1.1.69 Āsayānusayañāṇaniddesa

Katamaṃ tathāgatassa sattānaṃ āsayānusaye ñāṇaṃ? Idha tathāgato sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, bhabbābhabbe satte pajānāti. Katamo sattānaṃ āsayo? “Sassato loko”ti vā, “asassato loko”ti vā, “antavā loko”ti vā, “anantavā loko”ti vā, “taṃ jīvaṃ taṃ sarīran”ti vā, “aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīran”ti vā, “hoti tathāgato paraṃ maraṇā”ti vā, “na hoti tathāgato paraṃ maraṇā”ti vā, “hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā”ti vā, “neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā”ti vā. Iti bhavadiṭṭhisannissitā vā sattā honti vibhavadiṭṭhisannissitā vā.

Ete vā pana ubho ante anupagamma idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu anulomikā khanti paṭiladdhā hoti, yathābhūtaṃ vā ñāṇaṃ. Kāmaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto”ti. Kāmaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto”ti. Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto”ti. Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto”ti. Byāpādaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo byāpādagaruko byāpādāsayo byāpādādhimutto”ti. Byāpādaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo abyāpādagaruko abyāpādāsayo abyāpādādhimutto”ti. Abyāpādaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo abyāpādagaruko abyāpādāsayo abyāpādādhimutto”ti. Abyāpādaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo byāpādagaruko byāpādāsayo byāpādādhimutto”ti. Thinamiddhaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto”ti. Thinamiddhaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo ālokasaññāgaruko ālokasaññāsayo ālokasaññādhimutto”ti. Ālokasaññaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo ālokasaññāgaruko ālokasaññāsayo ālokasaññādhimutto”ti. Ālokasaññaṃ sevantaññeva jānāti—

“ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto”ti. Ayaṃ sattānaṃ āsayo.

Katamo ca sattānaṃ anusayo? Sattānusayā—  kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, mānānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, bhavarāgānusayo, avijjānusayo. Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ettha sattānaṃ kāmarāgānusayo anuseti. Yaṃ loke appiyarūpaṃ asātarūpaṃ, ettha sattānaṃ paṭighānusayo anuseti. Iti imesu dvīsu dhammesu avijjā anupatitā, tadekaṭṭho māno ca diṭṭhi ca vicikicchā ca daṭṭhabbā. Ayaṃ sattānaṃ anusayo.

Katamañca sattānaṃ caritaṃ? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro parittabhūmako vā mahābhūmako vā. Idaṃ sattānaṃ caritaṃ.

Katamā ca sattānaṃ adhimutti? Santi sattā hīnādhimuttikā, santi sattā paṇītādhimuttikā. Hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte sevanti bhajanti payirupāsanti. Paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte sevanti bhajanti payirupāsanti. Atītampi addhānaṃ hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte seviṃsu bhajiṃsu payirupāsiṃsu; paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte seviṃsu bhajiṃsu payirupāsiṃsu. Anāgatampi addhānaṃ hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupāsissanti; paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupāsissanti. Ayaṃ sattānaṃ adhimutti.

Katame sattā abhabbā? Ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā, kilesāvaraṇena samannāgatā, vipākāvaraṇena samannāgatā, assaddhā acchandikā duppaññā, abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ—  ime te sattā abhabbā.

Katame sattā bhabbā? Ye te sattā na kammāvaraṇena samannāgatā, na kilesāvaraṇena samannāgatā, na vipākāvaraṇena samannāgatā, saddhā chandikā paññavanto, bhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ—  ime te sattā bhabbā. Idaṃ tathāgatassa sattānaṃ āsayānusaye ñāṇaṃ.

Āsayānusayañāṇaniddeso navasaṭṭhimo.