

731.

Pagabbho paṭibhāyutto, bhīsīlo bhīru bhīruko;

Adhīro avīro (ṭī.) kātaro cātha,

Hiṃsāsīlo ca ghātuko.

732.

Kodhano rosano dosano (sī.) kopī,

Caṇḍo tvaccantakodhano;

Sahano khamano khantā, titikkhavā ca khantimā.

733.

Saddhāyutto tu saddhālu, dhajavā tu dhajālu ca lajjālutu ca lajjavā (ka.);

Niddālu niddāsīlo tha, bhassaro bhāsuro bhave.

734.

Naggo digambaro’vattho, ghasmaro tu ca bhakkhako;

::gathalast Eḷamūgo tu vattuñca, sotuṃ cā’kusalo bhave. ::

735.

Mukharo dummukhā’baddha, mukhā cāppiyavādini;

::gathalast Vācālo bahugārayha, vace vattā tu so vado. ::

736.

Nijo sako attaniyo,

Vimhayo’cchariya’bbhuto;

Vihattho byākulo cātha,

Ātatāyī vadhudyato.

737.

::gatha1 Sīsacchejjamhi vajjho tha, nikato ca saṭho’nuju; ::

Sūcako pisuṇo kaṇṇe,

Japo dhutto tu vañcako.

738.

Anisamma hi yo kiccaṃ, puriso vadhabandhanādi mācarati;

::gathalast Avinicchitakārittā, sokhalu capaloti viññeyyo. ::

739.

Khuddo kadariyo thaddha, maccharī kapaṇo pyatha;

Akiñcano daliddo ca, dīno niddhana duggatā.

740.

::gatha1 Asambhāvitasampattaṃ, kākatāliya muccate; ::

Atha yācanako atthī, yācako ca vanibbako.

741.

::gatha1 Aṇḍajā pakkhisappādī, narādī tu jalābujā; ::

::gathalast Sedajā kimiḍaṃsādī, devādī tvo’ papātikā. ::

742.

::gatha1 Jaṇṇutaggho jaṇṇumatto, kappo tu kiñcidūnake; ::

Antaggataṃ bhu pariyā, panna mantogadho’gadhā.

743.

Rādhito sādhito cātha, nippakkaṃ kuthitaṃ bhave;

Āpanno tvā’padappatto, vivaso tvavaso bhave.

744.

Nuṇṇo nuttā’tta, khittā ce’, ritā viddhā tha kampito;

Dhūto ādhūta calitā, nisitaṃ tu ca tejitaṃ.

745.

Pattabbaṃ gamma māpajjaṃ āsajjaṃ (ka.), pakkaṃ pariṇataṃ samā;

Veṭhitaṃ tu valayitaṃ, ruddhaṃ saṃvuta māvutaṃ.

746.

Parikkhittañca nivutaṃ, visaṭaṃ vitthataṃ tataṃ;

Litto tu diddho gūḷho tu,

Gutto puṭṭho tu posito.

747.

Lajjito hīḷito cātha, sanitaṃ dhanitaṃ pyatha;

Sandānito sito baddho,

Kīlito saṃyato bhave.

748.

Siddhe nipphanna nibbattā, dārite bhinna bheditā;

Channo tu chādite cātha, viddhe chiddita vedhitā.

749.

Āhaṭo ābhatā’nītā,

Danto tu damito siyā;

Santo tu samito ceva,

Puṇṇo tu pūrito bhave.

750.

Apacāyito mahito, pūjitā’rahito’ccito;

Mānito cā’pacito ca, tacchitaṃ tutanūkate.

751.

Santatto dhūpito copa,

Carito tu upāsito;

Bhaṭṭhaṃ tu galitaṃ pannaṃ, cutañca dhaṃsitaṃ bhave.

752.

Pīto pamudito haṭṭho,

Matto tuṭṭho tha kantito;

Sañchinno lūna dātā tha,

Pasattho vaṇṇito thuto.

753.

Tinto’lla’dda kilinno’nnā, maggitaṃ pariyesitaṃ;

Anvesitaṃ gavesitaṃ, laddhaṃ tu patta muccate.

754.

Rakkhitaṃ gopitaṃ guttaṃ, tātaṃ gopāyitā’vitā;

Pālitaṃ atha ossaṭṭhaṃ, cattaṃ hīnaṃ samujjhitaṃ.

755.

Bhāsitaṃ lapitaṃ vuttā, bhihitā’khyāta jappitā;

Udīritañca kathitaṃ, gaditaṃ bhaṇito’ditā.

756.

Avaññātā’vagaṇitā, paribhūtā’vamānitā;

Jighacchito tu khudito,

Chāto ceva bubhukkhito.

757.

Buddhaṃ ñātaṃ paṭipannaṃ, viditā’vagataṃ mataṃ;

Gilito khādito bhutto,

Bhakkhito’jjhohaṭā’sitā.

Iti visesyādhīnavaggo.

2. Saṃkiṇṇavagga

758.

Ñeyyaṃ liṅga miha kvāpi, paccayatthavasena ca;

Kriyā tu kiriyaṃ kammaṃ,

Santi tu samatho samo;

::gatha2 Damo ca damatho danti, vattaṃ tu suddhakammani; ::

Atho āsaṅgavacanaṃ, tīsu vuttaṃ parāyaṇaṃ.

759.

Bhedo vidāro phuṭanaṃ, tappanaṃ tu ca pīṇanaṃ;

Akkosana mabhisaṅgo,

Bhikkhā tu yācanā’tthanā.

760.

Ninnimittaṃ yadicchā thā’, pucchanā nandanāni ca;

Sabhājana matho ñāyo,

Nayo phāti tu vuddhiyaṃ.

761.

Kilamatho kilamanaṃ, pasavo tu pasūtiyaṃ;

Ukkaṃso tvatisayo tha,

Jayo ca jayanaṃ jiti.

762.

Vaso kanti, byadho vedho,

Gaho gāho varo vuti;

Pacā pāko havo huti hūbhi (sī. amarakosa),

Vedo vedana mitthi vā.

763.

Jīraṇaṃ jāni tāṇaṃ tu, rakkhaṇaṃ pamitippamā;

Sileso sandhi ca khayo,

Tvapacayo ravo raṇo.

764.

Nigādo nigado mādo, mado pasiti bandhanaṃ;

Ākaro tviṅgitaṃ iṅgo,

Atha’tthāpagamo byayo.

765.

Antarāyo ca paccūho,

Vikāro tu vikatya’pi;

Pavisileso vidhuraṃ, upavesanamāsanaṃ.

766.

Ajjhāsayo adhippāyo, āsayo cābhisandhi ca;

Bhāvo dhimutti chando tha,

Doso ādīnavo bhave.

767.

Ānisaṃso guṇo cātha,

Majjhaṃ vemajjha muccate;

Majjhanhiko majjhantiko (ṭī. sī. pī.) tu majjhanho, vemattaṃ tu ca nānatā.

768.

Vā jāgaro jāgariyaṃ jāgariyo (ṭī.), pavāho tu pavatti ca;

Byāso papañco vitthāro,

Yāmo tu saṃyamo yamo.

769.

Sambāhanaṃ maddanañca, pasaro tu visappanaṃ;

Santhavo tu paricayo,

Melako saṅga saṅgamā.

770.

::gatha1 Sannidhi sannikaṭṭhamhi, vināso tu adassanaṃ; ::

Lavo bhilāvo lavanaṃ,

Patthāvo’vasaro samā.

771.

Osānaṃ pariyosānaṃ, ukkaṃso’tisayo bhave avasānaṃ samāpanaṃ (?);

Sanniveso ca saṇṭhānaṃ, athā’bbhantara mantaraṃ.

772.

Pāṭihīraṃ pāṭiheraṃ, pāṭihāriya muccate;

Kiccaṃ tu karaṇīyañca, saṅkhāro vāsanā bhave.

773.

Pavanaṃ pava nippāvā, tasaro suttaveṭhanaṃ;

Saṅkamo duggasañcāro, pakkamo tu upakkamo.

774.

Pāṭho nipāṭho nipaṭho, vicayo magganā pume;

Āliṅganaṃ parissaṅgo, sileso upagūhanaṃ.

775.

Ālokanañca nijjhānaṃ, ikkhaṇaṃ dassanaṃ pyatha;

Paccādeso nirasanaṃ, paccakkhānaṃ nirākati.

776.

Vipallāso’ññathābhāvo, byattayo viparīyayo;

Vipariyāso’tikkamo, tva’tipāto upaccayo.

Iti saṃkiṇṇavaggo.

3. Anekatthavagga

777.

Anekatthe pavakkhāmi, gāthā’ddhapādato kamā;

Ettha liṅgavisesattha, mekassa punaruttatā.

778.

::gatha1 Samayo samavāye ca, samūhe kāraṇe khaṇe; ::

Paṭivedhe siyā kāle, pahāne lābha diṭṭhisu.

779.

::gatha1 Vaṇṇo saṇṭhāna rūpesu, jāti,cchavīsu kāraṇe; ::

Pamāṇe ca pasaṃsāyaṃ, akkhare ca yase guṇe.

780.

::gatha1 Uddese pātimokkhassa, paṇṇattiya muposatho; ::

Upavāse ca aṭṭhaṅge, uposathadine siyā.

781.

Rathaṅge lakkhaṇe dhammo, racakke’svīriyāpathe;

::gathalast Cakkaṃ sampattiyaṃ cakka, ratane maṇḍale bale. ::

782.

Kulālabhaṇḍe āṇāya, māyudhe dāna rāsisu;

783.

::gatha1 Dānasmiṃ brahmacariya, mappamaññāsu sāsane; ::

Methunāratiyaṃ veyyā, vacce sadāratuṭṭhiyaṃ;

Pañcasīlā’riyamaggo, posathaṅga dhitīsu ṭhitīsu (ka.) ca.

784.

::gatha1 Dhammo sabhāve pariyattipaññā, ::

Ñāyesu saccappakatīsu puññe;

Ñeyye guṇā’cāra samādhisūpi,

Nissattatā’pattisu kāraṇādo.

785.

::gatha1 Attho payojane saddā, bhidheyye vuddhiyaṃ dhane; ::

Vatthumhi kāraṇe nāse, hite pacchimapabbate.

786.

::gatha1 Yebhuyyatā’byāmissesu, visaṃyoge ca kevalaṃ; ::

Daḷhatthe’natireke cā, navasesamhi taṃ tisu.

787.

::gatha1 Guṇo paṭala rāsīsu, ānisaṃse ca bandhane; ::

Appadhāne ca sīlādo, sukkādimhi jiyāya ca.

788.

Rukkhādo vijjamāne cā, rahante khandhapañcake;

::gathalast Bhūto satta mahābhūtā, manussesu na nāriyaṃ. ::

789.

::gatha1 Vāccaliṅgo atītasmiṃ, jāte patte same mato; ::

790.

Sundare daḷhikamme cā, yācane sampaṭicchane;

Sajjane sampahaṃsāyaṃ, **sādhvā’**bhidheyyaliṅgikaṃ.

791.

::gatha1 Anto nitthī samīpe cā, vasāne padapūraṇe; ::

Dehāvayave koṭṭhāse, nāsa sīmāsu lāmake.

792.

Nikāye sandhi sāmañña, ppasūtīsu kule bhave;

::gathalast Visese sumanāyañca, jāti saṅkhatalakkhaṇe. ::

793.

Bhavabhede patiṭṭhāyaṃ, niṭṭhā’jjhāsayabuddhisu;

::gathalast Vāsaṭṭhāne ca gamane, visaṭatte visaratta visadatte gatīritā. ::

794.

Phale vipassanā dibba, cakkhu sabbaññutāsu ca;

::gathalast Paccavekkhaṇañāṇamhi, magge ca ñāṇadassanaṃ. ::

795.

Kammāruddhana aṅgāra, kapalla dīpikāsu ca;

::gathalast Suvaṇṇakāramūsāyaṃ, ukkā vege ca vāyuno. ::

796.

Kesohāraṇa, jīvita, vuttisu vapane ca vāpasamakaraṇe;

::gathalast Kathane pamuttabhāva, jjhenādo jjhesanādo (sī.) vutta mapi tīsu. ::

797.

Gamane vissute cā’va, dhārito’pacitesu ca;

::gathalast Anuyoge kilinne ca, suto’ bhidheyyaliṅgiko. ::

798.

::gatha1 Sotaviññeyya satthesu, sutaṃ putte suto siyā; ::

799.

::gatha1 Kappo kāle yuge lese, paññatti paramāyusu; ::

Sadise tīsu samaṇa, vohāra kappabindusu;

Samantatthe’ntarakappā, dike takke vidhimhi ca.

800.

Nibbāna magga virati, sapathe saccabhāsite;

::gathalast Tacche cā’riyasaccamhi, diṭṭhiyaṃ sacca mīritaṃ. ::

801.

Sañjātidese hetumhi, vāsaṭṭhānā’karesu ca;

::gathalast Samosaraṇaṭṭhāne cā, yatanaṃ padapūraṇe. ::

802.

::gatha1 Antaraṃ majjha vattha’ñña, khaṇo’kāso’dhi hetusu; ::

Byavadhāne vinaṭṭhe ca, bhede chidde manasya’pi.

803.

::gatha1 Ārogye kusalaṃ iṭṭha, vipāke kusalo tathā; ::

::gathalast Anavajjamhi cheke ca, kathito vāccaliṅgiko. ::

804.

Dravā’cāresu vīriye, madhurādīsu pārade;

::gathalast Siṅgārādo dhātubhede, kicce sampattiyaṃ raso. ::

805.

::gatha1 Bodhi sabbaññutaññāṇe, riyamagge ca nāriyaṃ; ::

::gathalast Paññattiyaṃ pume’ ssattha, rukkhamhi purisitthiyaṃ. ::

806.

::gatha1 Sevito yena yo niccaṃ, tatthāpi visayo siyā; ::

Rūpādike janapade, tathā dese ca gocare.

807.

::gatha1 Bhāvo padatthe sattāya, madhippāya kriyāsu ca; ::

Sabhāvasmiñca līlāyaṃ, purisi’tthindriyesu ca.

808.

::gatha1 So bandhave’ttani ca saṃ, so dhanasmi manitthiyaṃ; ::

::gathalast pume sunakhe vutto, ttaniye so tiliṅgiko. ::

809.

::gatha1 Suvaṇṇaṃ kanake vuttaṃ, suvaṇṇo garuḷe tathā; ::

Pañcadharaṇamatte ca, chavi sampattiyampi ca.

810.

::gatha1 Varo devādikā devādito (sī.) iṭṭhe, jāmātari patimhi ca, ::

::gathalast Uttame vāccaliṅgo so, varaṃ mandappiye byayaṃ. ::

81**1**.

::gatha1 Makule dhanarāsimhi, siyā kosa manitthiyaṃ; ::

Nettiṃsādi pidhāne ca, dhanupañcasatepi ca.

812.

Pitāmahe jine seṭṭhe, brāhmaṇe ca pitūsvapi;

::gathalast Brahmā vutto tathā brahmaṃ, vede tapasi vuccate. ::

813.

Hatthīnaṃ majjhabandhe ca, pakoṭṭhe kacchabandhane;

::gathalast Mekhalāyaṃ matā kacchā, kaccho vutto latāya ca. ::

814.

Tatheva bāhumūlamhi, anūpamhi tiṇepi ca;

815.

::gatha1 Pamāṇaṃ hetu satthesu, māne ca saccavādini; ::

Pamātari ca niccamhi, mariyādāya muccate.

816.

::gatha1 Sattaṃ dabba’ttabhāvesu, pāṇesu ca bale, siyā bale sakkā (ṭī.); ::

::gathalast Sattāyañca, janesatto, āsatte so tiliṅgiko. ::

817.

Semhādo rasarattādo, mahābhūte pabhādike;

::gathalast Dhātu dvīsva’ṭṭhicakkhā’di, bhvā’dīsu gerikādisu. ::

818.

Amaccādo sabhāve ca, yoniyaṃ **pakatī’**ritā;

Satvādisāmyā’vatthāyaṃ, paccayā paṭhamepi ca.

819.

::gatha1 Padaṃ ṭhāne parittāṇe, nibbānamhi ca kāraṇe; ::

Sadde vatthumhi koṭṭhāse, pāde tallañchane mataṃ.

820.

::gatha1 Lohamuggara meghesu, ghano, tālādike ghanaṃ,; ::

Nirantare ca kaṭhine, vāccaliṅgika muccate.

821.

::gatha1 Khuddā ca makkhikābhede, madhumhi khudda, mappake; ::

Adhame kapaṇe cāpi, bahumhi catūsu ttisu.

822.

::gatha1 Takke maraṇaliṅge ca, ariṭṭhaṃ asubhe subhe,; ::

::gathalast Ariṭṭho āsave kāke, nimbe ca pheniladdume. ::

823.

::gatha1 Mānabhaṇḍe palasate, sadisatte tulā tathā; ::

Gehānaṃ dārubandhattha, pīṭhikāyañca dissati.

824.

Mittakāre lañjadāne, bale rāsi vipattisu balarāsi vipattisu (ka.);

::gathalast Yuddhe ceva paṭiññāyaṃ, saṅgaro sampakāsito. ::

825.

::gatha1 Khandhe bhave nimittamhi, rūpaṃ vaṇṇe ca paccaye; ::

Sabhāva sadda saṇṭhāna, rūpajjhāna vapūsu ca.

826.

Vatthu kilesa kāmesu, icchāyaṃ madane rate;

::gathalast Kāmo, kāmaṃ nikāme, cā, nuññāyaṃ kāma mabyayaṃ. ::

827.

::gatha1 Pokkharaṃ padume dehe, vajjabhaṇḍamukhepi ca; ::

Sundaratte ca salile, mātaṅgakarakoṭiyaṃ.

828.

Rāsiniccala māyāsu, dambhā’saccesva’yoghane;

::gathalast Girisiṅgamhi sīraṅge, yante kūṭa manitthiyaṃ. ::

829.

Vuddhiyaṃ janane kāma, dhātvādīmhi ca pattiyaṃ;

::gathalast Sattāyañceva saṃsāre, bhavo sassatadiṭṭhiyaṃ. ::

830.

::gatha1 Paṭivākyo’ttarāsaṅge, su’ttaraṃ uttaro tisu; ::

Seṭṭhe disādibhede ca, parasmi muparī’rito.

831.

::gatha1 Nekkhammaṃ paṭhamajjhāne, pabbajjāyaṃ vimuttiyaṃ; ::

Vipassanāya nissesa, kusalamhi ca dissati.

832.

::gatha1 Saṅkhāro saṅkhate puññā, bhisaṅkhārādikepi ca; ::

Payoge kāyasaṅkhārā, dya’bhisaṅkharaṇesu ca.

833.

Ārammaṇe ca saṃsaṭṭhe, vokiṇṇe nissaye tathā;

::gathalast Tabbhāve cāpyabhidheyya, liṅgo sahagato bhave. ::

834.

::gatha1 Tīsu channaṃ patirūpe, chādite ca nigūhite; ::

Nivāsana pārupane, raho paññattiyaṃ pume.

835.

::gatha1 Buddhasamantacakkhūsu, cakkhu paññāya mīritaṃ; ::

Dhammacakkhumhi ca maṃsa, dibbacakkhudvayesu ca.

836.

::gatha1 Vāccaliṅgo abhikkanto, sundaramhi abhikkame; ::

Abhirūpe khaye vutto, tatheva’bbhanumodane.

837.

Kāraṇe desanāyañca, vāre vevacanepi ca;

::gathalast Pākārasmiṃ pakārasmiṃ (ka.) avasare, pariyāyo kathīyati. ::

838.

::gatha1 Viññāṇe cittakamme ca, vicitte citta muccate; ::

::gathalast Paññatti cittamāsesu, citto, tārantare thiyaṃ. ::

839.

::gatha1 Sāmaṃ vedantare sāntve, taṃ pīte sāmale tisu; ::

::gathalast Sayamatthe byayaṃ sāmaṃ, sāmā ca sārivāyapi. ::

840.

::gatha1 Pume ācariyādimhi, garu guru (ka. ṭī.) mātāpitūsvapi; ::

::gathalast Garu tīsu mahante ca, dujjarā’lahukesu ca. ::

841.

Accite vijjamāne ca, pasatthe sacca sādhusu;

::gathalast Khinne ca samite ceva, santobhidheyyaliṅgikoti. ::

Iti gāthāanekatthavaggo.

842.

::gatha1 Devo visuddhidevā’do, megha maccu nabhesu ca; ::

::gathalast Athopi taruṇe satte, corepi māṇavo bhave. ::

843.

::gatha1 Ādi koṭṭhāsa koṭīsu, purato’ggaṃvare tīsu; ::

::gathalast Paccanīko’ttamesva’ññe, pacchābhāge paro tisu. ::

844.

::gatha1 Yoni kāma siri’ssare, dhammu’yyāma yase bhagaṃ; ::

::gathalast Uḷāro tīsu vipule, seṭṭhe ca madhure siyā. ::

845.

::gatha1 Sampanno tīsu sampuṇṇe, madhure ca samaṅgini; ::

::gathalast Saṅkhā tu ñāṇe koṭṭhāsa, paññatti gaṇanesu ca. ::

846.

::gatha1 Ṭhānaṃ issariyo’kāsa, hetūsu ṭhitiyampi ca; ::

::gathalast Atho māne pakāreca, koṭṭhāseca vidho dvisu. ::

847.

::gatha1 Pañño’pavāsa khantīsu, damo indriyasaṃvare; ::

::gathalast Ñāṇe ca somanasseca, vedo chandasi co’ccate. ::

848.

::gatha1 Khandhakoṭṭhāsa, passāva, magga, hetūsu yoniyoni so (ṭī.); ::

::gathalast Kāle tu kūle sīmāyaṃ, velā rāsimhi bhāsitā. ::

849.

::gatha1 Vohāro sadda paṇṇatti, vaṇijjā cetanāsu ca; ::

::gathalast Nāgo tu’raga hatthīsu, nāgarukkhe tathu’ttame. ::

850.

Seṭṭhā’sahāya saṅkhyā’ñña,

::gatha2 Tulyesve’kotiliṅgiko; ::

::gathalast Rāge tu mānaso cittā, rahattesu ca mānasaṃ. ::

851.

::gatha1 Mūlaṃ bhe santike mūla, mūle hetumhi pābhate; ::

::gathalast Rūpādyaṃ’sa pakaṇḍesu, khandho rāsi guṇesu ca. ::

852.

::gatha1 Ārambho vīriye kamme, ādikamme vikopane; ::

::gathalast Atho hadayavatthumhi, citte ca hadayaṃ ure. ::

853.

::gatha1 Pacchātāpā’nubandhesu, rāgādo’nusayo bhave; ::

::gathalast Mātaṅgamuddhapiṇḍe tu, ghaṭe kumbho dasambaṇe. ::

854.

::gatha1 Parivāro parijane, khaggakose paricchade; ::

::gathalast Ālambaro tu sārambhe, bheribhede ca dissati. ::

855.

::gatha1 Khaṇo kālavisese ca, nibyāpāraṭṭhitimhi ca; ::

::gathalast Kule tva’bhijano vutto, uppattibhūmiyampi ca. ::

856.

::gatha1 Āhāro kabaḷīkārā, hārādīsu ca kāraṇe; ::

::gathalast Vissāse yācanāyañca, peme ca paṇayo mato. ::

857.

::gatha1 Ṇādo saddhā, cīvarādi, hetvā’dhāresu paccayo; ::

::gathalast Kīḷā dibbavihārādo, vihāro sugatālaye. ::

858.

::gatha1 Samatthane mato citte, kaggatāyaṃ samādhi ca; ::

::gatha2 Yogo saṅgati saṅge ca (ṭī.) kāmādo, ::

Jhāno’pāyesu yuttiyaṃ.

859.

::gatha1 Bhogo sappaphaṇa’ṅgesu, koṭille bhuñjane dhane; ::

::gathalast Bhūmibhāge kilese ca, male cā’ṅgaṇa muccate. ::

860.

::gatha1 Dhanādidappe paññāya, abhimāno mato tha ca; ::

::gathalast Apadeso nimitte ca, chale ca kathane mato. ::

861.

::gatha1 Citte kāye sabhāve ca, so attā parama’ttani; ::

::gathalast Atha gumbo ca thambasmiṃ thambhasmiṃ (ṭī.), samūhe balasajjane. ::

862.

::gatha1 Antoghare kusūle ca, koṭṭho ntokucchiyaṃ pyatha; ::

::gathalast Sopānaṅgamhi uṇhīso, makuṭe sīsaveṭhane. ::

863.

::gatha1 Niyyāse sekhare dvāre, niyyūho nāgadantake; ::

::gathalast Atho sikhaṇḍe tūṇīre, kalāpo nikare mato. ::

864.

::gatha1 Cūḷā saṃyatakesesu, makuṭe moḷi ca dvisu; ::

::gathalast Saṅkho tva’nitthiyaṃ kambu, nalāṭa’ṭṭhīsu lalāṭaṭṭhīsu (sī.) gopphake. ::

865.

::gatha1 Pakkho kāle bale sādhye, sakhī vājesu paṅgule; ::

::gathalast Dese’ṇṇave pume sindhu, saritāyaṃ sa nāriyaṃ. ::

866.

::gatha1 Gaje kareṇu purise, so hatthiniya mitthiyaṃ; ::

::gathalast Ratane vajiro nitthī, maṇivedhi’ndahetisu. ::

867.

::gatha1 Visāṇaṃ tīsu mātaṅga, dante ca pasusiṅgake; ::

::gathalast Koṭiyaṃ tu mato koṇo, tathā vādittavādane. ::

868.

::gatha1 Vaṇippathe ca nagare, vede ca nigamo tha ca; ::

::gathalast Vivādādo’ dhikaraṇaṃ, siyā’dhāre ca kāraṇe. ::

869.

::gatha1 Pasumhi vasudhāyañca, vācādo go pumitthiyaṃ; ::

Harite tu suvaṇṇe ca, vāsudeve **harī’**rito.

870.

::gatha1 Āyatte parivāre ca, bhariyāyaṃ pariggaho; ::

::gathalast Uttaṃso tva’ vataṃso ca, kaṇṇapūre ca sekhare. ::

871.

Vijjuyaṃ vajire cevā, **sani’**tthipurise pyatha;

::gathalast Koṇe saṅkhyāvisesasmiṃ, ukkaṃse koṭi nāriyaṃ. ::

872.

::gatha1 Cūḷā jālā padhāna’gga, moracūḷāsu sā sikhā; ::

Sappadāṭhāya **māsī’**tthī, iṭṭhassā’sīsanāyapi.

873.

::gatha1 Vasā vilīna telasmiṃ, vasagā vañjhagāvisu; ::

Abhilāse tu kiraṇe, abhisaṅge **ruci’**tthiyaṃ.

874.

::gatha1 Saññā sañjānane nāme, cetanāyañca dissati; ::

::gathalast Aṃse sippe kalā kāle, bhāge candassa soḷase. ::

875.

::gatha1 Bījakose gharakūṭe, kaṇṇabhūsāya kaṇṇikā; ::

::gathalast Āgāmikāle dīghatte, pabhāve ca matā’yati. ::

876.

::gatha1 Uṇṇā mesādilome, ca, bhūmajjhe romadhātuyaṃ; ::

::gathalast Vāruṇī tvitthiyaṃ vuttā, naṭṭakī madirādisu. ::

877.

::gatha1 Kriyacitte ca karaṇe, kiriyaṃ kammani kriyā; ::

::gathalast Sunisāyaṃ tu kaññāya, jāyāya ca vadhū matā. ::

878.

::gatha1 Pamāṇi’ssariye mattā, akkharāvayave’ppake; ::

::gathalast Suttaṃ pāvacane riṭṭhe siddhe (ṭī.), tante taṃ supite tisu. ::

879.

::gatha1 Rājaliṅgo’sabhaṅgesu, rukkhe ca kakudo kakudho (ṭī. sī.) pyatha; ::

::gathalast Nimitta’kkhara sūpesu, byañjanaṃ cihane pade. ::

880.

::gatha1 Vohāre jetu micchāyaṃ, kīḷādo cāpi devanaṃ; ::

::gathalast Bhariyāyaṃ tu kedāre, sarīre khetta mīritaṃ. ::

881.

::gatha1 Sussūsāyañca viññeyyaṃ, issābhyāse pyu’pāsanaṃ; ::

::gathalast Sūlaṃ tu nitthiyaṃ heti, bhede saṃku rujāsu ca. ::

882.

::gatha1 Tanti vīṇāguṇe, tantaṃ, mukhyasiddhanta tantusu; ::

::gathalast Rathādyaṅge tu ca yugo, kappamhi yugale yugaṃ. ::

883.

::gatha1 Itthipupphe ca reṇumhi, rajo pakatije guṇe; ::

::gathalast Nyāsappaṇe tu dānamhi, niyyātana mudīritaṃ. ::

884.

::gatha1 Garu’pāyā’vatāresu, titthaṃ pūtambu diṭṭhisu; ::

::gathalast Paṇḍake joti nakkhatta, raṃsīsva’ggimhi joti so. ::

885.

::gatha1 Kaṇḍo nitthī sare daṇḍe, vagge cāvasare pyatha; ::

::gathalast Uddhaṃbāhudvayamāne bāhudvayummāne (sī. ka.), sūrattepi ca porisaṃ. ::

886.

::gatha1 Uṭṭhānaṃ porise’hāsu, nisinnādyu’ggame pyatha; ::

::gathalast Anissayamahībhāge, tvi’rīṇaṃ ūsare siyā. ::

887.

::gatha1 Ārādhanaṃ sādhane ca, pattiyaṃ paritosane; ::

::gathalast Padhāne tu ca sānumhi, visāṇe siṅga muccate. ::

888.

::gatha1 Diṭṭhā’dimagge ñāṇa’kkhi, kkhaṇa laddhīsu dassanaṃ; ::

::gathalast Heme pañcasuvaṇṇe ca, nikkho nitthī pasādhane. ::

889.

::gatha1 Tithibhede ca sākhādi, phaḷumhi pabba muccate; ::

::gathalast Nāgaloke tu pātālaṃ, bhāsitaṃ balavāmukhe. ::

890.

::gatha1 Kāmaje kopaje dose, byasanañca vipattiyaṃ; ::

::gathalast Atho’pakaraṇe siddhi, kārakesu ca sādhanaṃ. ::

891.

::gatha1 Tīsvīrito tīsvito (ṭī.) dānasīle, vadaññū vagguvādini; ::

::gathalast Purakkhato bhisitte ca, pūjite puratokate. ::

892.

::gatha1 Mando bhāgyavihīne cā, ppake mūḷhā’paṭūsvapi; ::

::gathalast Vuddhiyutte samunnaddhe, uppanne ussitaṃ bhave. ::

893.

::gatha1 Rathaṅge’kkho suvaṇṇasmiṃ, pāsake, akkha mindriye; ::

::gathalast Sassate ca dhuvo tīsu, dhuvaṃ takke ca nicchite. ::

894.

::gatha1 Hare sivo, sivaṃ bhadda, mokkhesu, jambuke sivā; ::

::gathalast Senāyaṃ sattiyañceva, thūlatte ca balaṃ bhave. ::

895.

::gatha1 Saṅkhyā narakabhedesu, padumaṃ vārije pyatha; ::

::gathalast Devabhede vasu pume, paṇḍakaṃ ratane dhane. ::

896.

::gatha1 Nibbānaṃ atthagamane, apavagge siyā tha ca; ::

::gathalast Setambuje puṇḍarīkaṃ, byagghe rukkhantare pume. ::

897.

::gatha1 Upahāre bali pume, karasmiṃcā’surantare; ::

::gathalast Sukkaṃ tu sambhave, sukko, dhavale, kusale tisu. ::

898.

::gatha1 Dāyo dāne vibhattabba, dhane ca pitunaṃ vane dhane (ṭī.); ::

::gathalast Pabhuttā’yattatā’yattā’, bhilāsesu vaso bhave. ::

899.

::gatha1 Paribhāsana makkose, niyame bhāsane tha ca, ::

::gathalast Dhanamhi seḷanaṃ yodha, sīhanādamhi dissati. ::

900.

::gatha1 Pabhavo jātihetumhi, ṭhāne cādyupaladdhiyaṃ; ::

::gathalast Atho’tu nāripupphasmiṃ, hemantādimhi ca dvisu. ::

901.

::gatha1 Karaṇaṃ sādhakatame, kriyā gattesu indriye; ::

::gathalast Tāto tāḷo (sī.) tu kuñcikāyañca, tūriyaṅge dumantare. ::

902.

::gatha1 Pupphe phale ca pasavo, uppāde gabbhamocane; ::

::gathalast Gāyane gāyake asse, gandhabbo devatāntare. ::

903.

::gatha1 Vinā pupphaṃ phalaggāhi, rukkhe vanappati; ::

::gathalast Āhate hemarajate, rūpiyaṃ rajatepi ca. ::

904.

::gatha1 Khagādibandhane pāso, kesapubbo caye pyatha; ::

::gathalast **Tārā’**kkhimajjhe nakkhatte, tāro uccatarassare. ::

905.

::gatha1 Patte ca lohabhedasmiṃ, kaṃso catukahāpaṇe; ::

::gathalast Majjhimo dehamajjhasmiṃ, majjhabhave ca so tisu. ::

906.

::gatha1 Āvesanaṃbhūtāvese, sippasālā gharesu ca; ::

::gathalast Sobhā sampattīsu sirī, lakkhītthī devatāya ca. ::

907.

::gatha1 Kumāro yuvarāje ca, khande vutto susumhi ca; ::

::gathalast Athā’nitthī pavāḷo ca, maṇibhede tathā’ṅkure. ::

908.

::gatha1 Paṇo vetana mūlesu, vohāre ca dhane mato; ::

::gathalast Paṭiggaho tu gahaṇe, kathito bhājanantare. ::

909.

::gatha1 Asubhe ca subhe kamme, bhāgyaṃ vuttaṃ dvaye pyatha; ::

::gathalast Pipphalaṃ tarubhede ca, vatthacchedanasatthake. ::

910.

::gatha1 Apavaggo pariccāgā’, vasānesu vimuttiyaṃ; ::

::gathalast Liṅgaṃ tu aṅgajātasmiṃ, pumattādimhi lakkhaṇe. ::

911.

::gatha1 Cāge sabhāve nimmāne, saggo jjhāye divepyatha; ::

::gathalast Rohito lohite maccha, bhede ceva migantare. ::

912.

::gatha1 Niṭṭhā nipphattiyaṃ cevā, vasānamhi adassane; ::

::gathalast Kaṇṭako tu sapattasmiṃ, rukkhaṅge lomahaṃsane. ::

913.

::gatha1 Mukhyo’pāyesu vadane, ādismiṃ mukha mīritaṃ; ::

::gathalast Dabbaṃ bhabbe guṇādhāre, vitte ca budha dārusu. ::

914.

::gatha1 Mānaṃ pamāṇe patthādo, māno vutto vidhāya ca; ::

::gathalast Atho parissame vutto, vāyāmo vīriyepi ca. ::

915.

::gatha1 Saroruhe satapattaṃ, satapatto khagantare; ::

::gathalast Chidde tu chiddavante ca, susiraṃ tūriyantare. ::

916.

::gatha1 Ekasmiṃ sadise sante, samānaṃ vāccaliṅgikaṃ; ::

::gathalast Atho gārava bhītīsu, saṃvege sambhamo mato. ::

917.

::gatha1 Juṇhā candappabhāyañca, tadupetanisāya ca; ::

::gathalast Vimānaṃ devatāvāse, sattabhūmigharamhi ca. ::

918.

::gatha1 Māse jeṭṭho, tivuddhā’ti, ppasatthesu ca tīsu so; ::

::gathalast Dhamme ca maṅgale seyyo, so pasatthatare tisu. ::

919.

::gatha1 Ādiccādimhi gahaṇe, nibandhe ca ghare gaho; ::

::gathalast Kāco tu mattikābhede, sikkāyaṃ nayanāmaye. ::

920.

::gatha1 Tīsu gāmaṇi seṭṭhasmiṃ, adhipe gāmajeṭṭhake; ::

::gathalast Bimbaṃ tu paṭibimbe ca, maṇḍale bimbikāphale. ::

921.

::gatha1 Bhājanādi parikkhāre, bhaṇḍaṃ mūladhanepi ca; ::

::gathalast Maggo tvariyamagge ca, sammādiṭṭhādike, pathe. ::

922.

::gatha1 Samā vasse, samo kheda, santīsu, so nibhe tisu; ::

::gathalast Cāpetvissāsa, musuno, issāso khepakamhi ca. ::

923.

::gatha1 Bālo tīsvā’divayasā, samaṅgini apaṇḍite; ::

::gathalast Rattaṃ tu soṇite, tambā, nuratta, rañjite tisu. ::

924.

::gatha1 Tace kāye ca tanvitthī, tīsva’ppe viraḷe kise; ::

::gathalast Utubhede tu sisiro, hime so sītale tisu. ::

925.

::gatha1 Sakkharā guḷabhede ca, kathalepi ca dissati; ::

::gathalast Anuggahe tu saṅkhepe, gahaṇe saṅgaho mato. ::

926.

::gatha1 Dakkhe ca tikhiṇe byatte, rogamutte paṭuttisu; ::

::gathalast Rājā tu khattiye vutto, naranāthe pabhumhi ca. ::

927.

::gatha1 Khalañca dhaññakaraṇe, kakke nīce khalo bhave; ::

::gathalast Athu’ppāde samudayo, samūhe paccayepi ca. ::

928.

::gatha1 Brahmacārī gahaṭṭhādo, assamo ca tapovane; ::

::gathalast Bhayaṅkare tu kaṭhine, kurūro tīsu niddaye. ::

929.

::gatha1 Kaniṭṭho kaniyo tīsu, atyappe’tiyuve pyatha; ::

::gathalast Sīghamhi lahu taṃ, iṭṭha, nissārā’garusuttisu. ::

930.

::gatha1 Adharo tīsvadho hīne, pume dantacchade pyatha; ::

::gathalast Sussusā sotu micchāya, sā pāricariyāya ca. ::

931.

::gatha1 Hattho pāṇimhi ratane, gaṇe soṇḍāya bhantare; ::

::gathalast Āvāṭe udapāne ca, kūpo kumbhe ca dissati. ::

932.

::gatha1 Ādo padhāne paṭhamaṃ, pamukhañca tiliṅgikaṃ; ::

::gathalast Vajjabhede ca vita taṃ, taṃ vitthāre tiliṅgikaṃ. ::

933.

::gatha1 Sāro bale thiraṃse ca, uttame so tiliṅgiko; ::

::gathalast Bhāro tu khandhabhārādo, dvisahassapalepi ca. ::

934.

::gatha1 Mandire rogabhede ca, khayo apacayamhi ca; ::

::gathalast Vāḷo tu sāpade sappe, kurūre so tiliṅgiko. ::

935.

::gatha1 Sālo sajjaddume rukkhe, sālāgehe ca dissati; ::

::gathalast Sote tu savanaṃ vuttaṃ, yajane sutiyampi ca. ::

936.

::gatha1 Tīsu pato pareto ca, mate ca petayonije; ::

::gathalast Khyāte tu haṭṭhe viññāte, patītaṃ vāccaliṅgikaṃ. ::

937.

::gatha1 Adhippāye ca ādhāre, āsayo kathito tha ca; ::

::gathalast Pattaṃ pakkhe dale, patto, bhājane so gate tisu. ::

938.

::gatha1 Kusale sukataṃ, suṭṭhu, kate ca sukato tisu; ::

::gathalast Tapassī tva’nukampāyā, rahe vutto tapodhane. ::

939.

::gatha1 Tīsu surādilolasmiṃ, soṇḍo hatthikare dvisu; ::

::gathalast Assādane tu rasanaṃ, jivhāyañca dhanimhi ca. ::

940.

::gatha1 Paṇīto tīsu madhure, uttame vihite pyatha; ::

::gathalast Añjase visikhāyañca, pantiyaṃ vīthi nāriyaṃ. ::

941.

::gatha1 Pāpasmiṃ gagane dukkhe, byasane cā’gha muccate; ::

::gathalast Samūhe paṭalaṃ netta, roge vuttaṃ chadimhi ca. ::

942.

::gatha1 Sandhi saṅghaṭṭane vutto, **sandhi’**tthi paṭisandhiyaṃ; ::

::gathalast Sattannaṃ pūraṇe seṭṭhe, tisante sattamo tisu. ::

943.

::gatha1 Ojā tu yāpanāyañca, ojo ditti balesu ca; ::

::gathalast Atho nisāmanaṃ vuttaṃ, dassane savanepi ca. ::

944.

::gatha1 Gabbho kucchiṭṭhasatte ca, kucchi ovarakesu ca; ::

::gathalast Khaṇḍane tva’padānañca, itivutte ca kammani. ::

945.

::gatha1 Cittake rukkhabhede ca, tilako tilakāḷake; ::

Sīlādo **paṭipatti’**tthī, bodhe patti pavattisu.

946.

::gatha1 Asumhi āyumhi (ṭī.), 407-gāthā passitabbā ca bale pāṇo, satte hadayagā’nile; ::

::gathalast Chando vase adhippāye, vede’cchā’nuṭṭhubhādisu. ::

947.

::gatha1 Kāmoghādo, samūhasmiṃ, oghovege jalassa ca; ::

::gathalast Kapālaṃ sirasaṭṭhimhi, ghaṭādi sakalepi ca. ::

948.

Veṇvādisākhājālasmiṃ, laggakese **jaṭā’**laye;

::gathalast Saraṇaṃ tu vadhe gehe, rakkhitasmiñca rakkhaṇe. ::

949.

::gatha1 Thiyaṃ kantā piye, kanto, manuññe, so tiliṅgiko; ::

::gathalast Gavakkhe tu samūhe ca, jālaṃ macchādibandhane. ::

950.

::gatha1 Pucchāyaṃ garahāyañcā, niyame kiṃ tiliṅgikaṃ; ::

::gathalast Sasaddhe tīsu nivāpe, saddhaṃ, saddhā ca paccaye. ::

951.

::gatha1 Bījaṃ hetumhi aṭṭhismiṃ, aṅgajāte ca dissati; ::

::gatha2 Pubbo pūye’ggato aggate (ṭī.) ādo, ::

So disādo tiliṅgiko.

952.

::gatha1 Phalacitte hetukate, lābhe dhaññādike phalaṃ; ::

::gathalast Āgamane tu dīghādi, nikāyesu ca āgamo. ::

953.

::gatha1 Santāno devarukkhe ca, vutto santatiyaṃ pyatha; ::

::gathalast Uttaraviparīte ca, seṭṭhe cā’nuttaraṃ tisu. ::

954.

::gatha1 Sattisampattiyaṃ vutto, kantimatte ca vikkamo; ::

::gathalast Chāyā tu ātapābhāve, paṭibimbe pabhāya ca. ::

955.

::gatha1 Gimhe ghammo nidāgho ca, uṇhe sedajale pyatha; ::

::gathalast Kappanaṃ kantane vuttaṃ, vikappe sajjane’tthiyaṃ. ::

956.

::gatha1 Aṅgā dese bahumha’ṅgaṃ, aṅgo dese vapumha’ṅga (ṭī.) tathā’vayavahetusu; ::

::gathalast Devālaye ca thūpasmiṃ, cetiyaṃ cetiya’ddume. ::

957.

::gatha1 Sajjano sādhupurise, sajjanaṃ kappane pyatha; ::

::gathalast Supinaṃ supine sutta, viññāṇe ta manitthiyaṃ. ::

958.

::gatha1 Paccakkhe sannidhāne ca, sannidhi parikittito; ::

::gathalast Bhiyyo bahutaratthe so, punaratthe’byayaṃ bhave. ::

959.

::gatha1 Visalittasare diddho, diddho litte tiliṅgiko; ::

::gathalast Vāse dhūmādisaṅkhāre, dhivāso sampaṭicchane. ::

960.

::gatha1 Vutto visārado tīsu, suppagabbhe ca paṇḍite; ::

::gathalast Atha sitthaṃ madhucchiṭṭhe, vuttaṃ odanasambhave. ::

961.

::gatha1 Drave vaṇṇe rasabhede, kasāyo surabhimhi ca; ::

::gathalast Atho uggamanaṃ vuttaṃ, uppattu’ddhagatīsu ca. ::

962.

::gatha1 Lūkhe niṭṭhuravācāyaṃ, pharusaṃ vāccaliṅgikaṃ; ::

::gathalast Pavāho tva’mbuvege ca, sandissati pavattiyaṃ. ::

963.

::gatha1 Nissaye tappare iṭṭhe, parāyaṇapadaṃ tisu; ::

::gathalast Kavace vāravāṇe ca, nimmokepi ca kañcuko. ::

964.

::gatha1 Lohabhede mataṃ tambaṃ, tambo ratte tiliṅgiko; ::

::gathalast Tīsu tva’vasitaṃ ñāte, avasānagate mataṃ. ::

965.

::gatha1 Bodhane ca padāne ca, viññeyyaṃ paṭipādanaṃ; ::

Sele nijjaladese ca, devatāsu **marū’**rito.

966.

::gatha1 Satthaṃ āyudha ganthesu, lohe, sattho ca sañcaye; ::

::gathalast Jīvikāyaṃ vivaraṇe, vattane vutti nāriyaṃ. ::

967.

::gatha1 Vīriye sūrabhāve ca, kathīyati parakkamo; ::

::gathalast Atha kambu mato saṅkhe, suvaṇṇe valayepi ca. ::

968.

::gatha1 Saro kaṇḍe akārādo, sadde vāpimhi’nitthiyaṃ; ::

::gathalast Dupphasse tikhiṇe tīsu, gadrabhe kakace kharo. ::

969.

::gatha1 Surāyu’paddave kāmā, savādimhi ca āsavo; ::

::gathalast Dehe vutto rathaṅge ca, caturo’padhisū’padhi. ::

970.

**Vatthu’**ttaṃ kāraṇe dabbe, bhūbhede ratanattaye;

::gathalast Yakkho deve mahārāje, kuverā’nucare nare. ::

971.

::gatha1 Dārukkhandhe pīṭhikāyaṃ, āpaṇe pīṭha māsane; ::

::gathalast Parivāre parikkhāro, sambhāre ca vibhūsane. ::

972.

Vohārasmiñca ṭhapane, **paññatti’**tthī pakāsane;

::gathalast Paṭibhānaṃ tu paññāyaṃ, upaṭṭhita girāya ca. ::

973.

::gatha1 Vacanāvayave mūle, kathito hetu kāraṇe; ::

Udare tu tathā pācā, nalasmiṃ **gahaṇī’**tthiyaṃ.

974.

::gatha1 Piyo bhattari, jāyāyaṃ, piyā, iṭṭhe piyo tisu; ::

::gathalast Yamarāje tu yugaḷe, saṃyame ca yamo bhave. ::

975.

Muddikassa ca pupphassa, rase khudde **madhū’**ritaṃ;

::gathalast Ulloce tu ca vitthāre, vitānaṃ punnapuṃsake. ::

976.

::gatha1 Apavagge ca salile, sudhāyaṃ amataṃ mataṃ; ::

::gathalast Mohe tu timire saṅkhyā, guṇe tama manitthiyaṃ. ::

977.

::gatha1 Khare cā’kāriye tīsu, rasamhi purise kaṭu; ::

::gathalast Paṇḍake sukate, puññaṃ, manuññe pavane tisu. ::

978.

::gatha1 Rukkho dumamhi, pharusā, siniddhesu ca so tisu; ::

::gathalast Uppattiyaṃ tu hetumhi, saṅge sukke ca sambhavo. ::

979.

::gatha1 Nimittaṃ kāraṇe vuttaṃ, aṅgajāte ca lañchane; ::

::gathalast Ādi sīmāpakāresu, samīpe’vayave mato. ::

980.

::gatha1 Vede ca mantane manto, mantā paññāya muccate; ::

::gathalast Anayo byasane ceva, sandissati vipattiyaṃ. ::

981.

::gatha1 Aruṇo raṃsibhede cā, byattarāge ca lohite; ::

::gathalast Anubandho tu pakatā, nivatte nassanakkhare. ::

982.

**Avatāro’**vataraṇe, titthamhi vivare pyatha;

::gathalast Ākāro kāraṇe vutto, saṇṭhāne iṅgitepi ca. ::

983.

::gatha1 Sudditthi tanaye khattā, uggo, tibbamhi so tisu; ::

::gathalast Padhānaṃ tu mahāmatte, pakatya’gga’dhitīsu ca. ::

984.

::gatha1 Kallaṃ pabhāte, niroga, sajjadakkhesu yuttadakkhesu (ka.) tīsu taṃ; ::

::gathalast Kuhanā kūṭacariyāyaṃ, kuhano kuhake tisu. ::

985.

::gatha1 Kapoto pakkhibhede ca, diṭṭho pārāvate tha ca; ::

::gathalast Sārado sāradabbhūte, apagabbhe mato tisu. ::

986.

::gatha1 Tīsu khare ca kaṭhine, kakkaso sāhasappiye sāhasappiye=sāhasa+appiye (ṭī.); ::

::gathalast Akāriye tu guyhaṅge, cīre kopīna muccate. ::

987.

Migabhede paṭākāyaṃ, moce ca **kadalī’**tthiyaṃ;

::gathalast Dakkhiṇā dānabhedasmiṃ, vāmato’ññamhi dakkhiṇo. ::

988.

::gatha1 Dutiyā bhariyāyañca, dvinnaṃ pūraṇiyaṃ matā; ::

::gathalast Athuppāde siyā dhūma, ketu vessānarepi ca. ::

989.

::gatha1 Bhavaniggamane yāne, dvāre nissaraṇaṃ siyā; ::

::gathalast Niyāmako potavāhe, tiliṅgo so niyantari. ::

990.

::gatha1 Apavagge vināse ca, nirodho rodhane pyatha; ::

::gathalast Bhaye paṭibhayaṃ vuttaṃ, tiliṅgaṃ taṃ bhayaṃkare. ::

991.

::gatha1 Piṭakaṃ bhājane vuttaṃ, tatheva pariyattiyaṃ; ::

::gathalast Jarāsithilacammasmiṃ, udaraṅge matā vali. ::

992.

::gatha1 Bhinnaṃ vidārite’ññasmiṃ, nissite vāccaliṅgikaṃ; ::

::gathalast Upajāpe mato bhedo, visese ca vidāraṇe. ::

993.

::gatha1 Maṇḍalaṃ gāmasandohe, bimbe paridhirāsisu; ::

::gathalast Āṇāya māgame lekhe; Sāsanaṃ anusāsane. ::

994.

::gatha1 Agge tu sikharaṃ cā’yo, mayavijjhanakaṇṭake; ::

::gathalast Guṇukkaṃse ca vibhave, sampatti ceva sampadā. ::

995.

::gatha1 Bhūkhantīsu khamā, yogye, hite sakke yutte (ṭī.) 1001-gāthā passitabbā khamo tisu; ::

::gatha2 Addho bhāge pathe kāle, ekaṃse’**ddho’**byayaṃ bhave; ::

::gathalast Atho karīsaṃ vaccasmiṃ, vuccate caturambaṇe. ::

996.

::gatha1 **Usabho’**sadha go usabho usabhe (ṭī.) seṭṭhe, sū’sabhaṃ vīsayaṭṭhiyaṃ; ::

::gathalast Setusmiṃ tanti pantīsu, nāriyaṃ pāḷi kathyate. ::

997.

::gatha1 Kaṭo jaye’tthinimitte, kilañje so kate tisu; ::

::gathalast Mahiyaṃ jagatī vuttā, mandirālindavatthumhi. ::

998.

::gatha1 Vitakke mathite takko, tathā sūciphale mato; ::

::gathalast Sudassanaṃ sakkapure, tīsu taṃ duddase’tare. ::

999.

**Dīpo’**ntarīpa pajjota, patiṭṭhā nibbutīsu ca;

::gathalast Baddhanissita setesu, tīsu taṃ mihite sitaṃ. ::

1000.

::gatha1 Thiyaṃ pajāpati dāre, brahme māre sure pume; ::

::gathalast Vāsudeve’ntake kaṇho, so pāpe asite tisu. ::

1001.

::gatha1 Upacāro upaṭṭhāne, āsanne aññaropane; ::

::gathalast Sakko inde janapade, sākiye, so khame tisu. ::

1002.

::gatha1 Vajjane parihāro ca, sakkāre ceva rakkhaṇe; ::

::gathalast Sotāpannādike agge, ariyo tīsu, dvije pume. ::

1003.

::gatha1 Susuko susumāre ca, bālake ca ulūpini; ::

::gathalast Indīvaraṃ mataṃ nīlu, ppale uddālapādape. ::

1004.

::gatha1 Asano piyake kaṇḍe, bhakkhaṇe khipane’ sanaṃ; ::

::gathalast Yuge’dhikāre vikāre (ṭī.) vīriye, padhāne cā’ntike dhuro. ::

1005.

::gatha1 Kāḷe ca bhakkhite tīsu, lavitte asito pume; ::

::gathalast Pavāraṇā paṭikkhepe, kathitā’jjhesanāya ca. ::

1006.

::gatha1 Ummāre esikatthambhe, indakhīlo mato tha ca; ::

::gathalast Potthakaṃ makacivatthe, ganthe lepyādi kammani. ::

1007.

::gatha1 Dhaññaṃ sālyādike vuttaṃ, dhañño puññavati ttisu; ::

::gathalast Pāṇi hatthe ca satte bhū, saṇhakaraṇiyaṃ mato. ::

1008.

::gatha1 Tīsu pītaṃ halidyābhe, haṭṭhe ca pāyite siyā; ::

::gathalast Byūho nibbiddharacchāyaṃ, balanyāse gaṇe mato. ::

1009.

::gatha1 Lohitādimhi lobhe ca, rāgo ca rañjane mato; ::

::gathalast Padaro phalake bhaṅge, pavuddha dariyaṃ pica. ::

1010.

::gatha1 Siṅghāṭakaṃ kaserussa, phale, maggasamāgame; ::

::gathalast Bahulāyañca kheḷamhi, eḷā, dose’ḷa mīritaṃ. ::

1011.

::gatha1 Ādhāro cā’dhikaraṇe, pattādhāre’ lavālake; ::

::gathalast Kāro’ gabhede sakkāre, kārā tu bandhanālaye. ::

1012.

::gatha1 Karakā meghapāsāṇe, karako kuṇḍikāya ca; ::

::gathalast Pāpane ca padātismiṃ, gamane patti nāriyaṃ. ::

1013.

::gatha1 Chiddaṃ randhañca vivaraṃ, susire dūsanepi ca; ::

::gathalast Muttā tu muttike, muttaṃ, passāve, muccite tisu. ::

1014.

::gatha1 Nisedhe vāraṇaṃ, hatthi, liṅga hatthīsu vāraṇo; ::

::gathalast Dānaṃ cāge made suddhe, khaṇḍane lavane khaye. ::

1015.

Manotose ca nibbāne, tthaṅgame **nibbuti’**tthiyaṃ;

::gathalast Negamo nigamubbhūte, tathā’paṇopajīvini. ::

1016.

::gatha1 Haritasmiñca paṇṇe ca, palāso kiṃ sukaddume; ::

::gathalast Pakāso pākaṭetīsu, ālokasmiṃ pume mato. ::

1017.

::gatha1 Pakkaṃ phalamhi, taṃ nāsu, mmukhe nāsamukhe (ka.) pariṇate tisu; ::

::gathalast Piṇḍo ājīvane dehe, piṇḍane goḷake mato. ::

1018.

::gatha1 Vaṭṭo paribbaye kammā, dike, so vaṭṭule tisu; ::

::gathalast Paccāhāre paṭihāro, dvāre ca dvārapālake. ::

1019.

::gatha1 Nāriyaṃ bhīru kathitā, bhīruke so tiliṅgiko; ::

::gathalast Vikaṭaṃ gūthamuttādo, vikaṭo vikate tisu. ::

1020.

::gatha1 Vāmaṃ sabyamhi, taṃ cāru, viparītesu tīsva’tha; ::

::gathalast Saṅkhyābhede sarabye ca, cihaṇe lakkha muccate. ::

1021.

**Seṇī’**tthī samasippīnaṃ, gaṇe cā’valiyaṃ pica;

::gathalast Sudhāyaṃ dhūliyaṃ cuṇṇo, cuṇṇañca vāsacuṇṇake. ::

1022.

::gatha1 Jetabbe’tippasatthe’ti, vuddhe jeyyaṃ tisū’ritaṃ; ::

::gatha2 Takke tu mathitaṃ hotyā, ::

::gathalast Lolite mathito tisu. ::

1023.

::gatha1 **Abbhuto’**cchariye tīsu, paṇe cevā’bbhuto pume; ::

::gathalast Mecako pucchamūlamhi, kaṇhepi mecako tisu. ::

1024.

::gatha1 Vasavattī pume māre, vasavattāpake tisu; ::

::gathalast Sambhave cā’suci pume, amejjhe tīsu dissati. ::

1025.

::gatha1 Accho ikke pume vutto, pasannamhi tiliṅgiko; ::

::gathalast Baḷise selabhede ca, vaṅko, so kuṭile tisu. ::

1026.

::gatha1 Kuṇapamhi chavo ñeyyo, ::

Lāmake so tiliṅgiko;

::gathalast Sabbasmiṃ sakalo tīsu, addhamhi purise siyā. ::

1027.

::gatha1 Candaggāhādike cevu, ppādo uppattiyaṃ pica; ::

::gathalast Padussane padoso ca, kathito saṃvarīmukhe. ::

1028.

::gatha1 Rudhire lohitaṃ vuttaṃ, rattamhi lohito tisu; ::

::gathalast Uttamaṅge pume muddhā, muddho mūḷhe tiliṅgiko. ::

1029.

::gatha1 Raṭṭhamhi vijitaṃ vuttaṃ, jite ca vijito tisu; ::

::gathalast Parittaṃ tu parittāṇe, paritto tīsu appake. ::

1030.

::gatha1 Kumbhaṇḍo devabhede ca, dissati vallijātiyaṃ; ::

::gathalast Catutthaṃse pade pādo, paccantaselaraṃsisu. ::

1031.

::gatha1 Vaṅgo lohantare vaṅgā, dese pume bahumhi ca; ::

::gathalast Kammārabhaṇḍabhede ca, khaṭake muṭṭhi ca dvisu. ::

1032.

::gatha1 Ambaṇaṃ doṇiyaṃ ce’kā, dasadoṇappamāṇake; ::

::gathalast Adhiṭṭhitiya mādhāre, ṭhāne’dhiṭṭhāna muccate. ::

1033.

::gatha1 Pume mahesī sugate, deviyaṃ nāriyaṃ matā; ::

::gathalast Upaddave upasaggo, dissati pādikepi ca. ::

1034.

::gatha1 Vakkaṃ koṭṭhāsabhedasmiṃ, vakko vaṅke tisu’ccate; ::

::gathalast Vijjā vede ca sippe ca, tivijjādo ca buddhiyaṃ. ::

1035.

::gatha1 Samādhimhi pume’kaggo, nākule vāccaliṅgiko; ::

::gathalast Pajjaṃ siloke, **pajjo’**ddhe, pajjo pādahite tisu. ::

1036.

::gatha1 Katako rukkhabhedasmiṃ, katako kittime tisu; ::

::gathalast Vidheyye assavo tīsu, pubbamhī purise siyā. ::

1037.

::gatha1 Kalyāṇe kathitaṃ khemaṃ, tīsu laddhattharakkhaṇe; ::

::gathalast Atho niyojane vuttaṃ, kāriyepi payojanaṃ. ::

1038.

::gatha1 Assattho tīsu assāsa, ppatte, bodhiddume pume; ::

::gathalast Tīsu luddo kurūre ca, nesādamhi pume siyā. ::

1039.

::gatha1 Vilaggo tīsu laggasmiṃ, pume majjhamhi dissati; ::

::gathalast Aḍḍho tvanitthiyaṃ bhāge, dhanimhi vāccaliṅgiko. ::

1040.

::gatha1 Kaṭṭhaṃ dārumhi, taṃ kicche, gahane kasite tisu; ::

::gathalast Sasantāne ca visaye, gocare’ jjhatta muccateti. ::

Iti addhānekatthavaggo.

1041.

::gatha1 Bhuvane ca jane loko, moretvaggimhi so sikhī; ::

::gatha2 Siloko tu yase pajje, ::

::gathalast Rukkhe tu sāmike dhavo. ::

1042.

::gatha1 Vaṭabyāmesu nigrodho, dhaṅko tu vāyase bake; ::

::gathalast Vāro tva’vasarā’hesu, kucetvabbhe payodharo. ::

1043.

Ucchaṅge lakkhaṇe cā’**ṅko, rasmi’**tthī juti rajjusu;

::gatha2 Diṭṭho’bhāsesu āloko, ::

::gathalast Buddho tu paṇḍite jine. ::

1044.

::gatha1 Sūraṃ’sūsu pume bhānū, daṇḍo tu muggare dame; ::

::gathalast Devamacchesva’nimiso, pattho tu mānasānusu. ::

1045.

::gatha1 Ātaṅko roga tāpesu, ::

::gatha2 Mātaṅgo sapace gaje; ::

::gathalast Migo pasu kuruṅgesu, ulūki’ndesu kosiyo. ::

1046.

::gatha1 Viggaho kalahe kāye, puriso māṇava’ttasu; ::

::gathalast Dāyādo bandhave putte, sire sīsaṃ tipumhi ca. ::

1047.

::gatha1 Balihatthaṃ’sūsu karo, dante vippe’ṇḍaje dvijo; ::

::gathalast Vattaṃ pajjā’nanā’cāre, dhaññaṅge sukhume kaṇo. ::

1048.

::gatha1 Thambho thūṇa jaḷattesu, sūpo kummāsa byañjane; ::

::gathalast Gaṇḍo phoṭe kapolamhi, aggho mūlye ca pūjane. ::

1049.

::gatha1 Pakāro tulya bhedesu, sakunto bhāsapakkhisu; ::

::gathalast Bhāgye vidhi vidhāne ca, sare khagge ca sāyako. ::

1050.

::gatha1 Sāraṅgo cātake eṇe, pattī tu sarapakkhisu; ::

::gatha2 Sede pāko vipāke tha, ::

::gathalast Bhikkhubhede caye gaṇo. ::

1051.

::gatha1 Rāsi puñje ca mesā’do, ::

::gatha2 Asse loṇe ca sindhavo; ::

::gathalast Saṃvaṭṭe palayo nāse, pūgo kamukarāsisu. ::

1052.

::gatha1 Amate tu sudhā lepe, abhikhyā nāma raṃsisu; ::

::gatha2 Satti sāmatthiye satthe, mahī najjantare bhuvi; ::

::gatha3 Līlā kriyā vilāsesu, ::

::gathalast Satte tu atraje pajā. ::

1053.

::gatha1 Ñāṇe lābhe upaladdhi, paveṇī kuthaveṇisu; ::

::gathalast Pavatti vutti vattāsu, vetane bharaṇe bhati. ::

1054.

::gatha1 Ācārepi mariyādā, bhūti sattā samiddhisu; ::

::gathalast Soppe pamāde tandī ca, yātrā gamana vuttisu. ::

1055.

::gatha1 Nindā kucchā’pavādesu, kaṅgu dhañña piyaṅgusu; ::

::gathalast Mokkhesive samesanti, vibhāge bhatti sevane. ::

1056.

::gatha1 Icchāyaṃ jutiyaṃ kanti, rañjane sūrate rati; ::

::gathalast Gehe vasati vāse tha, nadī senāsu vāhinī. ::

1057.

::gatha1 Patthe nāḷe ca **nāḷi’**tthī, gaṇe samiti saṅgame; ::

::gathalast Taṇhā lobhe pipāsāyaṃ, magga vuttīsu vattanī. ::

1058.

::gatha1 Pāṇyaṅge nābhi cakkante, yāce viññatti ñāpane; ::

::gathalast Vitti tose vedanāyaṃ, ṭhāne tu jīvite ṭhiti. ::

1059.

::gatha1 Taraṅge cā’ntare vīci, dhīratte dhāraṇe dhiti; ::

::gathalast Bhū bhūmiyañca bhamuke, sadde vede save suti. ::

1060.

::gatha1 Gottaṃ nāme ca vaṃse tha, nagare ca ghare puraṃ; ::

::gathalast Okaṃ tu nissaye gehe, kulaṃ tu gottarāsisu. ::

1061.

::gatha1 Heme vitte hiraññañca, paññāṇaṃ tva’ṅka vuddhisu; ::

::gathalast Athā’mbarañca khe vatthe, guyhaṃ liṅge rahasya’pi. ::

1062.

::gatha1 Tapo dhamme vate ceva, pāpe tvā’gumhi kibbisaṃ; ::

::gathalast Ratanaṃ maṇi seṭṭhesu, vassaṃ hāyana vuṭṭhisu. ::

1063.

::gatha1 Vanaṃ arañña vārīsu, khīramhi tu jale payo; ::

::gathalast Akkharaṃ lipi mokkhesu, methūnaṃ saṅgame rate. ::

1064.

::gatha1 Sotaṃ kaṇṇe payovege, riṭṭhaṃ pāpā’subhesu ca; ::

::gathalast Āgu pāpā’parādhesu, ketumhi cihane dhajo. ::

1065.

::gatha1 Gopuraṃ dvāramattepi, mandiraṃ nagare ghare; ::

::gathalast Vāccaliṅgā paramito, byatto tu paṇḍite phuṭe. ::

1066.

::gatha1 Vallabho dayite’jjhakkhe, jale thūlo mahatyapi; ::

::gatha2 Kurūre bherave bhīmo, ::

::gathalast Lolo tu lolupe cale. ::

1067.

::gatha1 Bībhaccho vikate bhīme, komale tikhiṇe mudu; ::

::gathalast Iṭṭhe ca madhure sādu, sādumhi madhuro piye. ::

1068.

::gatha1 Site tu suddhe odāto, dvijivho sūcakā’hisu; ::

::gathalast Sakke samattho sambandhe, samattaṃ niṭṭhitā’khile. ::

1069.

::gatha1 Suddho kevala pūtesu, **jighañño’**ntā’dhamesu ca; ::

::gathalast **Poṇo’**panata ninnesu, añña nīcesu ce’taro. ::

1070.

::gatha1 Suci suddhe site pūte, pesalo dakkhacārusu; ::

::gathalast Adhamo kucchite ūne, appiye pya’liko bhave. ::

1071.

::gatha1 Byāpe asuddhe saṃkiṇṇo, bhabbaṃ yogye ca bhāvini; ::

::gathalast Sukhumo appakā’ṇūsu, vuddho there ca paṇḍite. ::

1072.

::gatha1 Subhe sādhumhi bhaddo tha, tyā’do ca vipule bahu; ::

::gathalast Dhīro budhe dhitimante, vellitaṃ kuṭile dhute. ::

1073.

::gatha1 Visado byatta setesu, taruṇo tu yuve nave; ::

::gatha2 Yoggaṃ yāne, khame yoggo, ::

::gathalast Piṇḍitaṃ gaṇite ghane. ::

1074.

::gatha1 Budhe’bhijāto kulaje, vuddho’rūsu mahallako; ::

::gathalast Kalyāṇaṃ sundare cāpi, himo tu sītalepi ca. ::

1075.

::gatha1 Lole tu sīghe capalo, vutte udita muggate; ::

::gathalast Āditte gabbite ditto, piṭṭhaṃ tu cuṇṇitepi ca. ::

1076.

::gatha1 Vigate vāyite vāyane (ka.) vītaṃ, bhāvitaṃ vaḍḍhitepi ca; ::

::gathalast Bhajjite patite bhaṭṭho, puṭṭho pucchita posite. ::

1077.

::gatha1 Jāto bhūte caye jātaṃ, ::

::gatha2 Paṭibhāgo samā’risu; ::

::gathalast Sūro vīre ravisūre, duṭṭho kuddhe ca dūsite. ::

1078.

::gatha1 **Diṭṭho’**rimhi’kkhite diṭṭho diṭṭhaṃ (ka.), ::

::gatha2 Mūḷhe pote ca bāliso; ::

::gathalast Nindāyaṃ khepane khepo, niyamo nicchaye vate. ::

1079.

::gatha1 Salākāyaṃ kuso dabbhe, ::

::gatha2 Bālyādo tu khaye vayo; ::

::gathalast Lepa gabbesva’valepo, aṇḍajo mīnapakkhisu. ::

1080.

::gatha1 Bilāle nakule babbu, mantho manthanasattusu; ::

::gatha2 Vālo kese’ssādilome, ::

::gathalast Saṅghāto ghātarāsisu. ::

1081.

::gatha1 Gopagāme rave ghoso, sūto sārathivandisu; ::

::gathalast Mālyaṃ tu pupphe taddāme, vāho tu sakaṭe haye. ::

1082.

::gatha1 Khaye’ccane cā’pacayo, kālo samaya maccusu; ::

::gathalast Bhe tārakā nettamajjhe, sīmā’ vadhi, ṭṭhitīsu ca. ::

1083.

::gatha1 Ābhogo puṇṇatā’vajje- ::

Svā’**ḷi’**tthī sakhi setusu;

::gathalast Satte thūle tīsu daḷho, latā sākhāya valliyaṃ. ::

1084.

**Mutti’**tthī mocane mokkhe,

::gatha2 Kāyo tu deha rāsisu; ::

::gathalast Nīce puthujjano mūḷhe, bhattā sāmini dhārake. ::

1085.

::gatha1 Sikhā, piñchesu sikhaṇḍo, satte tva’ttani puggalo; ::

::gatha2 Sambādho saṃkaṭe guyhe, ::

::gathalast Nāse khepe parābhavo. ::

1086.

::gatha1 Vacco rūpe karīse tha, **juti’**tthī kantiraṃsisu; ::

1087.

::gatha1 Labbhaṃ yutte ca laddhabbe, khaṇḍe paṇṇe dalaṃ mataṃ; ::

::gatha2 Sallaṃ kaṇḍe salākāyaṃ, sucitte dhāvanaṃ gate; ::

::gathalast Bhantatthe vibbhamo hāve, **moho’**vijjāya mucchane. ::

1088.

::gatha1 Sedo ghammajale pāke, ::

::gatha2 Goḷe ucchumaye guḷo; ::

::gathalast Mitte sahāye ca sakhā, vibhū niccappabhūsu so. ::

1089.

::gatha1 Khagge kurūre nettiṃso, parasmiṃ atra tīsva’mu; ::

**Kalaṅko’**ṅkā’pavādesu,

::gathalast Dese janapado jane. ::

1090.

::gatha1 Pajje gāthā vacībhede, vaṃso tva’nvayaveṇusu; ::

::gathalast Yānaṃ rathādo gamane, sarūpasmiṃ adho talaṃ. ::

1091.

::gatha1 Majjho vilagge vemajjhe, pupphaṃ tu kusumo’tusu; ::

::gathalast Sīlaṃ sabhāve subbate, puṅgavo usabhe vare. ::

1092.

::gatha1 Kose khagādibīje’ṇḍaṃ, kuharaṃ gabbhare bile; ::

::gathalast Nettiṃse gaṇḍake khaggo, kadambo tu dume caye. ::

1093.

::gatha1 Bhe’dhenuyaṃ **rohiṇī’**tthī, varaṅgaṃ yoniyaṃ sire; ::

::gathalast Akkose sapathe sāpo, paṅkaṃ pāpe ca kaddame. ::

1094.

::gatha1 Bhogavatyu’rage bhogī, ssaro tu sivasāmisu; ::

::gathalast Bale pabhāve vīriyaṃ, tejo tesu ca dittiyaṃ. ::

1095.

::gatha1 Dhārā santati khaggaṅge, vānaṃ taṇhāya sibbane; ::

::gathalast Khattā sūte paṭihāre, vitti pīḷāsu vedanā. ::

1096.

::gatha1 Thiyaṃ **mati’**cchāpaññāsu, pāpe yuddhe rave raṇo; ::

::gathalast Lavotu bindu’cchedesu, palāle’ palāse (ṭī.), palāpe-ṭī (453-1124) gāthā passitabbā tisaye bhusaṃ. ::

1097.

::gatha1 Bādhā dukkhe nisedhe ca, mūlapadepi mātikā; ::

::gatha2 Sneho tele’dhikappeme, ::

::gathalast Gharā’pekkhāsu ālayo. ::

1098.

::gatha1 Ketusmiṃ ketanaṃ gehe, ṭhāne **bhūmi’**tthiyaṃ bhuvi; ::

::gathalast Lekhye lekho rāji lekhā, pūjite bhagavā jine. ::

1099.

::gatha1 Gadā satthe gado roge, nisajjā pīṭhesvā’sanaṃ; ::

::gatha2 Tathāgato jine satte, ::

::gathalast Caye dehe samussayo. ::

1100.

::gatha1 Bilaṃ koṭṭhāsa chiddesu, vajjaṃ dose ca bheriyaṃ; ::

::gathalast Kāle dīghañjase’ddhānaṃ, āliyaṃ setu kāraṇe. ::

1101.

::gatha1 Okāso kāraṇe dese, ::

::gatha2 Sabhā gehe ca saṃsade; ::

::gathalast Yūpo thambhe ca pāsāde, ayanaṃ gamane pathe. ::

1102.

::gatha1 Akko rukkhantare sūre, ::

::gatha2 Asso koṇe hayepi ca; ::

::gatha3 Aṃso khandhe ca koṭṭhāse, ::

::gathalast Jālaṃ sūsva’cci no pume. ::

1103.

::gatha1 Nāsā’sattesva’ bhāvo tha, ::

::gatha2 Anna modana bhuttisu; ::

::gatha3 Jīvaṃ pāne jane jīvo, ::

::gathalast Ghāso tva’nne ca bhakkhaṇe. ::

1104.

::gatha1 Chadane’cchādanaṃ vatthe, nikāyo geharāsisu; ::

::gathalast Annādo āmisaṃ maṃse; Dikkhā tu yajane’ccane. ::

1105.

::gatha1 Kriyāyaṃ kārikā pajje, ::

::gatha2 Ketu tu cihane dhaje; ::

::gathalast Kusumaṃ thīraje pupphe, vānare tu budhe kavi. ::

1106.

::gatha1 Adhare kharabhe oṭṭho, luddo tu luddakepi ca; ::

::gathalast Kalusaṃ tvā’vile pāpe, pāpe kali parājaye. ::

1107.

::gatha1 Kantāro vana, duggesu, caro cāramhi cañcale; ::

::gathalast Janāvāse gaṇe gāmo, cammaṃ tu phalake tace. ::

1108.

::gatha1 Āmodo hāsa gandhesu, ::

::gatha2 Cāru tu kanakepi ca; ::

::gathalast Sattāyaṃ bhavanaṃ gehe, lese tu khalite chalaṃ. ::

1109.

::gatha1 Veraṃ pāpe ca paṭighe, taco cammani vakkale; ::

::gathalast Ucce’dhirohe āroho, nettaṃ vatthantara’kkhisu. ::

1110.

::gatha1 Paṭihāre mukhe dvāraṃ, pete ñāte mato tisu; ::

::gathalast Māso paraṇṇa kālesu, naggo tva’celakepi ca. ::

1111.

::gatha1 Dose ghāte ca paṭigho, migādo chagale pasu; ::

::gathalast Arūpe cā’vhaye nāmaṃ, daro daratha bhītisu. ::

1112.

::gatha1 Yācane bhojane bhikkhā, ::

::gatha2 Bhāre tva’tisaye bharo; ::

::gathalast Dabbi’ndajāyāsu sujā, meghe tva’bbhaṃ vihāyase. ::

1113.

::gatha1 Modako khajjabhedepi, maṇike ratane maṇi; ::

::gatha2 Selā’rāmesu malayo, ::

::gathalast Sabhāva’ṅkesu lakkhaṇaṃ. ::

1114.

::gatha1 Havi sappimhi hotabbe, siro seṭṭhe ca muddhani; ::

::gathalast Vicārepi viveko tha, sikharī pabbate dume. ::

1115.

::gatha1 Vego jave pavāhe ca, saṅku tu khilahetisu; ::

::gathalast Niggahīte kaṇe bindu, varāho sūkare gaje. ::

1116.

::gatha1 Nettante cittake’pāṅgaṃ, siddhattho sāsape jine; ::

::gatha2 Hāro muttāguṇe gāhe, ::

::gathalast Khārako makuḷe rase. ::

1117.

::gatha1 Accayo’ tikkame dose, ::

::gatha2 Selarukkhesva’go nago; ::

Svappe’vadhāraṇe **mattaṃ, apacitya’**ccane khaye.

1118.

::gatha1 Chiddo’taraṇesvo’tāro, ::

::gatha2 Brahme ca janake pitā; ::

**Pitāmaho’**yyake brahme,

::gathalast Poto nāvāya bālake. ::

1119.

::gatha1 Rukkhe vaṇṇe sune soṇo, ::

::gatha2 Sagge tu gagane divo; ::

::gathalast Vatthe gandhe ghare vāso, cullo khudde ca uddhane. ::

1120.

::gatha1 Kaṇṇo koṇe ca savaṇe, ::

::gatha2 Mālā pupphe ca pantiyaṃ; ::

::gatha3 Bhāgo bhāgye’kadesesu, ::

::gathalast Kuṭṭhaṃ roge’ japālake. ::

1121.

::gatha1 Seyyā senāsane sene, cundabhaṇḍamhi ca’bbhamo; ::

::gathalast Vatthādilomaṃ’su kare, nipāto patane’byaye. ::

1122.

::gatha1 Sākhāyaṃ viṭapo thambhe, sattu khajjantare dise; ::

::gathalast Sāmiko pati’yiresu, paṭṭhānaṃ gati hetusu. ::

1123.

::gatha1 Rāge raṅgo naccaṭṭhāne, pānaṃ peyye ca pītiyaṃ; ::

::gathalast Iṇu’kkhepesu uddhāro, ummāre eḷako aje. ::

1124.

::gatha1 Pahāro pothane yāme, ::

::gatha2 Sarado hāyano’tusu; ::

::gatha3 Kuṇḍikāyā’ḷhake tumbo, ::

::gathalast Palālo palāpo (ka.) 453-gāthā passitabbā tu bhusamhi ca. ::

1125.

::gatha1 Matā’vāṭe caye kāsu, panisā kāraṇe raho; ::

::gatha2 Kāso poṭagale roge, ::

::gathalast Doso kodhe guṇe’tare. ::

1126.

::gatha1 Yutya’ṭṭāla’ṭṭitesva’ṭṭo, kīḷāyaṃ kānane davo; ::

::gathalast Uppattiyaṃ co’ppatanaṃ, uyyānaṃ gamane vane. ::

1127.

::gatha1 Vokāro lāmake khandhe, mūlo’padāsu pābhataṃ; ::

::gathalast Dasā’ vatthā paṭantesu, kāraṇaṃ ghāta, hetusu. ::

1128.

::gatha1 Hatthidāne mado gabbe, ghaṭā ghaṭana rāsisu; ::

::gathalast **Upahāro’**bhihārepi, cayo bandhana rāsisu. ::

1129.

::gatha1 Gandho thoke ghāyanīye, ::

::gatha2 Cāgo tu dānahānisu; ::

::gathalast Pāne pamode **pīti’**tthī, iṇe givā galepi ca. ::

1130.

::gatha1 Patiṭṭhā nissaye ṭhāne, balakkārepi sāhasaṃ; ::

::gathalast Bhaṅgo bhede paṭe bhaṅgaṃ, chattaṃ tu chavakepi ca. ::

1131.

::gatha1 Ñāṇe bhuvi ca **bhūri’**ttī, anaṅge madano dume; ::

::gathalast Pamātaripi mātā tha, veṭhu’ṇīsesu veṭhanaṃ. ::

1132.

::gatha1 Māriso taṇḍuleyye’yye, ::

::gatha2 Mokkho nibbāna muttisu; ::

::gathalast **Indo’**dhipati sakkesvā, rammaṇaṃ hetu gocare. ::

1133.

::gatha1 Aṅke saṇṭhāna mākāre, ::

Khette vappe (pākāramūle nettajale usume ca vappo-ṭī) vappo taṭepi ca;

::gathalast **Sammutya’**nuññā vohāre, sva’tha lājāsu cā’kkhataṃ. ::

1134.

::gatha1 Satraṃ yāge sadādāne, ::

::gatha2 Somo tu osadhi’ndusu; ::

::gathalast Saṅghāto yugagehaṅge, khāro ūse ca bhasmani. ::

1135.

::gatha1 Ātāpo vīriye tāpe, ::

::gathalast Bhāge sīmāya odhi cāti. ::

Iti pādānekatthavaggo.

Anekatthavaggo niṭṭhito.

3. Sāmaññakaṇḍa

4. Abyayavagga

1136.

Abyayaṃ vuccate dāni, cirassaṃ tu ciraṃ tathā;

Cirena cirarattāya, saha saddhiṃ samaṃ amā.

1137.

Punappunaṃ abhiṇhañcā, sakiṃ cā’bhikkhaṇaṃ muhuṃ;

::gathalast Vajjane tu vinā nānā, antarena rite puthu. ::

1138.

::gatha1 Balavaṃ suṭṭhu cā’tīvā, tisaye kimuta sva’ti; ::

Aho tu kiṃ kimū’ dāhu, vikappe kimuto’da ca.

1139.

::gatha1 Avhāne bho are ambho, ::

Hambho re je’ṅga āvuso;

He hare tha kathaṃ kiṃsu, nanu kacci nu kiṃ samā.

1140.

Adhune’tarahī’dāni, sampati aññadatthu tu;

::gathalast Tagghe’ kaṃse sasakkañcā, ddhā kāmaṃ jātu ve have. ::

1141.

Yāvatā tāvatā yāva, tāva kittāvatā tathā;

::gathalast Ettāvatā ca kīve’ti, paricchedatthavācakā. ::

1142.

Yathā tathā yatheve’vaṃ, yathānāma yathāhi ca;

Seyyathāpye’vamevaṃ, vā, tatheva ca yathāpi ca.

1143.

::gatha1 Evampi ca seyyathāpi, nāma yatharivā’pi ca; ::

::gathalast Paṭibhāgatthe yathāca, viya tatharivā’pi ca. ::

1144.

Saṃ sāmañca sayaṃ cātha, āma sāhu lahū’pi ca;

::gathalast Opāyikaṃ patirūpaṃ, sādhve’vaṃ sampaṭicchane. ::

1145.

Yaṃ taṃ yato tato yena,

Tene’ti kāraṇe siyuṃ;

::gathalast Asākalye tu cana ci, nipphale tu mudhā bhave. ::

1146.

Kadāci jātu tulyā’tha, sabbato ca samantato;

Parito ca samantāpi, atha micchā musā bhave.

1147.

::gatha1 Nisedhe na anomā’laṃ, nahi cetu sace yadi; ::

::gatha2 Anukulye tu saddhañca, ::

::gathalast Nattaṃ rattaṃ (ṭī.) doso divā tva’he. ::

1148.

::gatha1 Īsaṃ kiñci manaṃ appe, sahasā tu atakkite; ::

::gathalast Pure ggato tu purato, peccā’mutrabhavantare. ::

1149.

::gatha1 Aho vimhaye tuṇhī, ::

Tu mone thā’vi pātu ca;

::gathalast Taṅkhaṇe sajju sapadi, balakkāre pasayha ca. ::

1150.

::gatha1 Sudaṃ kho vo (ka.) assu yagghe ve,hā’dayo padapūraṇe; ::

::gathalast Antarena’ntarā anto, vassaṃ nūna ca nicchaye. ::

1151.

::gatha1 Ānande sañca diṭṭhā tha, virodhakathane nanu; ::

::gathalast Kāmappavedane kacci, usūyopagame’tthu ca. ::

1152.

**Evā’**vadhāraṇe ñeyyaṃ, yathāttaṃ tu yathātathaṃ;

::gathalast Nīcaṃ appe, mahatyu’ccaṃ, atha pāto page samā. ::

1153.

::gatha1 Nicce sadā sanaṃ sanā (ka.) pāyo, ::

Bāhulye bāhiraṃ bahi;

::gathalast Bahiddhā bāhirā bāhye, sīghetu saṇikaṃ bhave. ::

1154.

::gatha1 Atthaṃ adassane duṭṭhu, nindāyaṃ, vandane namo; ::

::gathalast Sammā suṭṭhu pasaṃsāyaṃ, atho sattāya matthi ca. ::

1155.

::gatha1 Sāyaṃ sāye’jja atrā’he, ::

::gatha2 Suve tu sve anāgate; ::

::gathalast Tato pare parasuve, hiyyotu divase gate. ::

1156.

Yattha yatra yahiṃcātha, tattha tatra tahiṃtahaṃ;

Atho uddhañca upari, heṭṭhā tu ca adho samā.

1157.

Codane **iṅgha handā’**tha, ārādūrā ca ārakā;

Parammukhā tu ca raho, sammukhā tvā’vi pātu ca.

1158.

::gatha1 Saṃsayatthamhi appeva, appevanāma nū’ti ca; ::

::gathalast Nidassane iti’tthañca, evaṃ, kicche kathañci ca. ::

1159.

::gatha1 khede sacchi paccakkhe, ::

::gatha2 Dhuvaṃ thire’vadhāraṇe; ::

Tiro tu tiriyaṃ cātha, kucchāyaṃ **duṭṭhu ku’**ccate.

1160.

::gatha1 Suvatthi āsiṭṭhatthamhi, nindāyaṃ tu dhī dhi (ka.) kathyate; ::

Kuhiñcanaṃ kuhiṃ kutra, kuttha kattha kahaṃ kva tha.

1161.

Ihe’dhā’tra tu etthā’ttha,

Atha sabbatra sabbadhi;

Kadā kudācanaṃ cātha, tadāni ca tadā samā.

1162.

Ādikamme bhusatthe ca, sambhavo’tiṇṇa tittisu;

Niyogi’ssariya’ppīti, dāna pūjā’gga, santisu.

1163.

Dassane tappare saṅge, pasaṃsā, gati, suddhisu;

Hiṃsā, pakāranto’bhāva, viyogā’vayavesu ca;

**Po’**pasaggo disāyoge, patthanā, dhitiādisu.

1164.

::gatha1 Parāsaddo parihāni, parājaya gatīsu ca; ::

Bhusatthe paṭilomatthe, vikkamā’masanādisu.

1165.

Nissesā’bhāva sanyāsa, bhusattha mokkha rāsisu;

Gehā’deso’pamāhīna, pasādaniggatā’ccaye.

1166.

Dassano’sānanikkhantā, dhobhāgesva’vadhāraṇe;

Sāmīpye bandhane cheka, ntobhāgo’paratīsu ca.

1167.

::gatha1 Pātubhāve viyoge ca, nisedhādo ni dissati; ::

::gathalast Atho nīharaṇe cevā, varaṇādo ca siyā. ::

1168.

Uddhakamma viyoga tta, lābha titti samiddhisu;

Pātubhāva’ccayābhāva, pabalatte pakāsane;

::gathalast Dakkha’ggatāsu kathane, sattimokkhādike u ca. ::

1169.

::gatha1 Du kucchite’sadatthesu, virūpatte pya’sobhane; ::

Siyā’bhāvā’samiddhīsu, kicche cā’nandanādike.

1170.

::gatha1 Saṃ samodhāna saṅkhepa, samantatta samiddhisu; ::

Sammā bhusa saha ppatthā, bhimukhatthesu saṅgate;

Vidhāne pabhave pūjā, punappunakriyādisu.

1171.

Vividhā’tisayā’bhāva, bhusatti’ssariyā’ccaye;

Viyoge kalahe pātu, bhāve bhāse ca kucchane.

1172.

Dūrā’nabhimukhattesu, mohā’navaṭṭhitīsu ca;

::gathalast Padhāna dakkhatā kheda, sahatthādo vi dissati. ::

1173.

Viyoge jānane cā’dho,bhāga nicchaya bhāga’nicchaya (bhāga+anicchaya-ṭī) suddhisu;

Īsadatthe paribhave, desa byāpana hānisu;

::gathalast Vacokriyāya theyye ca, ñāṇappattādike ava. ::

1174.

Pacchā bhusatta sādisyā, nupacchinnā’nuvattisu;

Hīne ca tatiyatthā’dho, bhāgesva’nugate hite;

::gathalast Dese lakkhaṇa vicche’ttha, mbhūta bhāgādike anu. ::

1175.

Samantatthe paricchede, pūjā’liṅgana vajjane;

Dosakkhāne nivāsanā, vaññā’dhāresu bhojane;

::gathalast Soka byāpana tatvesu, lakkhaṇādo siyā pari. ::

1176.

Ābhimukhya visiṭṭhu’ddha, kammasāruppavuddhisu;

::gathalast Pūjā’dhika kulā’sacca, lakkhaṇādimhi cāpya’bhi. ::

1177.

::gatha1 Adhiki’ssara, pāṭhā’dhi, ṭṭhāna, pāpuṇanesva’dhi; ::

Nicchaye coparittā’dhi, bhavane ca visesane.

1178.

Paṭidānanisedhesu, vāmā’dānanivattisu;

Sādise paṭinidhimhi, ābhimukhyagatīsu ca.

1179.

Patibodhe patigate, tathā punakriyāya ca;

::gatha2 Sambhāvane paṭiccatthe, patīti lakkhaṇādike; ::

::gathalast Su sobhane sukhe sammā, bhusa suṭṭhu samiddhisu. ::

1180.

Ābhimukhya, samīpā’di, kammā’liṅgana pattisu;

::gatha2 Mariyādu’ddhakammi’cchā, bandhanā’bhividhīsu ā. ::

1181.

Nivāsā’vhāna gahaṇa, kicche’sattha nivattisu;

Appasādā’si saraṇa, patiṭṭhā’vimhayādisu.

1182.

Antobhāva bhusattā’ti, saya pūjāsva’tikkame;

::gathalast Bhūtabhāve pasaṃsāyaṃ, daḷhatthādo siyā ati. ::

1183.

Sambhāvane ca garahā, pekkhāsu ca samuccaye;

Pañhe saṃvaraṇe ceva, āsīsatthe **apī’**ritaṃ.

1184.

Niddese vajjane pūjā, pagate vāraṇepi ca;

::gathalast Padussane ca garahā, corikā’do siyā apa. ::

1185.

Samīpapūjā sādissa, dosakkhāno’papattisu;

Bhusatto’pagamā’dhikya, pubbakammanivattisu;

Gayhākāro’parittesu, **upe’**tya upetya=upa+iti’nasanā’dike.

1186.

::gatha1 Evaṃ nidassanā’kāro, pamāsu sampahaṃsane; ::

Upadese ca vacana, paṭiggāhe’vadhāraṇe;

Garahāye’damatthe ca, parimāne ca pucchane.

1187.

Samuccaye samāhāre, nvācaye ce’tarītare;

::gathalast Padapūraṇamatte ca, casaddo avadhāraṇe. ::

1188.

::gatha1 Iti hetupakāresu, ādimhi cā’vadhāraṇe; ::

Nidassane padatthassa, vipallāse samāpane.

1189.

Samuccaye co’pamāyaṃ, saṃsaye padapūraṇe;

Vavatthitavibhāsāyaṃ, **vā’**vassagge vikappane.

1190.

::gatha1 Bhūsane vāraṇe cā’laṃ, vuccate pariyattiyaṃ; ::

**Atho’thā’**nantarā’rambha, pañhesu padapūraṇe.

1191.

::gatha1 Pasaṃsāgarahāsaññā, sīkārādo svīkāra (ṭī.) pi nāma tha; ::

::gathalast Nicchaye cā’numānasmiṃ, siyā nūna vitakkane. ::

1192.

::gatha1 Pucchā’vadhāraṇā’nuññā, sāntvanā’lapane santanālapane (ka.) nanu; ::

**Vate’**kaṃsa, dayā, hāsa, khedā’lapana, vimhaye.

1193.

::gatha1 Vākyārambha, visādesu, handa hāse’nukampane; ::

::gathalast Yāva tu tāva sākalya, mānā’vadhya’vadhāraṇe. ::

1194.

::gatha1 Pācī, pura, ṅgatotthesu, puratthā paṭhame pyatha; ::

::gathalast Pabandhe ca cirātīte, nikaṭāgāmike purā. ::

1195.

Nisedhavākyālaṅkārā, vadhāraṇapasiddhisu;

::gatha2 **Khalvā’**sanne tu abhito- ::

Bhimukho’bhayatodike.

1196.

::gatha1 Kāmaṃ yadyapisaddatthe, ekaṃsatthe ca dissati; ::

::gathalast Atho pana visesasmiṃ, tatheva padapūraṇe. ::

1197.

::gatha1 Hi kāraṇe visesā’va, dhāraṇe padapūraṇe; ::

::gathalast Tu hetuvajje tatthā’tha, ku pāpe’sattha’kucchane. ::

1198.

::gatha1 Nu saṃsaye ca pañhe tha, nānā’ nekattha vajjane; ::

::gathalast Kiṃ tu pucchājigucchāsu, kaṃ tu vārimhi muddhani. ::

1199.

::gatha1 Amā sahasamīpe tha, bhede appaṭhame puna; ::

**Kirā’**nussavā’rucisu, **udā’**pyatthe vikappane.

1200.

::gatha1 Patīcī carime pacchā, sāmi tvaddhe jigucchane; ::

::gatha2 Pakāse sambhave pātu, ::

::gathalast Aññoññe tu raho mitho. ::

1201.

::gatha1 khedasokadukkhesu, khede tva’haha vimhaye; ::

::gathalast Bhiṃsāpane hiṃsāpane (ṭī.) dhī dhi (ka.) nindāyaṃ, pidhāne tiriyaṃ tiro. ::

1202.

Tuna tvāna tave tvā tuṃ, dhā so thā kkhattu, meva ca;

To tha tra hiñcanaṃ hiṃhaṃ, dhi ha hi dha dhunā rahi.

1203.

Dāni vodācanaṃ dājja, thaṃ tattaṃ jjha jju ādayo;

Samāso cā’byayībhāvo,

Yādeso cā’byayaṃ bhaveti.

Iti abyayavaggo.

Sāmaññakaṇḍo tatiyo.

Abhidhānappadīpikā samattā.

Nigamana

1.

::gatha1 Saggakaṇḍo ca bhūkaṇḍo, tathā sāmaññakaṇḍiti; ::

Kaṇḍattayānvitā esā, abhidhānappadīpikā.

2.

Tidive mahiyaṃ bhujagāvasathe,

Sakalatthasamavhayadīpani’yaṃ;

Iha yo kusalo matimā sa naro,

Paṭu hoti mahāmunino vacane.

3.

::gatha1 Parakkamabhujo nāma, bhūpālo guṇabhūsano; ::

Laṅkāya māsi tejassī, jayī kesarivikkamo.

4.

Vibhinnaṃ ciraṃ bhikkhusaṅghaṃ nikāya-

Ttayasmiñca kāresi sammā samagge;

Sadehaṃ’va niccādaro dīghakālaṃ,

Mahagghehi rakkhesi yo paccayehi.

5.

Yena laṅkā vihārehi, gāmā’rāmapurīhi ca;

Kittiyā viya sambādhī, katā khettehi vāpihi.

6.

Yassā’sādhāraṇaṃ patvā, nuggahaṃ sabbakāmadaṃ;

Ahampi ganthakārattaṃ, patto vibudhagocaraṃ.

7.

Kārite tena pāsāda, gopurādivibhūsite;

Saggakhaṇḍe’va tattoyā, sayasmiṃ patibimbite.

8.

**Mahājetavanā’**khyamhi, vihāre sādhusammate;

Sarogāmasamūhamhi, vasatā santavuttinā.

9.

::gatha1 Saddhammaṭṭhitikāmena, moggallānena dhīmatā; ::

::gathalast Therena racitā esā, abhidhānappadīpikāti. ::

0
0

Comments